اولین مسجد ترک‌ها در آناتولی؛ «ابوالمنوچر» یادگاری از گذشته‌های کهن
مسجد ابوالمنوچر در سال‌های ۱۰۷۲ تا ۱۰۹۲ به دستور سلطان ملک‌شاه توسط ابوالمنوچر ساخته شده و قرن‌ها در برابر گذر زمان مقاومت کرده است.
مسجد ابوالمنوچر (آنی اولوجامی) که به عنوان نخستین مسجد ترک‌ها در آناتولی شناخته می‌شود، در محوطه تاریخی آنی که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده قرار دارد و قرن‌ها نمادی از رد پای تاریخ است.
به گزارش عصرترکیه به نقل از آناتولی، شهر تاریخی آنی، واقع در میان دو تنگه عمیق رودخانه آرتساچای و در مرز ترکیه و ارمنستان، بین سال‌های ۸۸۴ تا ۱۰۴۵ تحت حکومت باگراتلی‌ها و از سال ۱۰۴۵ تا ۱۰۶۴ زیر سلطه بیزانسی‌ها بود. این شهر در ۱۶ اوت ۱۰۶۴ به فرمان سلطان آلپ‌ارسلان فتح شد و به دروازه ورود ترک‌ها به آناتولی تبدیل گردید.
آنی که میزبان ۲۳ تمدن مختلف بوده و مجموعه‌ای از مساجد، کلیساها و کلیساهای جامع با ارزش تاریخی و فرهنگی را در خود جای داده، به عنوان نخستین شهر ترک-اسلامی در آناتولی اهمیت ویژه‌ای دارد.
مسجد ابوالمنوچر در سال‌های ۱۰۷۲ تا ۱۰۹۲ به دستور سلطان ملک‌شاه توسط ابوالمنوچر ساخته شده و قرن‌ها در برابر گذر زمان مقاومت کرده است. پس از مرگ سلطان آلپ‌ارسلان در ۱۰۷۲، پسرش ملک‌شاه دستور ساخت این مسجد را صادر کرد.
دکتر محمد ارسلان، رئیس کاوش‌های محوطه آنی، در گفت‌وگو با خبرنگار آناتولی اعلام کرد که مسجد ابوالمنوچر نخستین مسجد ترک‌ها در آناتولی است. هرچند کتیبه اصلی واقع در سمت غرب مسجد تخریب شده، اما با بررسی عکس‌های قدیمی مشخص شده که مسجد در زمان ملک‌شاه بنا شده است.
به گفته ارسلان، این مسجد نخستین نماینده معماری مسجد ترک‌ها در آناتولی است و طرح سه‌حیاطی آن نمونه‌ای است که بعدها در مسجد عالی‌قاپو دیورقی سواس به شکل گسترده‌تری اجرا شد.
مسجد ابوالمنوچر، پیش‌نمونه‌ای از مسجد عالی‌قاپو دیورقی است که تنها تفاوت آن در اندازه و تعداد حیاط‌هاست؛ مسجد آنی سه حیاط دارد و مسجد دیورقی پنج حیاط.
ارسلان همچنین تأکید کرد که پس از انجام مرمت‌های سال ۲۰۲۲، اذان در این مسجد دوباره به صدا درآمده است.
این مسجد که در جریان جنگ عثمانی و روسیه (معروف به جنگ ۹۳) در سال‌های ۱۸۷۷-۱۸۷۸ آسیب دیده بود، پس از سال‌ها رها شده بود تا اینکه در قالب پروژه‌ای با همکاری سازمان توسعه منطقه سرحد، در سال ۲۰۲۲ مرمت‌هایی بر روی آن انجام شد.
در این پروژه درها و پنجره‌های مسجد با مصالح قابل جابه‌جایی پوشانده شد، فرش‌های جدید پهن گردید و اکنون امکان اقامه نماز و شنیدن اذان پنج وقت در آن فراهم شده است.
وزارت فرهنگ و گردشگری نیز با حمایت از این پروژه، طرح‌های اندازه‌برداری، بازسازی و مرمت را آماده کرده و مسجد را در برنامه «میراث به سوی آینده» قرار داده است.
انتظار می‌رود در آینده نزدیک مرمت جامع و اساسی این بنای تاریخی انجام شود تا همچنان به عنوان نمادی زنده از تاریخ ترک‌ها در آناتولی باقی بماند.
