بحران سیاسی میان ارتش و دولت اسرائیل: چرا گالانت برکنار شد؟

عصرترکیه – هفته گذشته بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، اعلام کرد که وزیر جنگ یوآو گالانت را که از یک حزب مشترک با او است اما رابطه خوبی با یکدیگر ندارند، از کابینه کنار گذاشته است. اگرچه این تصمیم قابل پیش‌بینی بود، اما این رویداد در این مقطع زمانی معانی خاصی دارد.

گالانت دقیقاً در روز انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده (۵ نوامبر) از سمت خود برکنار شد. وزیر جنگ اسرائیل ارتباطاتی میان دولت بایدن و نتانیاهو، که در زمینه مسائلی مانند حملات غیرمتعارف به غزه، فاجعه انسانی‌ای که در آنجا ایجاد شد و تنش‌های رو به افزایش با ایران اختلاف نظر داشتند، برقرار می‌کرد.

برکناری گالانت بازتابی از تنش میان ائتلاف حاکم و ارتش، که یکی از ارکان نظام حاکم است، به شمار می‌رود. اختلاف نظر گالانت و نتانیاهو از زمان شروع کشتار در غزه با مطرح کردن حق دفاع اسرائیل و سپس تبدیل آن به اقداماتی که به بی‌ثباتی در منطقه دامن زد، آغاز شد و تنش‌ها درخصوص اهداف جنگ، شیوه‌های اجرایی آن و مسائلی از این دست، به‌وضوح در اظهارنظرهای مختلف آن‌ها نمایان می‌شدکه البته ریشه آن به پیش از ۷ اکتبر بازمی‌گردد.

قبل از حملات حماس در ۷ اکتبر، اسرائیل در حال تجربه بحران‌های اجتماعی، سیاسی و حقوقی بود. پس از انتخابات سال ۲۰۲۲، نتانیاهو تنها با حمایت احزاب راست‌گرای افراطی به قدرت رسید و یک ائتلاف رادیکال راست‌گرا با ویژگی‌های نژادپرستی مذهبی تشکیل داد که تقریباً نیمی از جامعه را از دولت دور کرده بود. این ائتلاف که بازتابی از یک ایدئولوژی افراظی و استعماری بود، نه تنها سبک زندگی بخش سکولار جامعه را تهدید می‌کرد،  بلکه تهدیدی برای مبانی مدرن و لیبرال دولت نیز به شمار می‌رفت. این نارضایتی با واکنش‌های اجتماعی به بسته اصلاحات قضائی که هدف آن تصرف و تغییر سیستم قضائی بود، تشدید شد. اعتراضات مردمی که پس از این اصلاحات آغاز شد، نمایانگر این نگرانی‌ها بود.

در فاصله زمانی میان تشکیل دولت جدید و حملات ۷ اکتبر، ده‌ها هزار اسرائیلی هر هفته به خیابان‌ها می‌ریختند تا اعتراض خود را به اصلاحات قضائی اعلام کنند و از نتانیاهو خواسته می‌شد که استعفا دهد. در این اعتراضات، برخی سیاستمداران و نمایندگان ارتش اسرائیل نیز حضور پیدا کرده و اعلام کردند که در مقابل تلاش‌ها و اقدامات این ائتلاف رادیکال برای تغییر بنیان‌های دولت خواهند ایستاد.

از سوی دیگر، گالانت نیز یکی از افرادی بود که به اعتراضات نسبت به معافیت مردان جامعه “حریدی” واکنش نشان داد. نتانیاهو و گالانت در مورد اجرای قانون “تال” که قرار بود به تصمیم دیوان عالی اسرائیل برای پایان دادن به این نابرابری عمل کند، اختلاف نظر داشتند.حفظ موقعیت نتانیاهو به حفظ ائتلاف بستگی داشت. به همین دلیل، تهدیدات هم‌پیمانان ائتلافی مبنی بر خروج از آن در صورت تصویب قانون سربازی برای حریدی ها، نتانیاهو را وادار به توقف کرد.

در نهایت، نتانیاهو و هم‌پیمانانش قصد دارند کنترل بیشتری بر ارتش اسرائیل به‌ویژه بر برنامه‌ها و استراتژی‌های نظامی آن در غزه داشته باشند،  به‌ویژه آنکه وزیر دارایی اسرائیل، “بتسالل اسموتریچ” و وزیر امنیت ملی، “ایتامار بن‌گویر” که از ایدئولوژی جنبش‌های افراطی حمایت می‌کنند، از عملکرد ارتش در غزه راضی نبودند. بنابراین، آنها به دنبال وزیر جنگی هستند که دیدگاه‌های مشابهی با خود داشته باشد یا حداقل در برابر استراتژی‌های آنها مخالفت نکند.

برکناری گالانت درست در زمانی که عملیات ارتش اسرائیل در لبنان در جریان بود، مطرح شد. با این حال، نتانیاهو که می‌ترسید این اقدام در آستانه یک حمله جدید باعث واکنش‌های منفی شود، تصمیم خود را موقتا به تعویق انداخت. از این رو، انتظار می‌رفت که جایگزین گالانت یا “گیدئون سعار” که با نتانیاهو فاصله گرفته است، یا “اسرائیل کاتس” وزیر امور خارجه باشد که هر دو به‌طور نسبی از تجربه امنیتی و نظامی کمتری برخوردارند، اما از وفاداران نتانیاهو هستند. در واقع، در ائتلاف فعلی و برای نخست‌وزیر، مهم‌تر از صلاحیت، وفاداری است.

در نهایت، جای گالانت را “اسرائیل کاتس” گرفت و وزارت امور خارجه به “گیدئون سعار” رسید و به این ترتیب، نتانیاهو به‌طور غیرمستقیم این امکان را از بین برد که ادعای “اختلاف نظر” که به‌عنوان دلیل برکناری گالانت ذکر شده بود، واقعی باشد.

این تغییر نشان می‌دهد که بحران‌های داخلی در اسرائیل و وضعیت نهادهای دولتی به‌طور قطع به جایی نمی‌رسد که موجب استحکام بیشتر آن‌ها شود. این وضعیت همچنین به تضعیف آرامش اجتماعی ادامه خواهد داد. به‌وضوح می‌توان دید که پس از برکناری گالانت، اسرائیلی‌ها به خیابان‌ها ریخته و حدود هزار نفر از مردم در مقابل منزل نتانیاهو تجمع کردند تا به تصمیم او اعتراض کنند.

تصمیم نتانیاهو ارتباطی با سیاست‌های امنیتی کشور ندارد. گالانت مانعی بود برای آن که نتانیاهو اسرائیل را به نفع منافع شخصی خود اداره کند. با کنار رفتن گالانت، احتمالاً نتانیاهو خواهد توانست قانونی را که حریدی‌ها را راضی می‌کند، در کنست تصویب کند، موضوع بازگرداندن گروگان‌های اسرائیلی را کنار بگذارد، توسعه استعماری در کرانه باختری را گسترش دهد و روند الحاق شهرک های صهیونیست نشین را تسریع کند. این سیاست‌ها نه تنها برای نتانیاهو، بلکه برای فلسطینی‌ها و منطقه پیامدهایی عمیق خواهد داشت.

از سوی دیگر، نبود گالانت، که یکی از چهره‌های اسرائیل برای برقراری ارتباط با آمریکا بود، ممکن است بر عملکرد کاتس تأثیر بگذارد. موقعیت اسرائیل در منطقه بیش از همیشه به هماهنگی و توافق میان آمریکا و اسرائیل وابسته است و زمان نشان خواهد داد که آیا برکناری این چهره کلیدی، اسرائیل را در وضعیت دشوارتر قرار خواهد داد یا خیر.

منبع:آناتولی- توچه ارصوی جیلان، استادیار روابط بین‌الملل

*حریدی ها یا یهودیان فوق‌ارتدکس، بنیادگرایان شاخه یهودیت ارتدکس می‌باشند. آنان باورهایشان را به‌طور مستقیم برگرفته از موسی و تورات نازل شده بر او در طور سینا می‌دانند. حدود یازده درصد جمعیت اسرائیل حریدی‌اند که اغلب در محله‌ها و شهرک‌های تماماً ارتدوکس‌نشین زندگی می‌کنند.