پانصد و هفتاد و دومین سالروز فتح استانبول

شهر کهن استانبول که روزگاری پایتخت امپراتوری‌ها و تمدن‌ها بوده، 572 سال پیش به فرماندهی سلطان محمد فاتح توسط دولت عثمانی فتح شد.

به گزارش عصرترکیه به نقل از آناتولی، استانبول که پایتخت سه امپراتوری روم، بیزانس و عثمانی بوده، با نام‌هایی چون «رم دوم»، «رم جدید»، «بیزانتیون»، «قسطنطنیه» و «قسطنطینیه» شناخته می‌شده است.

این شهر که در طول تاریخ 30 بار مورد محاصره ارتش‌های گوناگون قرار گرفته، با ساخت معابد، ساختمان‌های رسمی، کاخ‌ها، حمام‌ها و میدان‌های اسب‌دوانی، به مهم‌ترین مرکز مسیحیان ارتدکس بدل شد.

حفاری‌های ینی‌کاپی نشان داده است که تاریخ باستانی این شهر تا 8000 سال پیش بازمی‌گردد. یکی از نقاط عطف در تاریخ استانبول، در قرن چهارم میلادی و با انتخاب این شهر به‌عنوان پایتخت جدید امپراتوری روم توسط کنستانتین کبیر رخ داد.

طبق حدیث پیامبر اسلام (ص) که فرمودند: «قسطنطنیه به‌طور قطع فتح خواهد شد؛ چه فرمانده نیکویی است فرمانده آن و چه سپاه نیکویی است سپاه آن»، استانبول به یکی از مهم‌ترین اهداف برای فتح در دنیای اسلام بدل شد.

استانبول که برای مسلمانان دروازه غرب و برای مسیحیان دروازه شرق به شمار می‌رفت، در سال 1204 توسط صلیبی‌ها مورد هجوم قرار گرفت.

در دوران امویان، سه لشکرکشی بزرگ به قسطنطنیه به امید دست‌یابی به وعده پیامبر انجام شد و در سال 781-782 نیز عباسیان یک بار دیگر به این شهر لشکر کشیدند.

نخستین محاصره استانبول به فرماندهی معاویه بن ابی‌سفیان و با حضور برخی از صحابه پیامبر انجام شد که آثار ماندگاری در اذهان به جای گذاشت.

شرکت ابوایوب انصاری کسی که در هجرت پیامبر (ص) به مدینه میزبان ایشان بود – در این لشکرکشی و وفات او در مقابل دیوارهای شهر، به‌عنوان منبع الهامی برای مسلمانان تا فتح استانبول در سال 1453 باقی ماند.

شهر وعده‌داده‌شده در اسلام

استانبول که پیش از سال 1453 شاهد بزرگ‌ترین محاصره‌ها و دفاع‌های تاریخ بوده، پیش از آن بارها توسط اقوام و تمدن‌های مختلف مورد محاصره قرار گرفت.

بر اساس منابع تاریخی، این شهر توسط پادشاه مقدونی، فیلیپ، امپراتور روم سپتیمیوس سوروس، پادشاه ایران کیخسرو، آوارها، امویان، عباسیان، امپراتوری اول و دوم بلغار، روس‌ها، شاهزادگان کیف، صلیبی‌ها، امپراتوری ازمیر، ونیزی‌ها، جنوایی‌ها و عثمانی‌ها محاصره شده است.

روند منتهی به فتح استانبول

برخی منابع نیز به محاصره استانبول توسط آتیلا، وایکینگ‌ها و گُت‌ها اشاره کرده‌اند. آخرین محاصره در سال 1453 توسط سلطان محمد دوم، که امپراتوری عثمانی را بنیان نهاد، صورت گرفت.

سلطان محمد دوم پس از جلوس به تخت، برای قطع کمک‌های دریایی به قسطنطنیه، در سال 1452 دستور ساخت قلعه روملی حصار را در برابر قلعه آنادولو حصار که پیشتر توسط ییلدریم بایزید ساخته شده بود، صادر کرد.

برای تخریب دیوارهای بلند و مستحکم استانبول، توپ‌های بزرگی توسط مهندسان برجسته آن دوران ساخته شد. این توپ‌ها در فوریه 1453 به فرمان سلطان به سوی استانبول حمل شدند. سپاهی 10,000 نفری به فرماندهی قاراجا پاشا، دژهای ویزه، سیلیوری و آیستفانوس در نزدیکی استانبول را محاصره کردند.

در آوریل، سلطان محمد دوم به ایالت‌ها و سناق‌ها پیام داد تا به ارتش بپیوندند و در 5 آوریل 1453، سپاه عثمانی به فرماندهی سلطان به سوی استانبول حرکت کرد. در این روند، علمای بزرگی چون آق‌شمس‌الدین، آقبیک و ملا گورانی نیز در کنار سلطان بودند.

سلطان محمد دوم آناتولی و خلیج را تحت کنترل گرفت و زاگانوس پاشا منطقه بی‌اوغلو را فتح کرد و به سوی گالاتا پیشروی نمود. در همان روز، سلطان، محمود پاشا را به‌عنوان سفیر به دربار امپراتور بیزانس فرستاد، اما پیشنهاد صلح رد شد.

آغاز محاصره استانبول

در تاریخ 6 آوریل 1453، سلطان محمد دوم محاصره استانبول را آغاز کرد. ارتش عثمانی شهر را از خشکی و دریا محاصره کرد و شکاف‌هایی در دیوارهای شهر ایجاد نمود. بیزانسی‌ها نیز در این مدت سعی کردند دیوارها را ترمیم کنند و از ورود ترک‌ها به شهر جلوگیری کنند.

ناوگان عثمانی در برابر کشتی‌های کمک‌رسانی جنوایی و ونیزی ناتوان ماند و روند جنگ تغییر کرد. زنجیری که بین خلیج و کاراکوی کشیده شده بود، مانع ورود ناوگان عثمانی به خلیج شد و جنگ را به ضرر عثمانی‌ها پیش برد.

در این شرایط، سلطان محمد دوم در شب 21 به 22 آوریل دستور داد 72 کشتی از طریق خشکی به خلیج منتقل شوند. این کشتی‌ها از منطقه دلمه‌باغچه به خلیج آورده شدند و روند جنگ را تغییر دادند. در 22 آوریل، ناوگان عثمانی از خلیج آتش گشود و بیزانسی‌ها با دیدن این صحنه‌ها شگفت‌زده شدند و نمی‌توانستند باور کنند که کشتی‌ها به خلیج رسیده‌اند.

در 24 مه، سلطان محمد برای آخرین بار اسفندیاروغلو قاسم بیگ را به‌عنوان سفیر به دربار امپراتور فرستاد تا شهر را تسلیم کند، اما توافق حاصل نشد.

با انتقال کشتی‌ها به خلیج، روند جنگ به نفع عثمانی‌ها تغییر کرد و سلطان محمد در 29 مه فرمان حمله بزرگ را صادر کرد. با آغاز حمله در نخستین ساعات صبح 29 مه، دیوارها فتح شد.

در 29 مه 1453، دروازه‌های استانبول گشوده شد و این شهر توسط سپاهیان عثمانی به رهبری سلطان محمد دوم فتح شد.

سلطان محمد که با تحقق وعده پیامبر (ص) عنوان «فاتح» را دریافت کرد، با تسامح و بزرگواری اجازه غارت شهر را نداد و به‌عنوان نماد پیروزی، ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کرد.