معمای مقبرۀ گمشدۀ آخرین ملکه مصر باستان چیست؟
مکان مقبره کلئوپاترا، بیش از ۲ هزار سال پس از خودکشی او (که بنا به برخی منابع با استفاده از نیش مار انجام شده است) همچنان موضوعی شگفت‌انگیز است که جستجوگران و باستان‌شناسان را مجذوب خود کرده است.
کلئوپاترا در طول زندگی کوتاهش کارهای بسیاری انجام داد، اما بیش از هر چیز به خاطر مرگش شناخته می‌شود. در سال ۳۰ پیش از میلاد، این ملکه ۲۱ ساله مصر در شهر اسکندریه خودکشی کرد؛ زمانی که آشکار شد او و معشوقش یعنی سیاستمدار و فرمانده نظامی، مارک آنتونی، نمی‌توانند در برابر نیروهای رومی به رهبری اکتاویان مقاومت کنند. اما محل دفن آن‌ها همچنان رازآلود باقی ماند و نزدیک به دو هزار سال بعد، جست‌وجوی وسوسه‌برانگیز برای یافتن مقبره او ادامه دارد.
به گزارش فرادید، کلئوپاترا کجا دفن شده است؟ تا به امروز هیچ‌کس به طور قطعی نمی‌داند. این امکان وجود دارد که مقبره او در طول تاریخ پرآشوب اسکندریه با زمین‌لرزه‌ها، امواج عظیم و بالا آمدن سطح آب دریا به زیر اقیانوس رفته باشد. اما شاید هم همچنان باقی مانده باشد و همین احتمال هیجان‌انگیز، باستان‌شناسان را دهه‌ها به جست‌وجو واداشته است؛ از جمله تازه‌ترین کاوش‌ها در مجموعه معبد تاپوزیریس ماگنا در غرب اسکندریه.
سردیس سنگی که برخی آن را مربوط به کلئوپاترا می‌دانند
زندگی کوتاه و مرگ دراماتیک کلئوپاترا
کلئوپاترا، متولد حدود سال ۷۰ پیش از میلاد، از سال ۵۱ تا ۳۰ پیش از میلاد به‌عنوان آخرین فرعون مصر حکومت کرد. در این مدت، او روابطی راهبردی و بسیار نزدیک با مردان قدرتمند روم برقرار کرد.
در سال ۴۸ پیش از میلاد، او با ژولیوس سزار آشنا شد که به او کمک کرد تاج‌وتخت مصر را از برادر کوچک‌ترش، بطلمیوس سیزدهم، بازپس گیرد. سزار و کلئوپاترا که به زیبایی‌اش شهرت داشت، سال‌ها رابطه عاشقانه داشتند و صاحب پسری به نام سزارین شدند. وقتی سزار در سال ۴۴ پیش از میلاد ترور شد، کلئوپاترا رابطه‌ای عاشقانه با دوست نزدیک او، مارک آنتونی، برقرار کرد.
اما رابطه کلئوپاترا با آنتونی که یک دهه ادامه یافت، سرانجام به مرگ هر دو انجامید. آنتونی درگیر کشمکش قدرت با وارث انتخابی سزار یعنی اکتاویان بود و در عین حال با خواهر اکتاویان، اکتاویا، ازدواج کرده بود. افزون بر این، بسیاری از رومی‌ها به رهبر زن مصری بی‌اعتماد بودند.
اکتاویان در سال ۳۱ پیش از میلاد علیه آنتونی و کلئوپاترا اعلام جنگ کرد. پس از پیروزی او در نبرد آکتیوم، این دو عاشق درمانده به مصر گریختند و هنگامی که نیروهای اکتاویان به اسکندریه حمله کردند، کلئوپاترا دریافت نمی‌تواند جلوی او را بگیرد. او تصمیم گرفت بمیرد تا اینکه اسیر شود و به‌عنوان زندانی در روم به نمایش گذاشته شود.
طبق افسانه، او به مقبره‌ای که در محوطه کاخ ساخته بود پناه برد. وقتی آنتونی به‌اشتباه شنید که او خودکشی کرده، با شمشیر خود را زد. اما وقتی فهمید او زنده است، خواست نزدش برده شود و در آغوشش جان داد. سپس کلئوپاترا با خودکشی (احتمالاً با نیش افعی سمی) به زندگی‌اش پایان داد.
آنچه کارشناسان درباره مقبره کلئوپاترا می‌دانند
طبق کتاب کلئوپاترا: یک زندگی نوشته استیسی شیف، اکتاویان مطمئن شد که کلئوپاترا با «شکوه و جلال سلطنتی» دفن شود. او نمی‌خواست مردم اندوهگین اسکندریه را بیازارد و همچنین پذیرفت که کلئوپاترا طبق خواسته‌اش در کنار آنتونی به خاک سپرده شود.
پلوتارک در زندگی آنتونی نوشت که اکتاویان فرمان داد «پیکر کلئوپاترا با پیکر آنتونی به شکلی باشکوه و سلطنتی دفن شود.» دیو کاسیوس نیز در تاریخ روم نوشت: «آنتونی و کلئوپاترا… همان‌گونه که شرح دادم مردند؛ و هر دو به یک شیوه مومیایی و در یک مقبره دفن شدند».
شیف گمان می‌برد که «یادمان مشترک باشکوه» آنان به شکلی مجلل و رنگارنگ، مانند مقبره‌های نیاکان کلئوپاترا تزئین شده بود، شاید با جزئیاتی رومی. او همچنین احتمال می‌دهد مجسمه‌های «ایراس» و «شارمیون»، ندیمه‌های کلئوپاترا که همراه او خودکشی کردند، در ورودی برپا شده بودند.
صدها سال بعد، شکسپیر در نمایشنامه آنتونی و کلئوپاترا نوشت: «هیچ قبری بر زمین، چنین زوجی نامدار را دربر نخواهد گرفت». اما این قبر نامدار کجاست؟
کلئوپاترا کجا دفن شده بود؟
پلوتارک پیشنهاد کرده بود که مقبره آنتونی و کلئوپاترا در مرکز اسکندریه قرار داشته، یعنی جایی که فرعون‌های پیشین خاندان کلئوپاترا نیز دفن شده بودند.
افزون بر این، برخی گمان کرده‌اند کلئوپاترا در نزدیکی معبدی از ایزیس دفن شده است، الهه‌ای مصری که او آشکارا خود را با او یکی می‌دانست. اما به گفته شیف، این معابد آن‌قدر فراوان بودند که چنین پیشنهادی «در اصل به معنای این است که مقبره می‌توانسته هر جایی باشد».
بنابراین مکان مقبره کلئوپاترا همچنان معمایی تاریخی است. جست‌وجوی محل آرامگاه او دهه‌ها ادامه داشته است. اما برخی باستان‌شناسان بر این باورند که اکنون به یافتن آن نزدیک‌تر شده‌اند.
جست‌وجو برای مقبره گمشده کلئوپاترا
خودکشی کلئوپاترا در سال ۳۰ پیش از میلاد نسل‌های بسیاری از نویسندگان، مورخان و فیلسوفان را شیفته خود کرده است. اما جست‌وجو برای مقبره او تنها در چند دهه اخیر شدت گرفته است.
تاپوزیریس ماگنا؛ جایی که برخی از کارشناسان آن را محل احتمالی دفن کلئوپاترا می‌دانند
در سال ۱۹۹۲، «فرانک گودیو»، بنیان‌گذار مؤسسه اروپایی باستان‌شناسی زیرآبی، جست‌وجوی خود را در آب‌های نزدیک اسکندریه برای یافتن نشانه‌ای از مقبره کلئوپاترا آغاز کرد. به‌هرحال، شهر باستانی قرن‌ها زیر ضربه زمین‌لرزه‌ها، امواج و بالا آمدن آب دریا قرار داشت. بخش بزرگی از شهری که کلئوپاترا می‌شناخت اکنون زیر آب است. بنابراین منطقی است که مقبره ممکن است جایی در سواحل اسکندریه باشد.
همان‌طور که نشنال جئوگرافیک در سال ۲۰۱۱ گزارش داد، گودیو توانست بخش بزرگی از شهر گمشده اسکندریه را نقشه‌برداری کند. او و گروهش از اسکله‌ها گرفته تا محوطه کاخ را ثبت کردند. اما با وجود کشفیات چشمگیر در سواحل اسکندریه، مانند ابوالهول‌های سنگی و ستون‌های گرانیتی، گودیو هیچ نشانی از مقبره دست‌نیافتنی آنتونی و کلئوپاترا نیافت.
سپس، در سال ۲۰۰۴، باستان‌شناسی جوان از جمهوری دومینیکن به نام «کاتلین مارتینز» مأموریت خود را آغاز کرد. او که مدت‌ها شیفته کلئوپاترا بود، با «زاهی حواس»، دبیرکل وقت شورای عالی آثار باستانی مصر تماس گرفت تا نظریه‌اش را درباره مقبره کلئوپاترا مطرح کند. او گمان می‌برد که این فرعون مصری اصلاً در اسکندریه دفن نشده، بلکه در «تاپوزیریس ماگنا»، ۴۵ کیلومتر دورتر، آرام گرفته است.
این شهر باستانی در زمان کلئوپاترا بندری مهم بود، با شهرتی به خاطر شراب و سواحل سنگی. مهم‌تر اینکه معبد تاپوزیریس ماگنا با افسانه ایزیس و اوزیریس پیوند داشت. به‌عنوان فرعون، کلئوپاترا خود را با ایزیس و آنتونی را با اوزیریس یکی می‌دانست.
مارتینز در گفت‌وگو با نشنال جئوگرافیک گفت: «آنچه مرا به این نتیجه رساند که تاپوزیریس ماگنا می‌تواند محل مقبره پنهان کلئوپاترا باشد، این بود که مرگ او کنشی آیینی با معنای دینی عمیق بود که در چارچوب مراسمی سخت و معنوی انجام شد. کلئوپاترا می‌خواست در کنار آنتونی دفن شود، چون می‌خواست افسانه ایزیس و اوزیریس را بازآفرینی کند. معنای واقعی آیین اوزیریس این است که جاودانگی می‌بخشد. پس از مرگشان، خدایان به کلئوپاترا اجازه می‌دادند با آنتونی در شکلی دیگر از وجود زندگی کند، تا آن‌ها برای همیشه در کنار هم باشند».
اما پس از بیش از یک دهه کار باستان‌شناسی در تاپوزیریس ماگنا، مقبره کلئوپاترا همچنان دست‌نیافتنی است و بسیاری از کارشناسان به‌شدت تردید دارند که مارتینز در مسیر درستی باشد.
مأموریت‌های کاتلین طی سال‌ها بر معبد اوزیریس متمرکز بوده است اما تا این لحظه همه چیز بی‌نتیجه بوده است. حتی حواس که در ابتدا از مأموریت مارتینز حمایت می‌کرد، اکنون تردید دارد. او در گفت‌وگو با لایو ساینس گفت: «هیچ مدرکی وجود ندارد که مقبره کلئوپاترا در [تاپوزیریس ماگنا] باشد.» حواس افزود: «اکنون باور دارم کلئوپاترا در مقبره‌ای که در کنار کاخش ساخته دفن شده و آن مقبره زیر آب است. مقبره او هرگز پیدا نخواهد شد».
سرنوشت این جستجوها فعلاً نامشخص است. اما اگر مقبره کلئوپاترا روزی کشف شود، این کشف هم‌سنگ با کشف مقبره توت‌عنخ‌آمون در سال ۱۹۲۲ خواهد بود. تا آن زمان، باستان‌شناسانی چون مارتینز و کاوشگرانی مانند گودیو به جست‌وجوی خود ادامه خواهند داد.
