مغز یک عضو ساده نیست؛ مرکز فرماندهی بدن است. همین توده کوچک خاکستری، مسئول هر خاطره، هر تصمیم و حتی کوچک‌ترین حرکت ارادی ماست. با وجود چنین نقشی، بسیاری از عادت‌های روزانه، که شاید بی‌ضرر به نظر برسند، آرام‌آرام به این ساختار پیچیده آسیب می‌زنند. رابرت لاو، متخصص برجسته مغز و اعصاب، توضیح می‌دهد که برخی رفتارهای معمول، می‌توانند از پشت پرده باعث فرسایش عملکردهای شناختی شوند. او سه عامل را بیش از بقیه خطرناک می‌داند: سیگار کشیدن، مصرف الکل و کمبود خواب.
به گزارش خبرنامه، شناخت تأثیر این عادت‌ها فقط یک بحث پزشکی نیست؛ آگاهی از آن‌ها کمک می‌کند در انتخاب سبک زندگی، هوشمندانه‌تر رفتار کنیم و سلامت مغزی خود را تا سال‌های آینده حفظ کنیم. در این مقاله به معرفی این عادت ها پرداخته ایم.
سیگار کشیدن و اثرات آن بر مغز
سیگار معمولاً با ریه‌ها و قلب شناخته می‌شود، اما آسیب‌های آن بسیار فراتر می‌رود. دکتر لاو تأکید می‌کند که سیگار کشیدن روند پیری مغز را سرعت می‌دهد، تمرکز را کاهش می‌دهد و احتمال ابتلا به اختلالات عصبی مانند آلزایمر را بالا می‌برد. نیکوتین و دیگر مواد شیمیایی موجود در دود سیگار، جریان خون و اکسیژن‌رسانی به مغز را محدود می‌کنند و این مسئله روی حافظه و قدرت تصمیم‌گیری تأثیر مستقیم دارد.
مطالعات طولانی‌مدت نشان می‌دهند که مغز افراد سیگاری در بخش‌هایی که مسئول یادگیری و ذخیره اطلاعات هستند، کوچک‌تر می‌شود. این روند همراه با التهاب و استرس اکسیداتیو، سرعت زوال شناختی را افزایش می‌دهد. خبر خوب این است که ترک سیگار حتی در سنین بالا، می‌تواند بخشی از عملکرد مغز را بازیابی کند و از بدتر شدن آسیب جلوگیری کند. مغز انعطاف‌پذیرتر از چیزی است که تصور می‌کنیم؛ فقط باید فضای ترمیم را در اختیارش قرار داد.
نوشیدن الکل و آسیب‌هایی که آرام و تدریجی وارد می‌کند
الکل، اگرچه در بسیاری از جمع‌های اجتماعی حضور دارد، اما مصرف زیاد یا مداوم آن برای مغز بی‌رحمانه است. دکتر لاو می‌گوید الکل نحوه ارتباط نورون‌ها با یکدیگر را تغییر می‌دهد و این یعنی توانایی یادگیری، حافظه و حتی قضاوت تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
مصرف مداوم الکل، حجم بخش‌هایی از مغز را کاهش می‌دهد و تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی را برهم می‌زند. این اختلال باعث می‌شود نورون‌ها نتوانند پیام‌ها را درست منتقل کنند. در کنار این‌ها، الکل کیفیت خواب را هم به شدت پایین می‌آورد و همین بی‌نظمی خواب، آسیبی مضاعف به مغز می‌زند.
مصرف طولانی‌مدت الکل، خطر ابتلا به مشکلات عصبی را بالا می‌برد و در برخی موارد باعث اختلالات شناختی دائمی می‌شود. به گفته دکتر لاو، کاهش مصرف یا تغییر عادت‌های نوشیدن می‌تواند تا حد زیادی از این آسیب جلوگیری کند. برای افرادی که با وابستگی به الکل روبه‌رو هستند، کمک حرفه‌ای می‌تواند نقطه عطفی در زندگی و سلامت مغزی باشد.
کمبود خواب و تأثیر آن بر زوال شناختی
در دنیای پرمشغله امروز، کم‌خوابی برای بسیاری تبدیل به یک سبک زندگی شده است. گاهی برای کار، گاهی برای شبکه‌های اجتماعی و گاهی فقط از روی عادت، ساعات خواب فدای برنامه‌های روزانه می‌شود. اما مغز بهای این انتخاب را می‌پردازد.
دکتر لاو توضیح می‌دهد که خواب، زمان طلایی بازسازی مغز است. در طول خواب عمیق، خاطرات تثبیت می‌شوند، سموم پاک‌سازی می‌شوند و نورون‌ها انرژی لازم برای عملکرد روز بعد را دریافت می‌کنند. وقتی این چرخه مدام مختل شود، تمرکز پایین می‌آید، تصمیم‌گیری ضعیف می‌شود و سرعت پردازش ذهنی کاهش پیدا می‌کند.
کمبود خواب طولانی‌مدت حتی با افزایش خطر ابتلا به زوال عقل در سال‌های آینده مرتبط است. از طرفی بی‌خوابی، سطح هورمون‌های استرس را بالا می‌برد؛ چیزی که به سلول‌های عصبی آسیب می‌زند و انعطاف‌پذیری مغز در ایجاد ارتباطات جدید را کاهش می‌دهد.
او تأکید می‌کند که خواب کافی—حدود ۷ تا ۹ ساعت در شب—به همراه یک برنامه منظم خواب، نقش مهمی در سلامت عصبی دارد. کم کردن نور صفحه‌نمایش قبل از خواب و ایجاد یک روتین آرام‌کننده می‌تواند کیفیت خواب را به‌طور چشمگیری بهتر کند.
چطور از مغز خود محافظت کنیم؟
توصیه‌های دکتر رابرت لاو: برای مراقبت از مغز، راهکارها پیچیده نیستند؛ بیشترشان به انتخاب‌های روزمره برمی‌گردند:
ترک سیگار، یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که هر فرد می‌تواند برای سلامت بلندمدت خود انجام دهد. سیگار نه تنها به مغز، بلکه به دیگر ارگان‌های حیاتی هم آسیب جدی وارد می‌کند.
در مورد نوشیدنی‌ها، انتخاب گزینه‌های سالم‌تر برای بدن می‌تواند جایگزینی مؤثر برای الکل باشد و فشار روی مغز را کاهش دهد.
داشتن یک برنامه خواب منظم، همراه با ایجاد محیط مناسب برای خواب، انرژی ذهنی را بازیابی می‌کند و عملکرد شناختی را تقویت می‌کند.
فعالیت‌هایی مانند مطالعه، حل معما، ورزش و معاشرت با دیگران، مغز را در حالت فعال و منعطف نگه می‌دهد.
تغذیه مناسب نیز نقش مهمی دارد؛ مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها، اسیدهای چرب امگا ۳ و غذاهای طبیعی و کامل به ترمیم و حفظ سلامت سلول‌های عصبی کمک می‌کند.
مغز سرمایه‌ای است که هر روز از آن استفاده می‌کنیم؛ مراقبت از آن یعنی مراقبت از کیفیت زندگی. ادامه این مسیر همیشه به روی انتخاب‌های بهتر و سبک زندگی سالم باز است.
