یک مار افعی با سه نیش! (+عکس)

مارهای گونه Acanthophis antarcticus، معروف به افعی‌های مرگبار، مدت‌هاست که در زیست‌بوم استرالیا یکی از کشنده‌ترین موجودات محسوب می‌شوند. این مارها، برخلاف ظاهر آرام و نه‌چندان هشداردهنده‌شان، قدرت زهری بسیار بالا و سرعت حمله‌ای باورنکردنی دارند. اما اتفاقی که در پارک خزندگان استرالیا رخ داده، فراتر از خطرات مرسوم است: یکی از این مارها دندان نیش سومی دارد که نه‌تنها کاملاً رشد کرده، بلکه به‌طور کامل عملکرد زهری دارد.

به گزارش یک‌پزشک، بیلی کالِت (Billy Collett)، مدیر عملیات پارک، اعلام کرده که اگرچه دندان‌های نیش در مارها به‌شکل طبیعی به‌طور منظم می‌افتند و جایگزین می‌شوند، اما دیده شدن یک دندان نیش اضافه که هم‌زمان با دو دندان اصلی فعال باقی بماند، تقریباً بی‌سابقه است. او می‌افزاید که این دندان سوم در ابتدا تصور می‌شد به‌زودی از بین خواهد رفت، اما حالا یک سال از حضورش می‌گذرد و هیچ نشانی از تحلیل رفتن ندارد. پژوهشگران به احتمال زیاد با یک جهش ژنتیکی نادر سروکار دارند، اما هنوز اطلاعات دقیق‌تری برای تحلیل پایه‌ای آن در دست ندارند.

در مارهای سمی، دندان نیش، نقشی حیاتی در موفقیت شکار و دفاع ایفا می‌کند. این دندان‌ها، زهر را از غدد زهری به درون بافت قربانی منتقل می‌کنند و در صورت تزریق کامل، می‌توانند در عرض چند دقیقه عملکرد اندام‌های حیاتی را مختل کنند. حال تصور کنید این فرایند کشنده با یک دندان اضافه تشدید شود.

مار کشف‌شده با دندان نیش سوم، حالا توانایی تزریق هم‌زمان سه مسیر زهر را دارد. این موضوع نه‌فقط حجم زهر منتقل‌شده را افزایش می‌دهد، بلکه با گسترش منطقه آسیب، احتمال مرگ یا فلج دائمی را نیز بالا می‌برد. این مار با سرعتی نزدیک به ۰٫۱۵ ثانیه قادر به حمله است، عددی که آن را در بین سریع‌ترین شکارچیان خزنده قرار می‌دهد. تیم علمی پارک خزندگان معتقد است این نمونه، خطرناک‌ترین نمونه از گونه خود در کل تاریخ ثبت‌شده باشد.

باوجود آنکه ظاهر این مار با سه دندان نیش، بیشتر به یک تهدید می‌ماند، اما همین موجود به یکی از ارکان مهم در تولید پادزهر (antivenom) در استرالیا تبدیل شده است. پارک خزندگان استرالیا، سال‌هاست میزبان یکی از فعال‌ترین برنامه‌های جمع‌آوری زهر از گونه‌های سمی‌ است؛ برنامه‌ای که بر پنج گونه اصلی تمرکز دارد: دد اَدر، تایپان، مار قهوه‌ای، مار ببری و مار سیاه.

از مار مورد بحث، هفت سال است که در این پروژه استفاده می‌شود و حالا با کشف دندان سوم، نقش آن بیش از پیش مهم شده است. هرچه دُز زهر بیشتری تولید شود، میزان مواد اولیه برای ساخت پادزهر افزایش می‌یابد. در واقع، مارهایی مانند این افعی جهش‌یافته، می‌توانند نقش نجات‌دهنده‌ای برای قربانیان گزیدگی ایفا کنند. این تضاد میان خطرآفرینی و درمان‌بخشی، یکی از شگفتی‌های دنیای طبیعت است که زیست‌شناسان با آن به‌خوبی آشنا هستند.

پرسش‌های زیستی درباره جهش دندان نیش سوم

سؤال مهمی که اکنون ذهن پژوهشگران را درگیر کرده، این است: آیا این جهش پایدار است؟ اگر دندان سوم، برخلاف چرخهٔ طبیعی جایگزینی دندان‌ها، به‌مدت بیش از یک سال بدون تحلیل باقی مانده، این می‌تواند نشانه‌ای از یک تغییر ساختاری در ژنوم مار باشد.

جهش‌های این‌چنینی ممکن است بسیار نادر باشند، اما مطالعهٔ آن‌ها می‌تواند به درک بهتر از انعطاف‌پذیری تکاملی کمک کند. اینکه آیا عوامل محیطی، تغییرات اقلیمی، یا خطاهای تصادفی در فرایند رشد این پدیده را رقم زده‌اند، هنوز مشخص نیست. اما حضور چنین نمونه‌ای، فرصت مغتنمی برای تحلیل عمیق‌تر و استفاده از فناوری‌های ژن‌خوانی پیشرفته فراهم می‌کند.

مار افعی با سه دندان نیش، صرفاً یک اتفاق عجیب در دنیای جانوران نیست، بلکه نشانه‌ای از ظرفیت بی‌پایان طبیعت برای نوآوری‌های بی‌قانون است. این مار، با تولید زهر بیشتر، تهدیدی جدی برای قربانیان بالقوه است، اما هم‌زمان، منبعی ارزشمند برای نجات جان انسان‌ها از طریق پادزهر نیز به‌شمار می‌رود. مطالعهٔ این جهش نادر، دروازه‌ای به‌سوی فهم دقیق‌تر از ژنتیک خزندگان و کارکرد زیستی دندان‌های زهری باز کرده است.