موشک های مخفی روسیه در اوکراین لو رفت!

هر سامانه موشکی S-300 که روسیه در نبرد اوکراین استفاده می‌کند، بیش از ۱۰۰ میلیون دلار آمریکا قیمت دارد. این سامانه‌ها به روسیه اجازه می‌دهند تا از مواضع امن و کیلومترها پشت خط مقدم، حملات را انجام دهد. به تازگی به کمک «هوش منبع‌باز» تصاویر ماهواره‌ای این سامانه‌های روسی آشکار شده است.

سامانه موشکی اس-۳۰۰ به شکلی طراحی شده است که شناسایی نشود و مکان آن‌ها کاملاً محافظت شده باشد. با این حال، با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در دسترس عموم، نشانه‌هایی از عملکرد این سلاح‌ها شناسایی شده‌اند که موقعیت آن‌ها را فاش می‌کند. البته این دستاورد نشان می‌دهد که چرا استفاده استراتژیک و تاکتیکی از داده‌های عمومی در اینترنت، نگرانی‌های فزاینده‌ای را برای نیروهای نظامی به همراه آورده است؛ به‌طوری‌که «هوش منبع باز» (یا OSINT) به اولویت اصلی سازمان‌های اطلاعاتی در سراسر جهان تبدیل شده است.

ور گسترده مستند شده و هوش منبع باز، راهی ارزان و کارآمد برای تحلیلگران و اطلاع رسانی در تصمیم‌گیری فراهم می‌کند. در درگیری‌هایی مانند جنگ روسیه و اوکراین، اطلاعات منبع باز می‌تواند نقشی فراتر از نیروهای کمکی و بسیج مردمی ایفا کند.

ردیابی سامانه‌های موشکی آنلاین

سال ۲۰۱۸، محققان استفاده غیرمنتظره‌ای را از ماهواره سنتینل-۱ کشف کردند. سنتینل-۱ ماهواره علمی با دسترسی عمومی است که توسط آژانس فضایی اروپا اداره می‌شود و توانست موقعیت سامانه‌های موشکی پاتریوت ایالات متحده را آشکار کند. سنتینل-۱ امواج رادار را از رادار سامانه موشکی دریافت می‌کند و آن را به صورت نوارهای تداخل در تصاویر نشان می‌دهد.

سامانه‌های موشکی زمین به هوا معمولاً به گونه‌ای طراحی می‌شوند که تحرک‌پذیری بالایی داشته باشند، بنابراین می‌توان آن‌ها را در هر مکانی مستقر کرد تا دشمنان را غافل‌گیر کند. هوش منبع باز به این معنی است که هرکه به اینترنت متصل است اکنون می‌تواند این تسلیحات ارزشمند را پیدا کند.

این امر چالش‌های جدیدی را برای رهبران نظامی ایجاد می‌کند. استراتژی‌ها و فرآیندهایی که آن‌ها برای محافظت از غیرنظامیان، سربازان و زیرساخت‌های حیاتی و همچنین تسلیحات و سایر تجهیزات خود در برابر هواپیماهای بدون سرنشین، موشک‌ها یا حملات زمینی هدفمند دشمن ایجاد کرده‌اند، ممکن است دیگر مؤثر نباشند.

از آنجایی که اوکراینی‌ها در حال حاضر از چنین چالش‌هایی برخوردارند، ظاهرا از سنتینل-۱ برای مکان‌یابی سامانه‌های موشکی فعال زمین به هوای و متحرک روسی اس-۳۰۰ در شرق اوکراین استفاده کرده‌اند تا بتوانند آن‌ها را پیدا کنند.

پژوهشگران برای این‌کار، ابتدا چندین منبع رسانه‌های اجتماعی را برای تشخیص مکان‌های تاییدشده استقرار اس-۳۰۰ تجزیه و تحلیل کردند؛ سپس تصاویر سنتینل-۱ را از این مکان‌ها مشاهده کردند و حساسیت را برای آشکار کردن تداخل راداری از سیستم‌های موشکی افزایش دادند. الگوهای تداخل نشان می‌دهد که منبع رادار در امتداد خط مشخصی قرار دارد.

شرح عکس: خطوط آبی و مربع‌های درون خطوط نارنجی‌رنگ، تشعشع رادارهای سیستم دفاع هوایی روسیه است و با رهگیری آن‌ها می‌توان موقعیت سیستم دفاع موشکی را آشکار کرد.

تصویر بالا نحوه عملکرد این روش را نشان می‌دهد. با بررسی مکانی مشخص، تنها چند دقیقه طول کشید تا تصویر به دست آید و تداخل رادار آشکار شود. این تصویر، سامانه اس-۳۰۰ مستقر در خرسون، منطقه تحت اشغال روسیه را در اوکراین نشان می‌دهد که چند روز پس از تداخل با ماهواره منهدم شد.

کارشناسان اس-۳۰۰ را پاسخ هم‌تراز روسیه در برابر سیستم پاتریوت ایالات متحده در نظر می‌گیرند. این سامانه در جنگ روسیه علیه اوکراین، وظیفه دفاع در برابر موشک‌ها و هواپیماها را بر عهده دارد، اما اخیراً برای هدف قرار دادن غیرنظامیان اوکراینی استفاده شده است.

تا به امروز، تنها انهدام ۹ پرتاب‌کننده موشک اس-۳۰۰ روسیه در نبرد اوکراین تایید شده است. این آمار نشان می‌دهد که آن‌ها چقدر کمیاب و محافظت‌شده‌اند و برای حفاظت از حیاتی‌ترین دارایی‌ها و مناطق ارتش روسیه مورداستفاده قرار می‌گیرند.

اس-۳۰۰ به ایران، چین و بسیاری از کشورهای دیگر هم صادر شده است. روسیه تنها نظامی نیست که ممکن است به دلیل مکان‌یابی سامانه‌های اس-۳۰۰ از طریق تصاویر ماهواره‌ای عمومی به خطر بیفتد؛ البته که این سیستم‌ها برای ایجاد تداخل نیاز به فعال بودن دارند.

این یافته به ارتش‌های غیردولتی و کشورهایی با نیروهای نظامی‌ای که پیچیدگی کمتری دارند، امتیازاتی می‌دهد. چراکه این نیروها ممکن است بتوانند دارایی‌های صدمیلیون دلاری را با داده‌های در دسترس عموم پیدا کنند و ساده‌تر از قبل، نابود کنند.

ارتش اوکراین نشان داده است که پهپادهای ارزان‌قیمت چقدر در از بین بردن سامانه‌های گران‌قیمت دفاع هوایی کارآمدند. داده‌های منبع باز، مانند انتشارات الکترونیکی جمع‌آوری‌شده از ماهواره‌های علمی، نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از ابزارهای معمولی و حتی بی‌ضرر برای جنگ استفاده کرد. پیامدهای اخلاقی کلی هوش منبع باز، مختلط است. برای مثال، داده‌های عمومی ممکن است توسط بازیگران غیردولتی یا گروه‌های تروریستی مخرب استفاده شود.

از سوی دیگر، تحلیلگران و روزنامه‌نگاران می‌توانند از چنین فرآیندها و روش‌هایی برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها برای بررسی جنایات جنگی و نقض حقوق بشر یا ایجاد گزارش دقیق‌تر رویدادها استفاده کنند. برای مثال، مؤسسه مطالعات جنگ از تصاویر ماهواره‌ای و اسناد رسانه‌های اجتماعی برای نشان دادن استقرار نظامی روسیه در مرزهای اوکراین در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ استفاده و در نتیجه اهداف روسیه را افشا کرد.

آینده هوش منبع باز

اطلاعات منبع باز و مهارت‌های حیاتی مورد نیاز برای بررسی داده‌های عمومی، برای ارتش‌ها و سازمان‌های اطلاعاتی اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است. با این حال، پلتفرم‌های داده منبع باز، مانند تصاویر ماهواره‌ای ارائه‌شده توسط آژانس فضایی اروپا، احتمالاً چالش‌های مداومی را برای ارتش‌ها ایجاد می‌کند.

جهان چگونه پاسخ خواهد داد؟ به نظر می‌رسد موسسات، مشاغل، سایت‌های دولتی و سایر ارگان‌ها ممکن است تصمیم بگیرند که جریان داده‌های عمومی را به منظور کاهش تأثیر غیرعمدی آن قطع کنند.

این کار هم چالش‌هایی را ایجاد می‌کند. سانسور داده‌های در دسترس عموم خطراتی را برای شفافیت اطلاعات و کاهش اعتماد عمومی به شرکت‌ها و مؤسسات عمومی به همراه خواهد داشت. حذف دسترسی عمومی به اطلاعات به این معنی است که افراد و سازمان‌هایی که پول کمتری دارند دیگر نمی‌توانند به آن دسترسی داشته باشند.