«معبد گمشدۀ زئوس» در زیر باغ های پرتقال در ترکیه پیدا شد (+عکس)
کاوشها در منطقه «فینیکه» آنتالیا منجر به کشف معبد گمشده زئوس شده است؛ پرستشگاهی که نامش از سال ۱۹۸۲ در کتیبههای یافت شده خوانده شده بود اما محل دقیقش بیش از چهار دهه از دید پژوهشگران پنهان مانده بود.
این کشف مهم، درک باستانشناسی از لیمیرا، یکی از مشهورترین شهرهای باستانی ترکیه را دگرگون کرده است.
این کشف، یکی از مهمترین دستاوردهای باستانشناسی اخیر در لیکیه یا لیکیا به شمار میآید و چشمانداز تازهای درباره سیمای مذهبی شهر و تحول آن از دوران کلاسیک تا اواخر دوران باستان ارائه میدهد.
«لیمیرا» که در نه کیلومتری شمالشرقی فینیکه امروزی واقع شده، در دامنه کوه توچاک قرار دارد؛ جایی که چشمههای دائمی، کانالهایی را میان ویرانهها ایجاد کردهاند. این آبها که قرنها ویژگی شاخص محوطه بودهاند، زمانی یک کلانشهر را تغذیه میکردند؛ شهری که در دوره پریکلس، مرکز سیاسی لیکیا بود و بعدها در دوران بیزانس به یک مرکز اسقفی تبدیل شد. امروزه این شهر به دلیل تراکم بالای آرامگاههای صخرهای، استحکامات عظیم و سازههای یادمانی چون «پریکل هرون»، حمامهای رومی، پتولیون، خیابان ستوندار و آرامگاه یادمانی گایوس سزار، نوهخوانده آگوستوس، شناخته میشود.
با این حال، سالها یک عنصر اصلی در این چشمانداز غایب بود: معبد اصلی زئوس، خدای برتر شهر در دوران کلاسیک، هلنیستی و رومی. هرچند کتیبهها به روشنی وجود آن را تأیید کرده بودند، محل دقیق آن یکی از دیرپاترین معماهای باستانشناسی لیمیرا محسوب میشد که سرانجام در این فصل، این معما حل شد.
کاوشهای اخیر نشان میدهد دروازهی زیر خیابان رومی در اصل ورودی آیینی پرستشگاه زئوس در دوران کلاسیک بوده است
کاوشها ورودیِ پنهان معبد را آشکار کردند
مرحله جدید کاوشها که با هماهنگی بنیاد باستانشناسی اتریش و به سرپرستی دکتر کودرِت سِزگین انجام شد، روی بخش غربی محوطه متمرکز بود. اینجا، زیر لایههایی از آوار معماری و استحکامات متأخر، تیم پژوهشی نمای شرقی معبد (ورودی اصلی پرستشگاه) را یافت.
معماری نمایانشده شامل دیوارهای آنتا میشد که ایوان پیشآمده را قاب گرفته و ورودی تشریفاتی فضای مقدس را تعریف میکردند.
اندازهگیریها نشان میدهد عرض نما حدود پانزده متر بوده؛ نشانهای روشن از اینکه این مکان، یک نیایشگاه کوچک روستایی نبوده، بلکه معبدی یادمانی و هماهنگ با محور اصلی شهری بوده است.
کشف جدید جزئیات چشمگیری را آشکار کرده: در مقطعی از دوران بیزانس، یک دیوار دفاعی مستقیم روی سازه کلاسیک بنا شده بود. حجره درونی مقدس ورای این استحکامات متأخر و زیر یک باغ پرتقال خصوصی قرار دارد. باستانشناسان انتظار دارند هسته معبد، پس از تملک زمین و امکان ادامه کاوش، در وضعیت بسیار خوبی حفظ شده باشد.
شواهد جدید تاریخ لیمیرا را ۵۰۰۰ سال عقب میبرد
یافتههای سفالی بهدستآمده از منطقه معبد، بهسرعت درک علمی از نخستین دورههای استقرار در لیمیرا را بازتعریف کردهاند. به گفته سزگین، سفالها نشان میدهند فعالیت انسانی در این محل دستکم پنج هزار سال پیش آغاز شده، بسیار زودتر از برآوردهای پیشین درباره شکلگیری سکونت سازمانیافته. هرچند لیمیرا به دلیل بافت شهری کلاسیک و رومی خود شناختهشده است، یافتههای تازه حاکی از سکونت ماقبلتاریخی عمیقتری است که شاید با شبکههای فرهنگی اولیه آناتولی، پیش از ظهور اتحادیه لیکیه، مرتبط بوده است.
بازنگری در توسعه شهری لیمیرا
یافتن دوباره معبد سبب شده پژوهشگران برداشتهای دیرینه از طرح شهر را بازنگری کنند. برای دههها، یک سازهی دروازهای باابهت زیر خیابان رومی، ورودی باشکوهی به خیابان رومی بعدی تصور میشد، اما کاوشهای جدید نشان داد که این دروازه در اصل ورودی آیینی پرستشگاه زئوس در دوران کلاسیک بوده است.
به همین ترتیب، مجموعهای از دیوارها که مدتها حصار دفاعی هلنیستی دستهبندی شده بودند، اکنون به احتمال زیاد دیواره پیرامونی حریم مقدس معبد بودهاند، نه یک استحکامات شهری. این بازتفسیر، سلسلهمراتب فضایی لیمیرا را دگرگون کرده و معبد را به عنوان محور معماری و نمادین بخش غربی شهر بازمینشاند.
حجره درونی مقدس ورای این استحکامات متأخر و زیر یک باغ پرتقال خصوصی قرار دارد
بازگشت یک یادمان گمشده به نقشه لیکیا
نتایج این کشف از بازسازی نقشه شهری فراتر میرود. زئوس تنها یکی از خدایان لیمیرا نبود، بلکه برترین نگهبان الهی شهر به شمار میرفت. جایگاه برجسته او در کتیبهها و سکههای دوران هلنیستی و رومی بهخوبی مستند شده است. بنابراین ظهور دوباره معبد، بخش بنیادینی از هویت معنوی شهری را بازمیگرداند که مدتها به دلیل نفوذ فرهنگی و سیاسی خود در لیکیا شهرت داشته است.
اکنون که معبد شناسایی شده، انتظار میرود کاوشهای آینده بینشهای تازهای درباره آیینهای عمومی، اقتدار سیاسی و تحول فضاهای مقدس در طول دوهزار سال سکونت شهری مداوم ارائه دهد.
لیمیرا که پیش از این نیز یکی از متنوعترین شهرهای لیکیا از دید معماری به شمار میرفت، اکنون یادمانی را دوباره بدست آورده که زمانی در قلب حیات مذهبی آن جای داشته، یادمانی که ۴۳ سال زیر خاک، سنگ و ریشههای یک باغ مرکبات امروزی پنهان مانده بود، اما هرگز از حافظه تاریخی محو نشده بود.
منبع: فرادید
