چرا احمد شاملو نوبل نگرفت؟

بررسی اشعار و اقدامات شاملو، مبین این است که او نسبت به بسیاری از برندگان جایزه نوبل ادبیات، از وجاهت بیشتری برخوردار است. اما با وجود این، او هرگز این جایزه را دریافت نکرد.

به گزارش فرارو، دلایل زیادی می‌تواند وجود داشته باشد که هنرمندی را در راستای گرفتن یا نگرفتن جوایز مختلف هدایت کند. متاسفانه تابه‌امروز با وجود پتانسیلی که برای دریافت جوایز مختلف ادبی در ایران وجود داشته، این مهم محقق نشده است.

شعر و فراشعر

شاملو را تنها نباید یک شاعر دانست. او گذشته از شعرهای درخشانی که در کارنامه هنری‌اش دارد، پایه‌گذار یکی از مهم‌ترین جریانات شعر فارسی است. علاوه بر این، شاملو در حوزه پژوهش هم دارای ارزش ویژه‌ای است؛ به ویژه با نگارش کتاب مهم «کوچه». وقتی به کارنامه هنری احمد شاملو نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که او از همه نظر شایسته دریافت جایزه نوبل ادبیات به‌نظر می‌رسد. با وجود اینکه شعر شاملو به تنهایی کافی بود تا او یکی از شاعران برنده جایزه نوبل باشد، اما شاملو چیزی بیشتر از اشعارش را هم به تاریخ ادبیات هدیه کرده است.

نوبل نگرفتن شاملو می‌تواند چند دلیل اصلی داشته باشد. یکی از اصلی‌ترین دلایل این اتفاق، این است که ما در ایران از ترجمه و معرفی آثار هنرمندان ممتازمان به جهان کم‌کاری کرده‌ایم. این در حالی است که در سال‌های گذشته، دیگر کشورهای جهان، که به هیچ عنوان در مقابل ما دست بالا را نداشته‌اند، با معرفی هنرمندانشان به جهان، برنده جایزه نوبل شده‌اند. شاید اگر کمی در این حوزه با جدیت بیشتری فعالیت می‌شد، امروز چهره‌های زیادی در ایران از جمله برندگان جایزه نوبل بودند.

مسئله دیگری که ممکن است دست شاملو را از دریافت جایزه نوبل کوتاه کرده باشد، مسئله‌ای است که مفتون امینی مطرح می‌کند؛ یعنی حسادت به شاملو. مفتون امینی خاطره‌ای را از ملاقات با یکی از اعضای ژوری نوبل بازگو می‌کند. او عنوان می‌کند که در حین ملاقات با این عضو ژوری، بحث به سمت شاملو رفته است؛ فرد مذکور به مفنتون امینی می‌گوید که ژوری نوبل قصد اختصاص جایزه نوبل به احمد شاملو را داشته است و در نهایت یکی از دلایلی که در اهدای این جایزه وقفه به وجود آورده، حرف‌های ضد و نقیضی بوده است که افراد مختلف در مورد شاملو زده‌اند.

با این حال مفتون امینی اذعان می‌کند که مرگ شاملو درست یک سال پس از این گفتگو نیز باعث بسته‌شدن پرونده جایزه نوبل شاملو شده است.

با وجود تمام این‌ها همچنان نمی‌توان این مسئله را هضم کرد. چرا که علاوه بر شاملو هنرمندان ایرانی دیگری نیز بوده‌اند که شایسته جایزه نوبل بوده و هرگز این جایزه را دریافت نکرده‌‎اند. به عنوان مثال، سیمین بهبهانی که چندین بار هم نامزد دریافت این جایزه شد و در نهایت او هم مثل شاملو هرگز برنده آن نشد.

از دیگر دلایلی که می‌توان برای این عدم موفقیت‌ها نام برد، ایدئولوژیک بودن و بی‌طرف‌نبودن اهداکنندگان جایزه نوبل است. ضیا موحد، منتقد و شاعر در این باره می‌گوید: «نه تنها جایزه نوبل که بسیاری جوایز دیگر هم نگرش‌های سیاسی دارند و مخصوصا درباره ادبیات به چند نفر که واقعا استحقاق و لیاقت جایزه نوبل را داشته‌اند این جایزه را اهدا نکرده‌اند که مورد اعتراض هم قرار گرفت.»

به‌هرحال آنچه مشخص است این است که موفق‌نبودن بسیاری از شاعران و نویسندگان ایران و جهان در راستای دریافت جایزه نوبل، چندان ربطی به سطح کیفی آثار آن‌ها ندارد. گویا جایزه نوبل هم –لااقل گاهی اوقات- بیشتر تحت تسلط عوامل فرامتنی هدایت می‌شود.