مطالعه بر روی جریان‌های گدازه‌ای باستانیِ سخت شده که در امتداد یک گسل گسترده در ترکیه شکسته شده‌اند، سرنخ‌های جدیدی را در مورد نحوه جابجایی قاره‌ها در طول زمان به دانشمندان ارائه داده و همین ممکن است منجر به تقویت درک ما از خطرات احتمالی زلزله شود.
اخیراً محققان دانشگاه کرتین کشف کردند که ویژگی زمین‌شناختی‌ای که در منطقه گسلی (Tuz Gölü Fault Zone)، بیش از ۲۰۰ کیلومتر امتداد دارد و حتی از فضا هم قابل‌مشاهده‌اند، به‌تدریج در حال گسترش و پهن شدن هستند. این جدایی آهسته، فرصت نادری را برای مشاهده نیروهایی که پوسته زمین را در محل تلاقی صفحات تکتونیکی شکل داده‌اند، فراهم خواهد کرد.
پروفسور اکسل اشمیت، نویسنده اصلی این تحقیق به این نکته اشاره‌کرده که این یافته‌ها به سؤال‌های قدیمی در مورد نحوه حرکت گسل‌ها پاسخ می‌دهند. نتایج به‌دست‌آمده، درواقع پیشرفت بزرگی برای ارزیابی خطرات لرزه‌ای و اصلاح مدل‌های جهانی که نحوه تغییر شکل قاره‌ها را توصیف می‌کنند، به شمار می‌رود.
پروفسور اشمیت گفت: «این در حالی است که ترکیه به دلیل گسل‌های امتداد لغزان، مستعد زلزله شناخته می‌شود و این مطالعه برای اولین بار تأیید می‌کند که گسل Tuz Gölü یک گسل کششی است؛ به این معنا که در هر دو طرف آن، زمین در حال دور شدن از یکدیگر است ؛ دقیقاً برخلاف آنچه قبلاً تصور می‌شد که به‌صورت جانبی و کنار به کنار سُر می‌خورند.»
بازسازی جریان‌های گدازه باستانی
پروفسور اشمیت در این راستا گفت: «چندین جریان گدازه از آتش‌فشان حسن‌داغ (Hasandağ volcano) خارج، بر روی گسل جاری و سپس خنک شدند و سال‌ها بعد و با وقوع زلزله‌ها، شکسته شدند. ما موفق شدیم تا با بازسازی شکل اصلی آن‌ها، سنشان را تعیین کنیم و همین، فرصت این ردیابی را برایمان فراهم کرد تا ببینیم سنگ‌هایی که زمانی به هم متصل بودند، چطور در طول زمان از هم دور شده‌اند.»
او در ادامه توضیح‌هایش گفت: «یافته‌های ما به وضوح نشان می‌دهند که گسل در حال کشیده شدن است و با نرخ حدود یک میلی‌متر در سال از هم باز می‌شود و به‌صورت جانبی جابجا نمی‌گردد. درک این حرکات نه‌تنها برای ارزیابی تهدیدات آتش‌فشانی و زلزله حیاتی هستند، بلکه برای بهبود مدل‌های جهانی تغییر شکل قاره‌ای نیز نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کنند.»
کشف حرکات پنهان در چشم‌انداز
این تیم تحقیقاتی با استفاده از روش‌های علمی پیشرفته، داده‌های سنجش از راه دور را با تجزیه‌وتحلیل‌های به‌دست‌آمده از میکروپُروب یونی مرکز جان دِ لایتر و تاریخ‌گذاری هلیومی در تأسیسات WATCH (هاب ترموکرونولوژی استرالیای غربی) ترکیب کردند. استفاده از این ابزارها، این امکان را برای محققان فراهم کرد تا علاوه بر تعیین سن دقیق جریان‌های گدازه، به اندازه‌گیری این موضوع بپردازند که این گدازه‌ها در طول هزاران سال چقدر جابجا شده‌اند.
دکتر مارتین دانیسیک، نویسنده همکار کرتین توضیح داد که بلورهای کوچک زیرکُن در داخل گدازه‌ها به‌عنوان ساعت‌های زمین‌شناسی طبیعی عمل کرده‌اند. این بلورها، هلیوم تولیدشده توسط واپاشی رادیواکتیو مقدار کم اورانیوم و توریم را به دام انداخته و سوابق تاریخچه گدازه را حفظ کردند. او دراین‌باره گفت: «با اندازه‌گیری اورانیوم، توریم و هلیوم در زیرکن، می‌توان با دقت بالایی گفت که جریان‌های گدازه چه زمانی فوران کرده، چه زمانی بر روی گسل پخش شده و متعاقباً خنک شده‌اند.»
جانت هاروی، نویسنده همکار کرتین و کارشناس سنجش از راه دور در این رابطه یادآوری کرد که ازآنجاکه فرکانس زلزله‌ها در گسل Tuz Gölü نسبت به فرکانس گسل‌های مرز صفحه‌ای سریع‌الحرکت در شمال و شرق ترکیه کمتر هستند، مطالعات تغییر شکل چنین مناطقی، داده‌هایی را در اختیار محققان قرار می‌دهد که سوابق لرزه‌ای مدرن به‌تنهایی قادر به انجامش نیستند.
هاروی ادامه داد: «این گسل در موقعیتی کلیدی و در محل تعامل صفحات اوراسیا، عربی و آفریقا با یکدیگر قرار دارد و مطالعه حرکات این گسل به ما کمک می‌کند تا بفهمیم هنگام برخورد قاره‌ها، فشارها چگونه توزیع می‌شوند؛ همین بینش را می‌توان در جاهای دیگر و در امتداد کمربند کوهستانی آلپ-هیمالیا و سایر مناطق تغییر شکل قاره‌ای در سراسر جهان هم به کار گرفت. این تحقیق اهمیت بازنگری مفروضات زمین‌شناسی دیرینه و استفاده از تکنیک‌های مدرن برای اندازه‌گیری دقیق نحوه واکنش قاره‌ها به فشارهای عظیم ناشی از برخوردهای تکتونیکی را برجسته می‌کند.»
منبع: scitechdaily
