دوز ایمن و دوز خطرناک قرص آهن چقدر است؟

آهن یک ماده معدنی ضروری برای بدن است که در تولید گلبول های قرمز نقش دارد و در شرایط مختلفی مانند بارداری، دوران کودکی و رژیم گیاهخواری به عنوان مکمل به کار می رود؛

به گزارش بهداشت نیوز، این دارو همچنین در بهبود کم‌خونی ناشی از فقر آهن بسیار مؤثر است، اما برخلاف بسیاری از مکمل‌ ها، مصرف بیش از حد آن می‌ تواند مسمومیت شدید و حتی مرگ ایجاد کند، به همین دلیل، مسمومیت با قرص آهن یکی از مهم‌ترین علت های مسمومیت دارویی در کودکان محسوب می‌ شود.

چگونه مسمومیت رخ می‌ دهد؟

هنگامی‌ که مقدار زیادی آهن وارد بدن شود، مکانیسم‌ های طبیعی ذخیره و استفاده از آهن اشباع می‌ شوند؛ در نتیجه آهن آزاد در خون افزایش یافته و به سلول ‌ها و بافت ‌ها آسیب مستقیم وارد می ‌کند؛ این آسیب بیشتر در دستگاه گوارش، کبد و قلب رخ می‌ دهد.

دوز ایمن و دوز خطرناک:

دوز معمول آهن برای درمان آنمی فقر آهن بسته به شدت کم خونی، سن، وزن، جنسیت و تحمل بیمار متفاوت است؛ دوز استاندارد معمولا بین 60 تا 200 میلی گرم آهن (به صورت المنتال) در روز است که می تواند برای کاهش عوارض به صورت یک روز در میان نیز تجویز شود.

در کودکان دوز استاندارد معمولا 3 تا 6 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز است.

مصرف کمتر از 20 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن معمولا بدون علامت است، هرچند که تاثیرات گوارشی در مصرف 10 تا 20 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم می تواند، اتفاق افتد.

مصرف بیش از 20 میلی‌گرم آهن به‌ ازای هر کیلوگرم وزن بدن می ‌تواند مسمومیت خفیف ایجاد کند؛ اگر مقدار مصرفی به 40 تا 60 میلی‌گرم به ‌ازای هر کیلوگرم برسد، مسمومیت شدید خواهد بود و مقادیر بالاتر از 60 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم تهدیدکننده حیات است.

البته توجه داشته باشیم که تمام مقادیر ذکر شده بر مبنای آهن المنتال تعریف شده و مکمل های مختلف آهن حاوی مقادیر متنوعی از آهن المنتال هستند؛ برای محاسبه دوز هر یک از آنها با دکتر داروساز مشورت کنید.

به طور مثال هر قرص فروس سولفات 325 میلی گرمی حاوی 65 میلی گرم آهن المنتال بوده و اگر یک کودک 10 کیلوگرمی به طور تصادفی 4 قرص فروس سولفات مصرف کند در محدوده دوز ایجاد کننده مسمومیت خفیف قرار می گیرد.

علائم مسمومیت با قرص آهن:

علائم معمولاً در چند مرحله بروز می ‌کنند:

مرحله اول، 30 دقیقه تا 6 ساعت ابتدایی: علائم گوارشی مانند تهوع، استفراغ، درد شکم، اسهال و مدفوع خونی بروز می کند.

مرحله دوم، 6 تا 24 ساعت پس از مصرف: عوارضی مانند گیجی و افزایش ضربان قلب اتفاق می افتد؛ در این مرحله علائم ممکن است موقتا کاهش یابد یا ناپدید شود، اما این یک فاز کاذب است و وضعیت بیمار همچنان جدی می ماند.

مرحله سوم، مرحله شوک: اگر بیمار مقدار بسیار زیادی آهن خورده باشد، این مرحله حتی چند ساعت بعد از اُوِردوز اتفاق می افتد؛ در غیر این صورت مرحله شوک طی 12 تا 72 ساعت پس از اُوِردوز دیده می شود؛ اُفت فشار خون، تپش قلب سریع، تنفس سریع، گیجی، اختلالات انعقادی، تشنج و کما از علائم این مرحله است.

مرحله چهارم، مرحله نارسایی کبدی: معمولاً 2 تا 4 روز پس از خوردن آهن ایجاد می شود.

مرحله پنجم: این مرحله به ندرت اتفاق می افتد و امکان دارد 2 تا 8 هفته بعد از مصرف، در اثر صدمه اولیه، انسداد دستگاه گوارش به وجود آید.

درمان چگونه است؟

درمان باید فوری آغاز شود. اقدامات اصلی شامل:

شست ‌و شوی معده یا تجویز داروهای خاص برای دفع آهن اضافی.

استفاده از آنتی ‌دوت اختصاصی به نام دسفرال (دسفروکسامین) که به آهن اضافی متصل شده و آن را از بدن خارج می ‌کند .

بستری و پایش دقیق علائم حیاتی، قند خون و عملکرد کبد و همچنین درمان های حمایتی.

اقدامات قابل توجه برای خانواده ها:

همیشه مکمل ‌های آهن را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید؛ بسیاری از مسمومیت‌ ها زمانی رُخ می ‌دهند که کودک بسته قرص را مانند آب ‌نبات مصرف می ‌کند.

از مصرف خودسرانه و بی ‌رویه مکمل ‌های آهن پرهیز و تنها در صورت تجویز پزشک، دارو مصرف کنید.

اگر احتمال مصرف بیش از حد آهن وجود دارد، بلافاصله کودک یا فرد مسموم را به اورژانس منتقل کنید، حتی اگر علائم خفیف باشد.

جمع‌ بندی:

مکمل آهن در درمان کم‌ خونی بسیار ارزشمند است، اما در مصرف بی‌ رویه می‌ تواند به یک سم کشنده تبدیل شود؛ آگاهی خانواده‌ ها و نگهداری ایمن داروها، نقش اصلی را در پیشگیری از این مسمومیت خطرناک دارد.

دکتر «سها آزادی»، متخصص داروسازی بالینی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز