قدیمی ترین و معروف ترین سقاخانه های تهران(+عکس)

در میان برج‌های سر به فلک کشیده و بزرگراه‌هایی که رگ‌های شهر را می‌سازند، در خم کوچه‌پس‌کوچه‌های سالخورده‌ترین محله‌های مرکز شهر، نشانه‌هایی از گذشته باقی مانده‌اند که هرچند کوچک، اما گنجینه‌ای از خاطرات جمعی و هویت تاریخی تهران محسوب می‌شوند.

به گزارش همشهری آنلاین، یکی از این نمادهای ارزشمند که ریشه در فرهنگ، اعتقادات و زندگی روزمره مردم تهران قدیم دارد، «سقاخانه‌ها» هستند؛ بناهایی ساده اما پرمعنا که نه فقط برای رفع تشنگی عابران، بلکه به‌عنوان محلی برای نذر و نیاز، روشن کردن شمع و گره زدن حاجات، پیوندی ناگسستنی با روح شهر برقرار کرده‌اند. یادگارهایی از دوران قاجار و پهلوی که در گذر سال‌ها، همچنان پایدار مانده‌اند تا روایتگر بخشی از هویت مذهبی، اجتماعی و حتی معماری تهران باشند.

سقاخانه‌ها در ابتدا بیشتر جنبه خدماتی داشتند و بانیان آنها بیشتر به‌منظور ثواب بردن، اقدام به ساخت و نگهداری آنها می‌کردند. برخی سقاخانه‌ها دائمی بودند و برخی دیگر در زمان‌های خاص به‌ویژه به هنگام عزاداری محرم برپا می‌شدند. برای آگاهی دادن به رهگذران در شب، شمع‌هایی در اطراف سقاخانه تعبیه و روشن می‌شد که بعدها جنبه‌ای مذهبی پیدا کرد. در تهران، سقاخانه‌های بزرگ‌تری ساخته شد و در آنها شمایل بزرگان مذهبی و دیگر نذری‌های مردم، توسط خادمان سقاخانه نگهداری می‌شد. نگاهی خواهیم داشت به برخی از این سقاخانه‌های قدیمی و نام‌آشنای تهران که هر کدام قصه‌ای ناگفته از تاریخ این شهر در دل خود جای داده‌اند.

سقاخانه نوروزخان

سقاخانه نوروزخان در خیابان پانزده خرداد، جنب بازار آهنگران واقع شده و در گذشته نه چندان دور از معروف‌ترین سقاخانه‌های تهران به شمار می‌رفت. سرتاسر گذر این سقاخانه، طاق‌بندی شده بود و شمایل بزرگان دینی و مذهبی، بیرق و علامت سیاه را به آن آویخته بودند. زورخانه‌ای به همین نام کنار این سقاخانه وجود داشت که از زورخانه‌های معروف و نامی شهر به شمار می‌رفت و دالان ورودی آن از زیر سقاخانه نوروزخان می‌گذشت.

براساس مدارک و شواهد موجود قدمت این سقاخانه به بیش از ۴۰۰ سال پیش می‌رسد. از مهم‌ترین دلایل شهرت زیاد این سقاخانه جای پای سنگی واقع در آن است که متبرک دانسته شده و این محل را به زیارتگاهی پرسابقه تبدیل کرده است. این مکان به‌عنوان یکی از اماکن متبرکه تهران شناخته شده که تا قبل از برپایی حصار شاه طهماسب نیز در تهران وجود داشته است. هنوز هم گردشگران زیادی به دیدن این سقاخانه می‌روند و راز و نیاز کردن در جوار آن، آرامش را مهمان خانه دل‌شان می‌کند.

سقاخانه آیینه

قدمت سقاخانه آیینه طهران، آنطور که از حکاکی روی کاشی‌های فیروزه‌ای آن پیداست، به دوران قاجار و سال ۱۲۸۵ هجری شمسی برمی‌گردد. بنای فعلی سقاخانه آیینه طهران دقیقا همان بنای قدیمی و اولیه نیست. سال ۱۳۴۴، همزمان با تعریض خیابان ظهیرالاسلام، بنای اولیه سقاخانه تخریب شد و بنای فعلی را با آینه‌کاری‌های زیبا، کمی پایین‌تر از محل اصلی بنا، در دل این خیابان ساختند.

بنای اولیه سقاخانه سال ۱۲۸۵، وقتی خیابان ظهیرالاسلام فعلی کوچه‌ای خاکی بود و گذر سقاخانه نام داشت، ساخته شد. هرچند برخی می‌گویند پیش از آن نیز سقاخانه بنایی چوبی داشت و قدمت آن به ۲۵۰ سال می‌رسید. روزگاری به این سقاخانه عهد قجری عنوان زیباترین سقاخانه تهران داده بودند، چون آینه‌های زیادی در ساخت آن به‌کار رفته بود و نام آیینه طهران نیز به همین دلیل برای آن انتخاب شد.

سقاخانه عزیزمحمد

سقاخانه ۱۴۸ساله عزیز محمد یکی از سقاخانه‌های زیبا و قدیمی تهران است که در دوره قاجار ساخته شده. آجرکاری‌های این اثر ارزشمند طی سالیان متمادی، آسیب دیده و زوائد بسیاری روی بنا اضافه شده که نیاز به مرمت دارند. این سقاخانه یکی از نخستین سقاخانه‌های شهر تهران است که در آن کاشی‌های بسیار نفیسی به ‌کار رفته. سقاخانه عزیز محمد، با توجه به بحران کم‌آبی شهر تهران در آن دوران و لزوم وجود سقاخانه‌ها به‌ عنوان یکی از منابع تأمین آب مردم و نیز یادآوری واقعه کربلا و بستن آب فرات روی حضرت ابا عبدالله‌الحسین(ع) و یارانش ساخته شده است. این سقاخانه که همواره با نور سبز، روشن است توسط حاج عباسعلی، فرزند مرحوم عزیزمحمد در سال ۱۲۵۶ شمسی ساخته شد.

سقاخانه کل‌عباسعلی

سقاخانه کل‌عباسعلی در خیابان وحدت اسلامی منطقه ۱۱، یکی از قدیمی‌ترین اماکن مذهبی شهر تهران است. این سقاخانه ۱۳۰ ساله، به همت «کربلایی عباسعلی گمرک‌چی»، وزیر گمرکات ناصرالدین شاه در بازارچه‌ای به نام کربلایی عباسعلی بنا شد. از ۹۰ سال پیش که سقف این بازارچه، برای توسعه فضای شهری و مدرن شدن پایتخت برداشته شد، سقاخانه کل‌عباسعلی، تنها بنای بازمانده این بازارچه است. این سقاخانه یک‌بار تا مرز تخریب و ویرانی هم پیش رفت، اما با تلاش مردم در سال ۱۲۷۳ شمسی بازسازی شد.

سقاخانه شیخ هادی

سقاخانه شیخ ‌هادی در ازدحام و شلوغی محدوده خیابان جمهوری اسلامی یکی از مکان‌های تاریخی تهران به‌حساب می‌آید؛ جایی که وقوع یک اتفاق عجیب و در عین حال سیاسی در واپسین روزهای حکومت احمدشاه، شهرت آن را دوچندان کرد. درباره اینکه چه‌کسی سقاخانه شیخ‌هادی را بنا کرده اتفاق نظری وجود ندارد، اما برخی منابع مکتوب از شیخ‌هادی نجم‌آبادی، عالم و مجتهد مشهور تهران که سال‌ها در محله شیخ‌هادی می‌زیست، به‌عنوان ‌بانی آن نام برده‌اند. بخش قابل اعتنایی از شهرت سقاخانه شیخ‌هادی به واسطه اتفاقی است که ۲۷ تیر ۱۳۰۳ در این مکان رخ داد.

وقتی شایعه معجزه و شفای بیماران در سقاخانه شیخ‌هادی بر سر زبان‌ها افتاد، ماژور ایمبری، کنسولیار سفارت آمریکا، هم که علاقه خاصی به عکسبرداری از رویدادهای تاریخی داشت با درشکه به سمت سقاخانه رفت، اما مردم مانع عکسبرداری شدند و کار به خشونت کشید. ایمبری در نهایت به بیمارستان شهربانی منتقل شد اما بر اثر شدت جراحات درگذشت. سقاخانه شیخ هادی با گذشت زمان به‌طور کامل تخریب شد و روبه‌روی آن یک سقاخانه جدید ساختند که هرگز شهرت سقاخانه قبلی را پیدا نکرد.