اقتصاد، ترکیه و مصر را آشتی داد!

صابر گل عنبری

در حالی که هنوز با گذشت بیش از چهار دهه، آشتی و توافق میان ایران و مصر دور از دسترس به نظر می‌رسد، ترکیه و مصر پس از ده سال بحران در روابط فیمابین، با چند دور مذاکره در ماه‌های اخیر به توافق رسیده و سه شنبه گذشته، روابط را به سطح سفیر ارتقا دادند. اما این پرسش جدی مطرح است که چه شد که آشتی میان قاهره و آنکارا با چند دور مذاکره رخ داد، اما میان تهران و قاهره با گذشت چند دهه همچنان این اتفاق دور از ذهن است؟

با وجود این که عوامل تاثیرگذار در تداوم این وضعیت میان ایران و مصر با مولفه‌های موثر در روابط مصر و ترکیه بعضا متفاوت است و نقش متغیرهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، به ویژه اسرائیل و آمریکا در مناسبات تهران و قاهره پررنگ است؛ اما نباید نگرانی دولت مصر از ترکیه با توجه به قرابت فکری عدالت و توسعه با اخوان المسلمین را دست کم گرفت. با این حال، آنچه دو کشور را آشتی داد، مولفه اقتصاد است.

هر چند نوعثمانی‌گری در یک دهه اخیر چاشنی سیاست خارجی ترکیه شده، اما خمیرمایه و موتور محرکه این سیاست، اقتصاد است. از این رو، ترکیه در یک دهه گذشته به دنبال تنشی شدن روابط خارجی‌اش با مصر، عربستان، امارات و حتی اسرائیل هیچ وقت آن را به روابط اقتصادی خود تسری نداد و مناسبات تجاری‌اش با این طرف‌ها نه فقط تحت الشعاع قرار نگرفت، بلکه بعضا هم با وجود تنش سیاسی موجود، گسترش یافت. به عنوان مثال، حجم تجارت میان ترکیه و مصر در سال 2013 که کودتای نظامی به رهبری عبدالفتاح سیسی روی داد و دولت اخوان المسلمین ساقط و به تبع آن بحران در روابط فیمابین پدیدار شد، 3 میلیارد دلار بود، اما با وجود تداوم این بحران حجم این تجارت در سال 2022 و قبل از آشتی به 10 میلیارد دلار رسید.

در آن سو مصر نیز که امروز با بحران اقتصادی بی‌سابقه‌ای دست به گریبان است و امارات و عربستان هم چون قبل در کیسه پول را شل نمی‌کنند، به توسعه مناسبات اقتصادی با ترکیه به شدت نیازمند است؛ به ویژه این که بخشی از کارخانه‌داران و تاجران بزرگ ترکیه در سایه ارزان بودن نيروي كار و قیمت حامل‌های انرژی در مصر تمايل زیادی برای احداث کارخانه‌های صنعتی به ویژه در حوزه پوشاک در این کشور پیدا کرده‌اند. البته چه بسا قیمت همین حامل‌ها در ایران ارزان‌تر از مصر نیز باشد، اما این ظرفیت به دلایلی همچون ضریب اطمینان خیلی پایین و ریسک بالای سرمایه‌گذاری در داخل ایران در سایه تحریم‌ها و تداوم تنش‌ها در روابط خارجی و همچنین موانع ساختاری فراروی سرمایه‌گذاری خارجی فاقد جذابیت لازم برای سرمایه‌گذاران خارجی به ویژه از کشورهای همسایه است. از این رو، سرمایه‌گذاران ترک طی کردن هزاران کیلومتر و رفتن به مصر برای سرمایه‌گذاری را به در ایران در این نزدیکی و همسایگی ترجیح می‌دهند.

حالا هم که تنش سیاسی میان ترکیه و مثلث عربستان، مصر و امارات به آشتی ختم شده است، بیشترین فرصت برای گسترش مناسبات اقتصادی میان ترکیه و این کشورها فراهم شده است. علت هم این است که اقتصاد حرف اول را در سیاست خارجی این کشورها می‌زند. از یک طرف، ترکیه پس از انتخابات اخیر و تنش‌زدایی در روابط خارجی خود در دو سال گذشته، راهبرد اقتصادی جدیدی را متناسب چشم انداز “قرن ترکیه” در پیش گرفته است، و از سوی دیگر نیز عربستان و امارات تحت تاثیر چشم‌اندازهای کلان خود، اقتصاد را دستور کار نخست سیاست خارجی خود قرار داده‌اند و مصر نیز برای مواجهه با بحران اقتصادی چاره کار را در آشتی و همکاری اقتصادی با اقتصاد ترکیه می‌بیند.

در این میان قرار است که به زودی رئیس جمهور مصر به ترکیه سفر و با اردوغان برای گسترش مناسبات اقتصادی دیدار و گفتگو کند و اردوغان نیز به زودی سفر اقتصادی مهمی را به سه کشور حوزه خلیج فارس یعنی امارات، عربستان و قطر آغاز خواهد کرد. اما مساله قابل تامل اینجاست که امارات که حکام آن تا چند سال قبل چشم دیدن اردوغان را نداشتند، امروز برای سرمایه‌گذاری تاریخی در همان ترکیهِ اردوغان دور خیز برداشته و گفته می‌شود که در صدد سرمایه‌گذاری مستقیم 30 تا 40 میلیارد دلاری در ترکیه و رساندن حجم تجارت دو جانبه به ۴۰ میلیارد در سال است.

اینجاست که وقتی پای اقتصاد، تجارت بدون دردسر و ریسک بالا و منافع اقتصادی سهل الوصول در میان باشد، کشورهایی که اقتصاد جهت دهنده سیاست خارجی آن‌هاست، خیلی زود آشتی می‌کنند و وقتی هم که آشتی کردند، این چنین مانند امارات و ترکیه برای توسعه تاریخی مناسبات اقتصادی دور خیز بر می‌دارند.