ابتکار “سه دریا” و نقش ترکیه در تامین امنیت شرق اروپا
یکی از چالش‌های اصلی ابتکار سه دریا، تنوع اعضای آن است و تفاوت اولویت‌های اقتصادی، سیاسی و حتی امنیتی مابین اعضا، ایجاد یک استراتژی مشترک را دشوار می‌سازند. علاوه بر این، رویکرد محتاطانه آلمان و فرانسه نسبت به این ابتکار، می‌تواند مشروعیت آن در درون اتحادیه اروپا را محدود کند.
عصرترکیه – معماری امنیتی اروپا از زمان جنگ سرد با بزرگ‌ترین چالش خود روبه‌روست. جنگ روسیه-اوکراین، تهدیدات در جناح شرقی ناتو را به طور بنیادین بازتعریف کرده است و علاوه بر ساختارهای سنتی اتحادیه، اهمیت همکاری‌های منطقه‌ای افزایش یافته است. در این زمینه، ابتکار سه دریا (3SI) که پیش از این بیشتر به عنوان نوعی هم‌گرایی زیرساختی و اقتصادی شناخته می‌شد، اکنون به عنوان یک پلتفرم امنیتی استراتژیک نیز مطرح شده است.
ابتکار سه دریا در سال 2015 و به رهبری لهستان و کرواسی، شکل گرفت و شامل 13 کشور اتحادیه اروپا از نواحی دریای بالتیک، دریای آدریاتیک و دریای سیاه می‌شود. مشارکت آلمان، کمیسیون اروپا، ایالات متحده آمریکا و ژاپن به عنوان عضو ناظر نیز نماد پشتیبانی استراتژیک غرب از این پروژه است. اما امروز، این کریدور جغرافیایی نه تنها مکانی برای اتصال خطوط زیرساختی بلکه به عنوان یک نوار امنیتی در برابر نفوذ چین و فشار روسیه نیز تعریف می‌شود.
ابتکار سه دریا، برخلاف پروژه قبلی اینترماریم که لهستان در دوران بین دو جنگ جهانی به دنبال آن بود، یک اتحاد سیاسی یا نظامی نیست. این ابتکار به عنوان یک پلتفرم برای هم‌گرایی کشورهای منطقه‌ای عضو اتحادیه اروپا در زمینه انرژی، حمل‌ونقل و اتصال دیجیتال به منظور توسعه اقتصادی ظاهر و به منظور تحقق این اهداف، یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک ایجاد شد و پروژه‌های بزرگ منطقه‌ای حمایت شدند.
برای ایالات متحده، که حامی استراتژیک اصلی 3SI است، مسئله اصلی احیای دوباره پیمان ورشو در برابر مسکو و پکن بوده است. در نخستین اجلاس این ابتکار که در سال 2016 در دوبروینیک برگزار شد، مهمانانی مانند معاون وزیر امور خارجه چین، لیو هایسینگ و مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، ژنرال جیمز ال. جونز حضور داشتند. در اجلاس 3SI در ورشو در سال 2017، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، دونالد ترامپ گفت: این یک پروژه واقعی ترانس آتلانتیک با نتایج ژئوپولیتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک عظیم است. در سال 2020، ایالات متحده 300 میلیون دلار به صندوق 3SI اختصاص داد و وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده، مایکل پمپئو اعلام کرد که یک میلیارد دلار برای توسعه کشورهای 3SI سرمایه‌گذاری خواهد شد.
ایالات متحده، نفوذ رو به رشد چین در اروپای مرکزی و شرقی را تهدیدی مهم می‌داند و به همین دلیل این ابتکار می‌تواند به عنوان تعادلی در برابر ابتکاراتی مانند “پروژه کمربند و جاده” چین و “پلتفرم همکاری کشورهای اروپای مرکزی و شرقی (14+1)” عمل کند. این ابتکار به ایجاد زنجیره‌های تأمین امنیت، تأمین امنیت انرژی و محدود کردن سرمایه‌گذاری‌های چین در منطقه کمک خواهد کرد تا نفوذ پکن در غرب و شرق اروپا را محدود سازد.
روسیه نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در تحول ابتکار سه دریا ایفا کرده است. کشورهای اروپای شرقی مانند لهستان، رومانی و کشورهای بالتیک، پس از جنگ روسیه-اوکراین، هزینه‌های دفاعی خود را افزایش داده و روابط خود را با ناتو تقویت کرده‌اند و ایتکار سه دریا در این فرآیند نقش پلتفرم هماهنگی منطقه‌ای و تقویت روابط دوجانبه با ایالات متحده را ایفا می‌کند که با مشارکت در صندوق سرمایه‌گذاری این پلت فرم، از آن حمایت کرده و به گسترش یکپارچگی نظامی منطقه کمک کرده است.
در این میان هرچند ترکیه عضو رسمی پلت فرم ابتکار سه دریا نیست، اما به عنوان کشوری با موقعیت مرکزی در معماری امنیتی منطقه‌ای، نقش مهمی در این تحول ایفا می‌کند. ترکیه در سال‌های اخیر، به وضوح موقعیت خود را در امنیت دریای سیاه تقویت کرده است. همچنین با عضویت یونان در این ابتکار، این طرح به دریای مدیترانه شرقی نیز گسترش یافته و با ترکیه تماس‌هایی دارد.
به نظر می رسد بدون حضور ترکیه، چشم‌انداز امنیتی اروپا شرقی در زمینه‌های انرژی، کریدورهای لجستیکی و همکاری‌های نظامی، ناقص خواهد بود و در آینده و با گسترش بعد امنیتی ابتکار سه دریا، می‌توان به بحث‌های بیشتری درباره پیوستن ترکیه به این ابتکار به عنوان ناظر یا شریک توجه کرد. این امر می‌تواند زمینه جدیدی برای روابط اتحادیه اروپا و ترکیه فراهم کند و به یکپارچگی بیشتر جناح شرقی ناتو کمک کند.
درعین حال یکی از چالش‌های اصلی ابتکار سه دریا، تنوع اعضای آن است و تفاوت اولویت‌های اقتصادی، سیاسی و حتی امنیتی مابین اعضا، ایجاد یک استراتژی مشترک را دشوار می‌سازند. علاوه بر این، رویکرد محتاطانه آلمان و فرانسه نسبت به این ابتکار، می‌تواند مشروعیت آن در درون اتحادیه اروپا را محدود کند.
در این راستا، توسعه همکاری‌های پروژه‌ای و انعطاف‌پذیر با شرکای خارجی مانند ترکیه، می‌تواند به آن عمق استراتژیک بیشتری ببخشد و این ابتکار را تقویت کند؛ به خصوص که امنیت دریای سیاه همچنان موضوعی حیاتی است و ترکیه به عنوان عامل توازن در این زمینه، نقش تکمیلی برای باری پلتفرم ایتکار سه دریا ایفا می‌کند.
در نهایت، ابتکار سه دریا در صورتی که اعضای آن همکاری با کشورهای غیر اتحادیه اروپا را بپذیرند، می‌تواند به عنوان ابزاری برای تقویت همکاری‌ها میان ترکیه و متحدان غربی آن عمل کند و زمینه‌ساز افزایش هم‌افزایی و روابط ترکیه با کشورهای غربی باشد.
منبع- آناتولی
ترجمه و بازنویسی – عصرترکیه
