بیماری های روانی که ریشه در کودکی دارند
چرا فرزند شما در بزرگسالی ۶ برابر بیشتر در معرض مشکلات جدی قرار می‌گیرد؟
بیماری‌های روانی دوران کودکی در صورت نادیده گرفتن، از طریق اختلال در رشد اجتماعی و توانایی‌های شناختی، مستقیماً به اختلالات شدیدتر، اعتیاد، و ناتوانی در حفظ شغل و روابط در بزرگسالی تبدیل می‌شوند؛ تحقیقات علمی نشان می‌دهد احتمال مواجهه با حداقل یک پیامد منفی جدی در این افراد تا شش برابر افزایش می‌یابد. بنابراین، اقدام فوری برای مراجعه به متخصصان روان و مراکز پزشکی شهر برای تشخیص توسط یک فوق تخصص روانپزشکی کودک، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت حیاتی برای حفظ آینده فرزند است.
چگونه ریشه‌های روانی دوران کودکی به بیماری‌های جدی بزرگسالی تبدیل می‌شوند؟
سلامت روان کودک سنگ‌بنای تمام ابعاد زندگی فرد در بزرگسالی را می‌سازد و نادیده‌گرفتن علائم هشداردهنده در این دوران حساس، مسیر رشد و تاب‌آوری هیجانی او را به کلی تغییر می‌دهد. بر اساس داده‌های حاصل از مطالعات طولی، کودکانی که مشکلات روانی تشخیص‌داده‌شده را تجربه می‌کنند، در بزرگسالی ۶ برابر بیشتر با حداقل یک پیامد منفی جدی مانند اعتیاد یا مشکلات قانونی مواجه می‌شوند. این آمار تکان‌دهنده تأکید می‌کند که سرمایه‌گذاری بر روی مداخله زودهنگام، تنها راه شکستن این چرخه معیوب و ساختن آینده‌ای سالم‌تر است. تشخیص به‌موقع نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت حیاتی است که شانس بهبودی و پیشگیری از آسیب‌های بلندمدت را به مراتب بیشتر می‌کند.
در مواجهه با مشکلات رفتاری کودک باید به کدام متخصص مراجعه کنیم؟
اولین چالش برای والدینی که نگران سلامت روان فرزند خود هستند، درک تفاوت میان روانپزشک کودک و نوجوان و روانشناس کودک است. روانپزشک کودک در وهله اول یک پزشک است که پس از گذراندن دوره فوق تخصص، صلاحیت تشخیص بیماری‌ها از منظر بیولوژیکی و تجویز دارو را کسب کرده است. این مسیر تحصیلی طولانی، به او امکان می‌دهد تا بیماری‌ها را از منظر فیزیولوژیکی بررسی و مدیریت دارویی درمان را به عنوان حوزه اختیارات انحصاری خود انجام دهد.
در مقابل، روانشناس کودک متخصصی است که در روان‌درمانی و ارائه راهکارهای غیردارویی تخصص دارد و رویکرد او بر پایه آموزش مهارت، اصلاح الگوهای فکری و رفتاری، و ارزیابی‌های روان‌شناختی استوار است. روانپزشک برای تشخیص نهایی، رد کردن علل پزشکی احتمالی و مدیریت دارویی اختلالات شدید (مانند افسردگی ماژور، اختلال دوقطبی، یا ADHD شدید) اولویت دارد. در حالی که برای مشکلات رفتاری (مانند پرخاشگری)، اضطراب خفیف و نیاز به سنجش هوش، مراجعه به روانشناس کودک توصیه می‌شود.
بهترین نتایج درمانی از همکاری تیمی این دو متخصص حاصل می‌شود؛ روانپزشک در ارومیه می‌تواند تشخیص و مدیریت دارویی را بر عهده بگیرد و همزمان، کودک را برای دریافت خدمات روان‌درمانی تکمیلی به یک روانشناس متبحر ارجاع دهد.
اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD)؛ شایع‌ترین اختلال عصبی-رشدی
اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی یا ADHD، یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی-رشدی دوران کودکی است که شدت علائم آن فراتر از سطح رشدی مورد انتظار کودک است. این اختلال با سه دسته علامت اصلی مشخص می‌شود: بی‌توجهی (مانند مشکل در تمرکز بر جزئیات و فراموشکاری مکرر)، بیش‌فعالی (جنب‌وجوش دائمی و ناتوانی در آرام نشستن)، و تکانشگری (عمل کردن بدون فکر و قطع کردن مکرر صحبت دیگران).
علائم و علل ADHD؛ چه زمانی دارو تجویز می‌شود؟
ریشه‌های اصلی این اختلال قوی‌ترین ارتباط را با عوامل بیولوژیکی و ژنتیکی نشان می‌دهند؛ مطالعات علمی تأیید می‌کنند که ناهماهنگی در سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز، به‌ویژه دوپامین و نورآدرنالین، دلیل اصلی بروز علائم است. این واقعیت علمی، باور رایج و غلط در مورد ناشی‌بودن ADHD از تربیت نادرست یا مصرف بیش از حد قند را به چالش می‌کشد. دارو درمانی تنها زمانی تجویز می‌شود که علائم به قدری حاد هستند که عملکرد روزمره کودک را به شدت مختل کرده و مداخلات غیردارویی کافی نباشد.
ADHD تنها ناشی از تربیت نادرست یا مصرف قند نیست. وراثت قوی‌ترین عامل خطر برای ADHD است و اگر یکی از والدین مبتلا باشند، احتمال ابتلای فرزند به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد؛ بنابراین مدیریت آن نیازمند درک بیولوژیکی و تخصصی است.
اختلالات اضطرابی کودکان و افسردگی نوجوانان
اضطراب در کودکان خود را اغلب به صورت علائم جسمانی پنهان نشان می‌دهد و آن‌ها نمی‌توانند احساسات خود را کلامی بیان کنند. سردردهای مکرر، دل‌دردهای شدید، حالت تهوع یا تپش قلب، نشانه‌هایی شایع هستند که والدین باید آن‌ها را به عنوان پرچم قرمز اضطراب در نظر بگیرند. عوامل خانوادگی و سبک‌های فرزندپروری نقش پررنگی در رشد این اختلالات دارند. وجود والدین مضطرب یا سبک‌های فرزندپروری بیش از حد محافظت‌کننده می‌تواند ناخواسته اضطراب را در کودک تقویت کند.
افسردگی در نوجوانان همیشه به شکل غم یا گریه بروز نمی‌کند؛ بلکه ممکن است خود را در قالب خشم شدید، تحریک‌پذیری، خصومت و ناامیدی نشان دهد که این حالت خلقی باید حداقل دو هفته پایدار باشد. نادیده گرفتن این علائم می‌تواند منجر به کاهش شدید توانایی تمرکز، افت تحصیلی، و مهم‌تر از همه، افکار خودآزاری یا خودکشی شود. سوءاستفاده جسمی یا عاطفی، طلاق والدین و اختلافات شدید خانوادگی از قوی‌ترین عوامل خطر محیطی برای افسردگی هستند.
چه زمانی تحریک‌پذیری و پرخاشگری در نوجوانان نشانه‌ی افسردگی است؟ زمانی که این حالت خلق پایین و تحریک‌پذیر، پایدار است و با از دست دادن علاقه و لذت نسبت به فعالیت‌های قبلی همراه باشد؛ این یک زنگ خطر جدی برای مراجعه فوری به متخصص است.
اختلال سلوک و تروما: چگونه محیط خانوادگی پرخاشگری را تشدید می‌کند؟
اختلالات رفتاری مانند اختلال سلوک (CD) که شامل پرخاشگری، تخریب اموال و نقض مکرر قوانین اجتماعی است و اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه (ODD) که با خلق تحریک‌پذیر و نافرمانی همراه است، ریشه‌ای قوی در محیط خانوادگی آشفته دارند. عواملی مانند تربیت خشن، تنبیه بدنی، نظارت ضعیف والدین، و تعارضات شدید زناشویی، قوی‌ترین پیش‌بینی‌کننده‌های این اختلالات هستند.
این رفتارها غالباً واکنش‌های مستقیم کودک به ترومای مکرر ناشی از زندگی در یک محیط خشونت‌آمیز هستند که می‌تواند منجر به PTSD پیچیده شود. در این شرایط، کودک برای مقابله با ترس و استرس ناشی از تروما، رفتارهای پرخاشگرانه را به عنوان یک مکانیسم مقابله‌ای ناخودآگاه نشان می‌دهد. به همین دلیل، درمان این اختلالات بدون در نظر گرفتن و درمان ترومای زمینه‌ای اثربخشی پایینی دارد.
چرا درمان اختلال سلوک بدون در نظر گرفتن تروما اثربخش نیست؟ زیرا این رفتارها مانند یک دودکش برای تخلیه فشار روانی ناشی از ترومای حل‌نشده عمل می‌کنند و برای بهبودی پایدار، باید علت اصلی (تروما و پویایی‌های خانوادگی) درمان شود.
لیست فوق تخصصان روانپزشکی و نورولوژی کودکان در غرب کشور
ارومیه
دکتر عزت اله عباسی و دکتر احد قضاوی: این متخصصان در حوزه مغز و اعصاب کودکان (نورولوژی کودکان) فعالیت دارند و در تشخیص و درمان اختلالاتی که ریشه عصبی-رشدی قوی دارند، مانند ADHD و تشنج‌های مرتبط، نقش کلیدی ایفا می‌کنند. ارجاع به نورولوژیست‌ها اغلب اولین گام برای بررسی علل بیولوژیکی و عصبی است.
دکتر آرزو کیانی، به عنوان فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، یکی از گزینه‌های اصلی برای تشخیص و درمان دارویی اختلالات روانی است. حوزه فعالیت ایشان شامل درمان اختلالات رفتاری، اضطراب، افسردگی و بیش‌فعالی در کودکان و نوجوانان می‌شود. مطب دکتر کیانی در ارومیه، خیابان حسنی، ساختمان اورشاد ۱، طبقه ۵، واحد ۲ واقع شده است. برای دریافت نوبت یا اطلاعات بیشتر می‌توانید با شماره ۰۴۴۳۳۴۵۸۶۰۷ تماس حاصل فرمایید. ایشان در زمینه روانپزشکی بزرگسالان نیز خدمات ارائه می‌دهند.
دکتر عزت اله عباسی، فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان (نورولوژی کودکان) و دارای بورد فوق تخصصی از دانشگاه شهید بهشتی تهران، در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌های عصبی کودکان مانند تشنج و ADHD مهارت بالایی دارند. مطب ایشان در ارومیه، خیابان حسنی، روبروی بیمارستان زنان کوثر (مهزاد)، ساختمان نوبل، طبقه ۳، واحد ۳ قرار دارد. شماره‌های تماس ایشان ۰۹۳۹۷۳۶۷۴۲۹ و ۰۹۰۴۴۵۳۶۲۲۴ است.
دکتر احد قضاوی، نیز با مدرک فوق تخصص بیماری‌های مغز و اعصاب کودکان (نورولوژی کودکان) و تخصص اطفال، در زمینه تشخیص و درمان تشنج، میگرن و بیش‌فعالی فعالیت می‌کنند. مطب ایشان در ارومیه، پنج راه، ابتدای خیابان شهید امینی، جنب جهاد دانشگاهی، ساختمان پزشکان کسری واقع شده و شماره تماس مطب ۰۴۴۳۳۴۸۰۷۱۱ است.
دکتر علیرضا عبدی، فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان و عضو هیئت علمی دانشگاه، خدمات تشخیصی پیشرفته‌ای مانند نوار مغز و تست‌های تشخیصی اوتیسم و بیش‌فعالی را ارائه می‌دهند. ایشان در درمان اختلالات یادگیری، رفتاری و فلج مغزی نیز تخصص دارند. مطب ایشان در ارومیه، خیابان عمار، کلینیک تدبیر، طبقه ۴، واحد ۴ قرار دارد و شماره تماس مطب ۰۴۴۳۳۴۳۳۷۰۵ است.
علاوه بر پزشکان، شهر ارومیه از حضور روانشناسان کودک و نوجوان توانمندی نیز بهره‌مند است. متخصصانی چون دکتر آیدین صنم نژاد (روانشناس و روان‌درمانگر)، یوسف زهدی اوموئی (کارشناس ارشد روانشناسی تخصصی کودک و نوجوان) و فائزه ثریابند (کارشناس ارشد روان‌درمانی و روانشناس کودک و نوجوان) در کلینیک‌های مختلف شهر ارومیه آماده ارائه خدمات روان‌درمانی و مشاوره به خانواده‌ها هستند.
تبریز
شهر تبریز به عنوان یکی از قطب‌های پزشکی کشور، دارای تعداد قابل توجهی از فوق تخصصان روانپزشکی کودک و نوجوان و روانشناسان برجسته است. خانواده‌های ساکن تبریز گزینه‌های متعددی برای دریافت خدمات تخصصی سلامت روان کودک دارند.
دکتر زهرا بخت شکوهی، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، در زمینه درمان اختلال یادگیری، بیش‌فعالی (ADHD)، افسردگی و اوتیسم تخصص ویژه‌ای دارند. مطب ایشان در تبریز، خیابان پاستور جدید، تقاطع خیابان جبار نائب و طالقانی، روبروی بانک رفاه، ساختمان شریف، طبقه ۶، واحد ۳ واقع شده است. برای ارتباط با مطب می‌توانید با شماره‌های ۰۴۱۳۵۴۲۱۶۷۳ و ۰۹۰۵۷۹۶۹۷۳۸ تماس بگیرید.
دکتر سمیرا ناصحی کلجاهی، نیز به عنوان فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، در دو مرکز درمانی فعالیت دارند. ایشان در کلینیک امام خمینی واقع در فلکه گلشهر، جنب بیمارستان رازی (با شماره تماس ۰۴۱۳۳۸۰۴۴۸۶) و همچنین در بیمارستان کودکان مردانی آذری واقع در شهرک خاوران به درمان مراجعین می‌پردازند.
دکتر ایوب مالک، استاد دانشگاه و فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، از دیگر متخصصان برجسته این شهر هستند. محل اصلی فعالیت ایشان در کلینیک امام خمینی واقع در گلشهر تبریز است.
دکتر شاهرخ امیری، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، در مطب خود واقع در تبریز، خیابان پاستور جدید، تقاطع حاج جبار نایب، روبروی بانک رفاه، ساختمان شریف، طبقه ۳ پذیرای بیماران هستند.
دکتر حسن شاهرخی، نیز با مدرک فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، در مطب خود به آدرس تبریز، خیابان پاستور جدید، تقاطع نعلبندی، روبروی برج ضرغام، ساختمان شریف، طبقه ۵ فعالیت می‌کنند.
دکتر غلامرضا نورآذر، متخصص اعصاب و روان (روانپزشک)، در مطب خود واقع در تبریز، پاستور جدید، چهارراه حاج جبارنائب، روبروی بانک رفاه، ساختمان شریف، طبقه ۳ به ارائه خدمات می‌پردازند. شماره تماس مطب ایشان ۰۴۱۳۵۴۲۵۶۱۰ است.
شهر تبریز میزبان روانشناسان کودک و نوجوان بسیار ماهری است. از جمله این متخصصان می‌توان به دکتر آمنه زردی نهر در مرکز مشاوره سیمرغ، دکتر اینچه‌ناز اسدزاده و دکتر الهام هاشم‌پور که هر دو در کلینیک روانشناسی آرام جان فعالیت دارند، اشاره کرد.
کرمانشاه
دکتر کیوان کاکابرایی، دارای دکتری روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی و استاد تمام دانشگاه، یکی از چهره‌های برجسته این حوزه در کرمانشاه هستند. حوزه تخصصی ایشان شامل کار با کودکان استثنایی، اختلالات یادگیری، استرس و وسواس می‌شود. مرکز ایشان با نام مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره نیاز در کرمانشاه، میدان فردوسی، ابتدای خیابان کسری، مجتمع کسری، طبقه ۳، واحد ۹ قرار دارد. شماره تماس جهت هماهنگی ۰۹۳۶۲۲۲۷۸۶۰ است.
علاوه بر ایشان، متخصصان دیگری نیز در این شهر فعال هستند. مریم محسنی (کارشناس ارشد روانشناسی بالینی) در کلینیک روانشناسی سمت نو، دکتر سعید فرمانی (دکترای روانشناس) در مرکز روانشناسی و مشاوره گلستان، و زهرا صادق زاده زنوزی (کارشناس ارشد روانشناس) در کلینیک خورشید، از جمله متخصصانی هستند که خدمات مشاوره و روان‌درمانی کودک را ارائه می‌دهند.
مراکز روان‌درمانی و بازی‌درمانی تخصصی کودکان در ارومیه
روان‌درمانی‌های تخصصی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) و بازی‌درمانی بخش حیاتی درمان هستند که توسط روانشناسان برجسته در ارومیه ارائه می‌شوند.
- CBT (درمان شناختی-رفتاری): این رویکرد به کودک آموزش می‌دهد تا به کارآگاه افکار خود تبدیل شود و با اصلاح الگوهای فکری منفی (مثلاً در اضطراب یا افسردگی)، احساسات ناخوشایند را مدیریت کند.
- بازی‌درمانی: این روش برای کودکان کم سن که توانایی بیان کلامی ندارند، ضروری است؛ کودک از طریق بازی، هیجانات و تجربیات آسیب‌زای خود را در یک محیط امن پردازش می‌کند.
- مشاوره خانواده و خانواده‌درمانی: روانشناسان در ارومیه به والدین کمک می‌کنند تا مهارت‌های فرزندپروری مؤثر را بیاموزند و الگوهای ارتباطی ناکارآمد که زمینه ساز اختلالات رفتاری هستند را اصلاح کنند.
کدام یک از روش‌های درمانی برای کودک زیر هفت سال که قادر به بیان کلامی نیست، مناسب‌تر است؟ بازی‌درمانی، زیرا از اسباب‌بازی‌ها و فعالیت‌های حسی به عنوان زبان اصلی ارتباطی و درمانی استفاده می‌کند و به تنظیم هیجانات کمک می‌کند.
رویکردهای درمانی مؤثر از CBT تا خانواده‌درمانی
درمان‌های مدرن بر اساس اصول ژورنالیسم علمی، کودک را به عنوان یک جزیره مجزا در نظر نمی‌گیرند؛ اثربخش‌ترین مداخلات، مثلث درمانی کودک، والدین و مدرسه را به صورت یکپارچه می‌بینند.
- CBT برای کودک: به کودک مهارت‌های مقابله و حل مسئله می‌آموزد.
- آموزش والدین: والدین در نقش مربی در خانه، مهارت‌های آموخته‌شده در جلسات CBT را تمرین و تقویت می‌کنند.
- خانواده‌درمانی: این رویکرد برای درمان اختلال سلوک و مشکلات ناشی از پویایی‌های خانوادگی بسیار مؤثر است، زیرا به‌جای تمرکز صرف بر مشکل کودک، هدف اصلی خود را بهبود عملکرد و ساختار کلی سیستم خانواده قرار می‌دهد.
موفقیت پایدار زمانی تضمین می‌شود که روانپزشک مدیریت بیولوژیکی را انجام دهد و روانشناس همزمان با کودک بر روی اصلاح الگوهای رفتاری و هیجانی، و با خانواده بر روی ساختن محیط حمایتی امن کار کند. این یک رویکرد یکپارچه و همه‌جانبه برای بازگرداندن سلامت روان کودک است.
