نشست دوحه؛ آغاز دوره‌ای تازه در امنیت منطقه‌ای؟
حمله اخیر اسرائیل به دوحه، پایتخت قطر، و واکنش گسترده کشورهای منطقه، این پرسش را در مرکز توجه قرار داده است که آیا خاورمیانه در آستانه شکل‌گیری یک معماری امنیتی جدید قرار دارد یا خیر.
عصرترکیه – اسرائیل که پیش‌تر دامنه حملات خود را از غزه به تهران، بیروت، دمشق و صنعا گسترش داده بود، روز ۹ سپتامبر ۲۰۲۵ با ادعای هدف قرار دادن رهبران حماس، دوحه را مورد حمله هوایی قرار داد. در این حمله پنج عضو حماس و یک مقام امنیت داخلی قطر کشته شدند و این اقدام به‌عنوان تعرض مستقیم به حاکمیت یک کشور مستقل در تاریخ ثبت شد.
دولت قطر این حمله را «تروریسم دولتی» خواند و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، نیز تأکید کرد که دولت بنیامین نتانیاهو نه‌فقط برای فلسطین، بلکه برای کل منطقه تهدید محسوب می‌شود. حتی کشورهایی که پیش‌تر روند عادی‌سازی روابط با اسرائیل را آغاز کرده بودند، از جمله امارات متحده عربی، این حمله را محکوم کردند.
سایه سنگین تردید بر چتر امنیتی آمریکا
قطر میزبان پایگاه هوایی العُدید، بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه است. با این حال، این حضور نتوانست مانع حمله اسرائیل شود و همین مسئله بار دیگر اعتبار تعهدات امنیتی واشنگتن را زیر سؤال برد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در واکنشی محتاطانه بر اهمیت قطر تأکید کرد اما تنها به هشدارهای نمادین علیه اسرائیل بسنده نمود. اعزام وزیر خارجه آمریکا، مارکو روبیو، به اسرائیل نیز بیشتر نشانه تداوم حمایت از تل‌آویو بود تا دفاع از متحدان منطقه‌ای.
البته این نخستین بار نیست که کشورهای خلیج فارس از بی‌تفاوتی واشنگتن سرخورده می‌شوند. در سال ۲۰۱۹، پس از حملات حوثی‌ها به تأسیسات نفتی عربستان نیز، واکنش سرد آمریکا در ریاض شوک بزرگی ایجاد کرد. اکنون قطر هم با همین بی‌اعتمادی روبه‌روست و کشورهای منطقه به این نتیجه رسیده‌اند که تضمین‌های امنیتی آمریکا عملاً بی‌اعتبار شده است.
جست‌وجوی یک امنیت بومی
نشست فوق‌العاده مشترک سازمان همکاری اسلامی (OIC) و اتحادیه عرب در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۵ در دوحه، نقطه عطفی در این روند بود. در این اجلاس، ۵۷ عضو OIC و ۲۲ کشور عربی به طور مشترک، اسرائیل را محکوم کردند.
ایران پیشنهاد ایجاد یک «مرکز عملیات مشترک» را مطرح کرد و مصر نیز ایده قدیمی «نیروی دفاع مشترک عربی» را دوباره زنده کرد؛ طرحی که بر اساس آن، یک ارتش مشترک متشکل از نیروهای زمینی، هوایی و دریایی تشکیل و نخستین فرماندهی آن به قاهره واگذار شود. اگر این ابتکار عملی شود، مشابه ماده پنجم ناتو («حمله به یکی، حمله به همه است») در چارچوب OIC و اتحادیه عرب شکل خواهد گرفت.
نقش ترکیه و همگرایی جدید
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز در این نشست شرکت کرد و در دیدار با امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، پیام همبستگی ترکیه را منتقل کرد و در سخنرانی خود، ضمن محکوم کردن اقدامات اسرائیل، بر ضرورت حمایت از فلسطین، تلاش برای عضویت کامل آن در سازمان ملل و اعمال فشار اقتصادی بر تل‌آویو تأکید کرد.
ترکیه تنها به دیپلماسی اکتفا نمی‌کند. پیشرفت‌های اخیر این کشور در صنایع دفاعی ـ از پهپادها تا جنگنده بومی ـ و خرید تجهیزات نظامی ترکیه توسط قطر و امارات و افزایش سرمایه‌گذاری عربستان در صنایع دفاعی داخلی، نشانه‌ای از گرایش منطقه به خودکفایی نظامی است.
ترکیه با تجربه نظامی در سوریه و لیبی، ایران با شبکه‌های نیروهای وفادار خود در منطقه ، مصر با توان نظامی و کشورهای خلیج فارس با قدرت مالی، می‌توانند با هم ترکیبی از توان بازدارندگی در برابر اسرائیل ایجاد کنند.
پیام نشست دوحه و آینده منطقه
بیانیه پایانی نشست دوحه به‌صراحت اعلام کرد که اقدامات اسرائیل بی‌پاسخ نخواهد ماند. امیر قطر نیز با تأکید بر محفوظ بودن «حق پاسخ»، نشان داد که گزینه‌های نظامی هم روی میز قرار دارد.
اگر ترکیه، مصر و کشورهای خلیج فارس بتوانند دیپلماسی، تجربه نظامی و منابع مالی خود را تلفیق کنند، احتمال ایجاد یک نظم امنیتی تازه در خاورمیانه وجود دارد؛ نظمی که وابستگی به آمریکا را کاهش داده و پاسخی بومی به تهدیدهای اسرائیل ارائه کند.
به نظر می‌رسد حمله اسرائیل به دوحه، منطقه را به نقطه عطفی تاریخی رسانده است. هرچه تجاوزات اسرائیل ادامه یابد، همبستگی کشورهای اسلامی و عربی نیز تقویت خواهد شد و شاید خاورمیانه، وارد دوره‌ای تازه از امنیت جمعی شود.
منبع:آناتولی
ترجمه اختصاصی و بازنویسی:عصرترکیه
