میلیون‌ها نفر در هند با بیماری مزمن کلیه (CKD) مواجه هستند و یکی از نگرانی‌های مهم این بیماران، آسیب‌های ناشی از مصرف داروهاست. برخی داروهای رایج، از جمله مسکن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و مواد حاجب تصویربرداری، اگر به‌صورت طولانی‌مدت یا بدون نظارت مصرف شوند، می‌توانند به کلیه‌ها آسیب برسانند. آگاهی از این خطرات و مشورت با پزشکان متخصص، می‌تواند از بسیاری از مشکلات جدی جلوگیری کند و به حفظ سلامت کلیه‌ها کمک کند.
کلیه‌ها؛ ارگان های خاموش اما حیاتی
به گزارش خبرنامه،کلیه‌ها یکی از حیاتی‌ترین اندام‌های بدن هستند که به‌صورت شبانه‌روزی کار می‌کنند. آن‌ها مواد زائد را فیلتر می‌کنند، سطح مایعات بدن را متعادل نگه می‌دارند، فشار خون را کنترل می‌کنند و در متابولیسم و تعادل الکترولیت‌ها نقش دارند. با این حال، گاهی داروهایی که برای درمان بیماری‌ها تجویز می‌شوند، می‌توانند برعکس عمل کرده و به کلیه‌ها آسیب برسانند.
تخمین زده شده است که در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۳۸ میلیون هندی به CKD مبتلا بوده‌اند و شیوع این بیماری بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ از ۱۱.۲ درصد به ۱۶.۴ درصد افزایش یافته است. این روند نگران‌کننده نشان می‌دهد که تشخیص زودهنگام و پیشگیری از آسیب‌های ناشی از دارو بیش از همیشه اهمیت دارد.
داروهای مضر برای کلیه
این داروها به مرور به کلیه ها آسیب وارد می کنند:
۱. داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)
مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و دیکلوفناک به‌طور گسترده برای کاهش درد و التهاب استفاده می‌شوند. این داروها با مسدود کردن تولید پروستاگلاندین‌ها، جریان خون در کلیه‌ها را کاهش می‌دهند. پروستاگلاندین‌ها نقش حیاتی در گشاد شدن رگ‌های خونی کلیه دارند و بدون آن‌ها، خطر آسیب حاد کلیوی به خصوص در افراد دچار کم‌آبی یا حجم خون پایین افزایش می‌یابد.
مطالعات نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت NSAIDها می‌تواند باعث نفریت بینابینی، نکروز پاپیلاری یا کاهش تدریجی عملکرد کلیه شود. به همین دلیل، استفاده کوتاه‌مدت و با حداقل دوز مؤثر توصیه می‌شود و در صورت نیاز به مصرف طولانی‌مدت، مشورت با پزشک الزامی است.
جایگزین‌ها: برای کاهش درد می‌توان از پاراستامول (استامینوفن) یا داروهای موضعی ضد التهاب استفاده کرد، البته همیشه با توصیه پزشک.
۲. آنتی‌بیوتیک‌های آمینوگلیکوزیدی
این دسته شامل داروهایی مانند جنتامایسین، توبرامایسین و آمیکاسین است که برای درمان عفونت‌های باکتریایی شدید تجویز می‌شوند. این داروها در سلول‌های توبول پروگزیمال کلیه تجمع یافته و تولید رادیکال‌های آزاد می‌کنند که به سلول‌ها آسیب زده و باعث نکروز می‌شوند.
اگرچه پس از قطع دارو اغلب عملکرد کلیه بهبود می‌یابد، اما در دوزهای بالا یا مصرف طولانی‌مدت، آسیب می‌تواند دائمی باشد.
جایگزین‌ها: در صورت امکان، پزشکان ممکن است سفتریاکسون یا آزیترومایسین را انتخاب کنند، زیرا کمتر باعث آسیب کلیه می‌شوند، ولی انتخاب نهایی همیشه باید با پزشک باشد.
۳. وانکومایسین و سایر گلیکوپپتیدها
وانکومایسین یک آنتی‌بیوتیک قوی برای درمان عفونت‌های مقاوم است. مصرف دوزهای بالا یا ترکیب آن با سایر داروهای نفروتوکسیک مانند آمینوگلیکوزیدها، می‌تواند خطر آسیب حاد کلیوی را افزایش دهد. حتی وضعیت بیمار (مثل سپسیس) می‌تواند در ایجاد آسیب مؤثر باشد.
جایگزین‌ها: در برخی موارد، استفاده از تایگسایکلین یا دوراپتومایسین ممکن است گزینه‌های ایمن‌تری باشند، البته بسته به نوع عفونت.
۴. مواد حاجب (Contrast Agents)
مواد حاجب مورد استفاده در تصویربرداری‌های پزشکی مانند سی‌تی اسکن یا آنژیوگرافی می‌توانند باعث نفروپاتی ناشی از کنتراست شوند. این مواد جریان خون کلیه را کاهش داده و سمیت مستقیم ایجاد می‌کنند، خصوصاً در افرادی که دیابت یا CKD دارند یا دچار کم‌آبی هستند.
جایگزین‌ها: استفاده از مواد حاجب کم‌سمیت (low-osmolar یا iso-osmolar)، هیدراته نگه داشتن بیمار قبل و بعد از اسکن و بررسی عملکرد کلیه قبل از انجام تصویربرداری، می‌تواند خطر را کاهش دهد.
۵. داروهای تأثیرگذار بر همودینامیک کلیه (ACE inhibitors / ARBs)
مهارکننده‌های ACE مانند لیزینوپریل و ARBs مانند لوزارتان برای کنترل فشار خون و محافظت قلبی و کلیوی استفاده می‌شوند. این داروها با گشاد کردن شریان وابران کلیه، فشار گلومرولی را کاهش می‌دهند. اگر فرد دچار کم‌آبی یا در حال مصرف سایر داروهای پرخطر باشد، ممکن است عملکرد کلیه به طور موقت کاهش یابد.
جایگزین‌ها: پزشک ممکن است تغییر دوز، تنظیم داروی دیورتیک یا استفاده از داروهای جایگزین فشار خون را توصیه کند. نکته مهم این است که هرگز دارو را بدون نظر پزشک قطع نکنید.
جمع‌بندی
بسیاری از داروهایی که به‌ظاهر ایمن هستند، می‌توانند به طور خاموش و تدریجی عملکرد کلیه‌ها را کاهش دهند. هم‌افزایی آسیب زمانی رخ می‌دهد که چند داروی پرخطر با هم مصرف شوند، مثل ترکیب NSAIDها، ACE inhibitors و دیورتیک‌ها. بنابراین، آگاهی بیماران و مشورت مداوم با پزشک برای تنظیم دوز و جایگزینی داروها، به خصوص در افرادی که بیماری مزمن کلیه یا سایر ریسک‌ها دارند، بسیار حیاتی است.
توصیه مهم: این مقاله صرفاً آموزشی است و جایگزین مشاوره پزشکی نمی‌شود. قبل از تغییر یا قطع هر دارویی، حتماً با متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید.
