هفتادوششمین سالگرد تاسیس ناتو؛ آینده این اتحاد چه خواهد شد؟   

 عصرترکیه – جشن ۷۵ سالگی تأسیس ناتو  در ۴ آوریل ۲۰۲۴ و در فضایی خوشبینانه برگزار شد. به گفته رئیس‌جمهور فرانسه امانوئل مکرون، حمله روسیه به اوکراین باعث شد ناتو که زمانی در حالت  «مرگ مغزی» اعلام شده بود، دوباره احیا شود،همچنین پیوستن فنلاند و سوئد به تقویت جناح شمالی این اتحاد کمک کرد.

از طرفی با اینکه در آن زمان کنگره آمریکا کمک مالی جدید به اوکراین را معلق کرده بود و ترامپ، که نامزد ریاست‌جمهوری بود، در کارزار انتخاباتی‌اش به تعهدات واشنگتن در برابر «مفت‌خورها»ی متحد نظامی آمریکا شک داشت، اما ناتو همچنان «در برابر ترامپ مقاوم» به نظر می‌رسید. در اجلاس تابستانی واشنگتن، متحدان بار دیگر بر وحدت فراآتلانتیکی تأکید کردند و فرماندهی جدیدی از ناتو، برای هماهنگی کمک‌ها به اوکراین در پایگاه نظامی آمریکا در ویسبادن آلمان آغاز به کار کرد.

اما تنها یک سال بعد، در ۴ آوریل ۲۰۲۵، همه‌چیز تغییر کرده است. اظهارات و سیاست‌های دولت جدید ترامپ، اعتماد به تعهد آمریکا در دفاع از اروپا را به شدت تضعیف کرده است. بر اساس یک نظرسنجی جدید، اکثریت اروپایی‌ها اکنون ترامپ را نه به عنوان متحد، بلکه به عنوان «دشمن» اروپا می‌بینند. این وضعیت، بحث تأمین امنیت اروپا بدون حمایت آمریکا را وارد دستور کار کرده و آینده ناتو را مبهم ساخته است.

تنها چند هفته پس از آغاز به کار دولت ترامپ، سیاست آمریکا در قبال اوکراین به‌کلی تغییر کرد و گفتگو با روسیه آغاز شد. در این گفتگوها، بسیاری از خواسته‌های کرملین پذیرفته شد و برای مجبور کردن اوکراین به مذاکره، واشنگتن به‌مدت یک هفته کمک‌ها و اطلاعات نظامی خود را قطع کرد. اکنون اوکراین یا باید آتش‌بسی با شرایطی نامطلوب را بپذیرد یا حمایت آمریکا را به‌کلی از دست بدهد.

برخلاف اوکراین، کشورهای اروپایی دیگر، تحت پوشش ماده ۵ پیمان ناتو هستند که حمله به یک عضو را حمله به کل اتحاد تلقی می‌کند. اما امروز اعتماد به این توافقات متقابل به شدت آسیب دیده و تنها یک سوال در ذهن اروپایی‌هاست: «نوبت ما کی می‌رسد؟»

ترامپ و تیمش، متحدان سنتی ناتو را به‌صراحت «مفت‌خور» و کشورهایی می‌دانند که دائماً باید نجات یابند. تعهد آمریکا به ناتو ممکن است از این پس مشروط به افزایش هزینه‌های دفاعی یا اتخاذ سیاست‌های تجاری به نفع آمریکا شود؛ به‌عبارتی، از این پس دفاع ممکن است به «محصولی فروشی» تبدیل شود.

برخی خواسته‌های آمریکا، می‌توانند نسخه‌ای پیشرفته‌تر از اصل «تقسیم بار دفاعی» تلقی شوند. به گفته وزیر دفاع آمریکا، این کشور باید بر مسائل چین و امنیت داخلی تمرکز کند و اروپا مسئول بازدارندگی در قاره خود شود! این روند، که پیش از این هم مورد حمایت دولت‌های قبلی آمریکا بود، با افزایش سهم اروپا در هزینه‌های دفاعی و تقویت نقش آن‌ها در ناتو، ممکن است ادامه یابد.

اما در گفتار دولت ترامپ، این خواسته‌ها با عناصر تهدیدآمیزی نیز همراه است. به عنوان مثال ادعاهای مکرر ترامپ درباره الحاق گرینلند (متعلق به دانمارک) و کانادا، تهدیدی مستقیم برای تمامیت ارضی نزدیک‌ترین متحدان آمریکا است. همچنین، اظهارات نماینده ویژه آمریکا در خاورمیانه ” استیو ویتکوف” مبنی بر اینکه «روسیه تهدیدی برای اروپا نیست»، و زمزمه‌هایی درباره توقف عملیات‌های سایبری علیه کرملین و لغو تحریم‌ها، این گمانه را تقویت می‌کند که آمریکا به جای دفاع از متحدان، به دنبال توافق با پوتین بر سر منافع اروپاست.

همه این تحولات، به قدرت بازدارندگی ناتو لطمه زده‌اند. حتی اگر آمریکا قصد ترک اروپا را نداشته باشد، کشورهایی مانند روسیه می‌توانند از فضای بی‌اعتمادی برای تضعیف بیشتر ناتو استفاده کنند. در راهبرد ناتو، پیوند فراآتلانتیکی به‌عنوان عنصر اصلی بازدارندگی شناخته می‌شود؛ اما امروز این عنصر حیاتی، به‌شدت آسیب دیده است.

ناتو تنها یک اتحاد سیاسی نیست، بلکه یک ساختار نظامی کاملاً یکپارچه میان ۳۲ کشور است. هیچ اتحاد دیگری به اندازه ناتو نهادینه و سازمان‌یافته نیست. اعضا برنامه‌ریزی دفاعی مشترک دارند، ساختار نیروها را به‌طور هماهنگ توسعه می‌دهند و تحت فرماندهی واحد آموزش و مانور برگزار می‌کنند. هرچند ساختار فرماندهی ناتو شدیداً به آمریکا وابسته است، اما ارتش‌های اروپایی نیز به‌خوبی در این سیستم ادغام شده‌اند.

برای حفظ بقای ناتو، بهترین راه این است که این اتحاد، کمتر به آمریکا وابسته باشد. کشورهای اروپایی و کانادا می‌توانند با بر عهده گرفتن بخش بزرگ‌تری از بار دفاعی و توسعه ظرفیت‌های دفاعی بومی و مستقل از آمریکا، با سرمایه‌گذاری و اراده سیاسی جدی، این هدف را محقق کنند. طرح «ReArm Europe – Readiness 2030» که از سوی کمیسیون اروپا راه‌اندازی شده، با تأمین بودجه‌ای نزدیک به ۸۰۰ میلیارد یورو، فرصتی است برای افزایش ظرفیت‌های دفاعی اروپا و ایجاد بازدارندگی قدرتمند.

با این حال، حتی چنین ابتکارهایی نیز ممکن است تمام مشکلات را حل نکند. حقیقت این است که اگر ترامپ واقعاً بخواهد ناتو را نابود کند – چه برای کسب امتیاز، چه به دلیل بی‌تفاوتی به امنیت اروپا – توانایی انجام این کار را دارد. هرچند در سال ۲۰۲۳، کنگره آمریکا قانونی تصویب کرد که خروج از ناتو را منوط به رأی کنگره یا سنا می‌کند، اما ترامپ می‌تواند با باقی ماندن در ناتو و درگیری با برخی از متحدان، عملکرد این اتحاد را به‌شدت مختل کند.

شاید این سناریو محتمل‌ترین نباشد، اما دیگر نمی‌توان آن را ناممکن دانست. کشورهای اروپایی و کانادا باید برای نجات ناتو و حفظ امنیت خود، یک برنامه اضطراری داشته باشند.

منبع:آناتولی

نویسنده:دکتر جیوزپه اسپاتافورا، پژوهشگر مؤسسه مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا (EUISS)

ترچمه و بازنویسی: عصرترکیه