بیوگرافی مریم میرزاخانی/ افتخارات این ریاضی‌دان نابغه ایرانی

نه‌تنها در ایران، بلکه در جهان کمتر کسی پیدا می‌شود که تابه‌حال نام مریم میرزاخانی را نشنیده باشد و او را نشناسد. مریم میرزاخانی ریاضی‌دان برجسته ایران و جهان بود و تحقیقات ارزنده‌ای در حوزه ریاضیات انجام داد و نظریه‌های مهمی را به اثبات رساند. او در طول عمر کوتاهش افتخاراتی را کسب کرده است که کمتر کسی توانسته به آنها دست یابد. در این مقاله از افتخارات و بیوگرافی مریم میرزاخانی خواهیم گفت.

مریم میرزاخانی کیست؟

مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ در تهران به دنیا آمد. به‌گفته خودش، در کودکی آرزو داشته نویسنده شود و هیجان‌انگیزترین لحظات کودکی‌اش را به مطالعه رمان سپری می‌کرده و هر چیزی را که به دستش می‌رسیده به‌سرعت می‌خوانده است. البته وقتی بزرگ‌تر شد، علاقه به ریاضیات در وجودش ریشه دواند و در سال‌های دبیرستان تصمیم قطعی گرفت که در رشته ریاضی ادامه تحصیل دهد. به‌این‌ترتیب در دبیرستان و دانشگاه، رشته ریاضی را برای تحصیل انتخاب کرد.

مریم میرزاخانی یکی از دانشجویان بااستعداد و موفق دانشگاه صنعتی شریف بود. او پس از تکمیل تحصیلات خود در مقطع فوق‌لیسانس، تصمیم به مهاجرت و ادامه تحصیل در آمریکا گرفت. کارنامه درخشان مریم میرزاخانی سبب شد که او بورسیه دانشگاه هاروارد شود و دوره دکترای خود را در این دانشگاه در کشور آمریکا بگذراند.

وی در سال ۲۰۰۴ مدرک دکترای خود را گرفت و در ۲ دانشگاه پرینستون و استنفورد مشغول به تدریس شد. به‌دلیل علاقه زیادش به تحقیق و پژوهش، کمک‌هزینه تحصیلی دانشگاه هاروارد را رد کرد تا در مؤسسه ریاضیات کلی (Clay) در دانشگاه پرینستون نیوجرسی به‌عنوان محقق فعالیت کند. او در ۳۱سالگی به درجه استادتمامی رسید.

مریم میرزاخانی در ریاضیات نظری شامل فضاهای مدول، نظریه تیچمولر، هندسه هذلولی، نظریه ارگودیک و هندسه سمپلتیک تخصص داشت.

جوایز و افتخارات مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی (سمت چپ) و باقی دانش‌آموزان المپیادی

مریم میرزاخانی در سال‌های فعالیتش جوایز گوناگونی گرفت و در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ موفق به کسب مدال طلای ریاضی در المپیاد کشوری شد. این موفقیت باعث شد او به المپیاد جهانی ریاضیات در هنگ‌کنگ و کانادا راه یابد و در این مسابقات نیز مدال طلا را از آن خود کند. علاوه بر این، موفق شد بیشترین امتیاز را بین همه دانش‌آموزان شرکت‌کننده کسب کند.

او در سال ۲۰۰۹ جایزه بلومنتال را از آن خود کرد. طبق اعلامیه انجمن ریاضی آمریکا، این جایزه مهم ریاضی به‌خاطر خلاقیت استثنایی و تز دکترای مبتکرانه به مریم میرزاخانی اهدا شد، تزی که در آن ابزارهای گوناگونی برای به‌دست‌آوردن نتایجی در ۳ مسئله مهم ترکیب شده‌ بودند، از هندسه هذلولوی گرفته تا روش‌های کلاسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک.

مریم میرزاخانی اولین ایرانی و اولین زن جهان بود که در سال ۲۰۱۴ برنده مدال فیلدز شد. این جایزه ارزشمندترین نشان علمی رشته ریاضیات است که به آن عنوان نوبل ریاضیات را نیز داده‌اند.

جوایز و افتخارات مریم میرزاخانی در یک نگاه

• مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی (هنگ‌کنگ ۱۹۹۴).
• مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی با نمره کامل (کانادا ۱۹۹۵).
• فعالیت در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (ایران از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹).
• جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳.
• جایزه برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳.
• جایزه پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کِلِی در سال ۲۰۰۴.
• کسب عنوان یکی از ۱۰ ذهن جوان جهان در سال ۲۰۰۵ از سوی نشریه پاپیولار ساینس آمریکا.
• جایزه ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹.
• دعوت به کنگره بین‌المللی ریاضیات در سال ۲۰۱۰ برای سخنرانی درباره «توپولوژی و سیستم‌های پویا و معادله دیفرانسیل معمولی».
• جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳.
• انتخاب‌شدن به‌عنوان یکی از ۱۰ فرد مهم سال ۲۰۱۴ از سوی مجله نیچر.
• جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۱۴.
• سخنران مدعو کنگره بین‌المللی ریاضی در سال ۲۰۱۴.
• مدال فیلدز در سال ۲۰۱۴.
• عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه در سال ۲۰۱۵.
• عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا در سال ۲۰۱۵.
• عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال ۲۰۱۶.
• عضویت در فرهنگستان هنر و علوم در سال ۲۰۱۷.
• جایزه بریکترو در ریاضیات در سال ۲۰۲۰ (پس از درگذشت).

جایزه مریم میرزاخانی

در سال ۱۹۸۸، انجمن ریاضی آمریکا به‌افتخار صدمین سالگرد تأسیس خود تصمیم به اعطای جایزه NAS گرفت. نام این جایزه که هر ۴ سال یک‌ بار اهدا می‌شود، بعدها به‌افتخار مریم میرزاخانی تغییر کرد و حالا جایزه مریم میرزاخانی (Maryam Mirzakhani Prize) نامیده می‌شود.

بازمانده اتوبوس مرگ

از ۲۲ تا ۲۵ اسفند ۱۳۷۶ نخستین سمینار دانشجویی ریاضی در دانشگاه چمران اهواز برگزار شد. این سمینار هم‌زمان بود با برگزاری بیست‌ودومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی. تیمی سه‌نفره از دانشجویان دانشگاه شریف که مریم میرزاخانی، ایمان افتخاری و حسین نمازی اعضای آن بودند، در بخش مسابقه موفق به کسب عنوان اول تیمی شدند. پس از پایان سمینار و در ۲۶ اسفند ۱۳۷۶، اتوبوس حامل دانشجویان از اهواز به مقصد همدان و سپس به‌سمت تهران حرکت کرد. ساعت دو و نیم نیمه‌شب این اتوبوس از جاده خارج شد و از ارتفاع ۶متری به داخل دره سقوط کرد. این حادثه دلخراش منجر به فوت ۲ راننده اتوبوس، ۶ دانشجوی نخبه و مدال‌آور دانشگاه شریف و یک دانشجوی دانشگاه تهران شد، اما مریم میرزاخانی که در همان اتوبوس بود، از این سانحه تلخ جان سالم به در برد.

مریم میرزاخانی ماجرای آن شب را این‌طور شرح می‌دهد:

داشتم فکر می‌کردم شاید دیگر کارون را نبینم. پشت‌سر ما حیدری و حسام سه‌تار می‌زدند. ما صندلی‌ها را خوابانده بودیم و گوش می‌دادیم. حیدری آواز می‌خواند و من به تنها چیزی که فکر نمی‌کردم این بود که دفعه بعد سه‌تار را شکسته ببینم. نفهمیدم چطور خوابم برد. تا قبل از ساعت دو نیمه‌شب همه‌چیز به‌خوبی پیش می‌رفت. اتفاق درست لحظه‌ای رخ داد که همه ما احساس می‌کردیم خوشبختیم و به همه آنچه می‌خواهیم رسیده‌ایم.

مریم پس از حادثه از حال بقیه دانشجویان بی‌خبر بود تا اینکه در بیمارستان از مکالمه پزشک و پرستار متوجه شد ۹ نفر در این حادثه کشته شده‌اند.

نمی‌دانستم چه کسانی فوت کرده‌اند. فقط می‌دانستم ۹ نفر هستند. تک‌تک بچه‌ها را جای فوت‌شده‌ها می‌گذاشتم و خاطرات مشترکمان و آخرین تصویری را که از آنها در ذهنم بود، مرور می‌کردم و فکر می‌کردم ازدست‌دادن هرکدامشان چقدر مشکل است و چقدر دوستشان دارم. حالا که بچه‌ها را توی دانشگاه می‌بینم احساس می‌کنم خدا دوباره آنها را به من بازگردانده است.

زندگی شخصی مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی و همسر و دخترش

مریم میرزاخانی عمری پربار اما نسبتا کوتاه داشت. او در اوج موفقیت و درخشش، در ۲۳ تیر ۱۳۹۶، در ۴۰سالگی به‌خاطر ابتلا به سرطان سینه درگذشت. اگرچه او موفق به کسب جایزه فیلدز که مهم‌ترین جایزه ریاضی است شده بود، خبر ابتلای او به بیماری ۱ سال پیش از دریافت این جایزه، به او اجازه نداد که از ته قلب احساس خوشحالی کند.

مریم میرزاخانی به‌رغم درخشش و موفقیت‌هایش، به‌هیچ‌وجه به قرارگرفتن زیر ذره‌بین رسانه‌ها علاقه‌مند نبود و به همین دلیل گفت‌وگوها و مصاحبه‌های چندانی از او منتشر نشده است. به‌گفته همسر مریم میزاخانی، او با وجود تمام دستاوردهایش، بسیار متواضع بود و در جمع‌های دوستانه و مهمانی‌ها حرفی از دستاوردهایش نمی‌زد و برخوردی بسیار دوستانه و متواضعانه داشت.

او در سال ۲۰۰۸ با یان واندراک پژوهشگر اهل کشور چک ازدواج کرد. یان واندراک دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد بود. همسر مریم میرزاخانی می‌گوید:

ما در سال ۲۰۰۸ در بالای کوهی در نیوهمشایر و با حضور کلا ۶ نفر ازدواج کردیم. در سال ۲۰۰۹ با شغل‌های عالی و آنچه موقعیتی تمام و کمال در زندگی به نظر می‌رسید، به کالیفرنیا منتقل شدیم و دخترم آناهیتا در سال ۲۰۱۱ متولد شد.

مریم میرزاخانی در دوران بیماری نیز تا حد توان کار می‌کرد، اما هرچه به پایان عمر خود نزدیک‌تر می‌شد، بیشتر نگران آینده دخترش می‌شد. آناهیتا، دختر مریم میرزاخانی، ۶ساله بود که مادرش را از دست داد. البته مریم توانست پیش از مرگش به آرزوی خود برسد و مدرسه‌رفتن دخترش را ببیند.

کتاب‌های مریم میرزاخانی

۱. نظریه اعداد

این کتاب حاصل همکاری مریم میرزاخانی با دوست ریاضی‌دان خود، رؤیا بهشتی زواره، است. آنها تلاش کردند نظریه اعداد را ساده و راحت‌فهم بنویسند، ازاین‌رو مطالعه این کتاب به هیچ‌گونه دانش تخصصی‌ای نیاز ندارد و آشنایی با ابزارهای ریاضی مقدماتی مثل اصل لانه کبوتری و اصل استقرای ریاضی برای مطالعه و درک این کتاب کافی است.

نظریه مقدماتی اعداد چه از نظر مطلب و چه از نظر تنوع مسئله‌های مربوط به آن از زیباترین بخش‌های ریاضیات مقدماتی است و ویژگی بارز آن وجود مسئله‌هایی است که گرچه بیانی ساده و مقدماتی دارند، اما یا حل‌نشده باقی مانده‌اند یا حل آنها نیاز به استفاده از ریاضیات پیشرفته دارد. در این کتاب به آموزش این بخش جذاب از ریاضیات مقدماتی پرداخته‌ایم، به‌گونه‌ای که برای دانش‌آموزان علاقه‌مند دوره دبیرستان مفید و قابل‌استفاده باشد.

۲. جادوی مریم

این کتاب مناسب گروه‌های سنی ب و ج، یعنی کودکان اول تا ششم دبستان، است و سرگذشت و دستاوردهای مریم میرزاخانی را به زبانی ساده بیان کرده است.

۳. دختری از تبار ما

این کتاب نگاهی به زندگی، آثار و دستاوردهای مریم میرزاخانی دارد.

سخن پایانی

در این مطلب کوشیدیم سرگذشت مریم میرزاخانی و فرازونشیب‌های زندگی او را مرور کنیم. موفقیت او در صحنه‌های جهانی الهام‌بخش بسیاری از افراد، به‌خصوص زنان ایرانی، است که اغلب جای رشد و پیشرفت زیادی برای خود نمی‌بینند. آیا این مطلب برای شما هم الهام‌بخش بود؟ لطفا در قسمت دیدگاه‌ها نظرات خود را با ما در میان بگذارید و اسم کسی را بنویسید که الهام‌بخش شماست.