این کلاه شگفت‌انگیز می‌تواند F-۳۵ را فلج کند!

اما راز برتری برخی از این پرندگان آهنین، در جایی پنهان است که کمتر دیده می‌شود: روی سر خلبان. در دل جنگنده اف-۳۵، کلاهی وجود دارد که مرز میان انسان و ماشین را از میان برداشته و به خلبان چشمانی تازه بخشیده است.

به گزارش برترین ها، این کلاه که با نام Helmet Mounted Display System – HMDS شناخته می‌شود، نه فقط یک ابزار کمکی، بلکه مغز دوم خلبان است.

پیش‌زمینه تاریخی؛ از HUD تا HMD
در دهه‌های گذشته، خلبانان جنگنده برای دیدن اطلاعات حیاتی پرواز به یک صفحه شیشه‌ای کوچک در مقابل‌شان متکی بودند؛ همان HUD (Head-Up Display) معروف. HUD داده‌هایی مثل سرعت، ارتفاع و قفل موشک را روی شیشه مقابل چشم خلبان نشان می‌داد تا نیازی به نگاه کردن به نمایشگرهای پایین کابین نباشد.

اما این فناوری محدودیت داشت: زاویه دید HUD کوچک بود و اطلاعات تنها در بخش مشخصی از میدان دید ظاهر می‌شد. همین باعث شد که از دهه ۱۹۸۰ به بعد، کشورها به فکر ساخت کلاه‌های نمایش نصب‌شده روی سر (HMD) بیفتند. نخستین نمونه‌های عملی در روسیه روی میگ-۲۹ و سوخو-۲۷ نصب شدند. اروپایی‌ها هم بعدها با سامانه «Cobra» روی یوروفایتر تایفون تجربه مشابهی را آغاز کردند.

اما هیچ‌کدام از این اقدامات به پای HMDS اف-۳۵ نرسیدند. آمریکایی‌ها با حذف کامل HUD و انتقال همه داده‌ها به کلاه، عملاً سنتی چند ده‌ساله را کنار گذاشتند و وارد عصر جدیدی شدند.

چشم‌هایی فراتر از انسان
کلاه اف-۳۵ با قیمتی حدود ۴۰۰ هزار دلار به‌تنهایی از بسیاری خودروهای لوکس دنیا گران‌تر است. اما در مقابل، چیزی به خلبان می‌دهد که هیچ ابزار دیگری نمی‌تواند: قدرت دیدن جهان در ۳۶۰ درجه.

راز این توانایی در سامانه DAS (Distributed Aperture System) نهفته است. شش دوربین فروسرخ روی بدنه جنگنده نصب شده‌اند که به‌طور همزمان اطراف هواپیما را پایش می‌کنند. تصاویر حاصل مستقیماً به کلاه منتقل می‌شوند و خلبان، با نگاه کردن به هر جهت، محیط را همانند یک پنجره شفاف می‌بیند. حتی وقتی به پایین نگاه کند، می‌تواند زمین را ببیند؛ گویی بدنه فولادی جنگنده نامرئی شده است. بسیاری از خلبانان این تجربه را «دیدن از میان جنگنده» توصیف کرده‌اند.

افزون بر این، کلاه مجهز به ردیاب چشمی است. یعنی کافی است خلبان با چشم به هدف نگاه کند تا سامانه قفل موشک فعال شود. در میدان نبرد، جایی که ثانیه‌ها تفاوت میان پیروزی و شکست را رقم می‌زنند، چنین قابلیتی ارزشمندتر از هر فناوری دیگر است.

HMDS همچنین دید در شب یکپارچه دارد. برخلاف جنگنده‌های قدیمی که خلبان باید عینک دید در شب جداگانه بپوشد، اف-۳۵ این قابلیت را مستقیماً روی کلاه ارائه می‌دهد. ترکیب داده‌های فروسرخ با نمایشگر داخلی باعث می‌شود خلبان در تاریک‌ترین آسمان‌ها همان‌قدر کارآمد باشد که در روز روشن توان آن را دارد.

تجربه انسانی؛ مرز باریک میان انسان و ماشین
خلبانانی که با HMDS پرواز کرده‌اند، بارها آن را «تجربه‌ای غیرواقعی» توصیف کرده‌اند. یکی از آن‌ها در مصاحبه‌ای گفت: «وقتی این کلاه را می‌پوشی، حس می‌کنی بخشی از هواپیما شده‌ای. دیگر مرزی میان تو و ماشین وجود ندارد.»

اما این تجربه همیشه بی‌نقص نبوده. نسخه‌های اولیه HMDS مشکلاتی داشتند: تأخیر در نمایش تصویر، لرزش در مانورهای شدید و حتی خستگی چشم. بعضی خلبانان از سردردهای طولانی پس از پرواز شکایت می‌کردند. اما با توسعه نسخه سوم (Gen III)، بیشتر این ایرادها برطرف شد و اکنون HMDS یکی از مطمئن‌ترین سامانه‌های پروازی است.

امروز پرواز با اف-۳۵ بدون این کلاه تقریباً غیرممکن است. چرا که همه طراحی کابین و نمایشگرهای داخلی بر پایه HMDS انجام شده و خلبان بدون آن عملاً کور خواهد بود.

مقایسه با رقبا؛ چرا HMDS برتر است؟
روسیه سال‌ها پیش با کلاه «Shchel-3UM» روی میگ-۲۹ و سوخو-۲۷ امکان هدف‌گیری با نگاه را معرفی کرد. اروپایی‌ها هم سامانه «Cobra» را برای یوروفایتر تایفون ساختند. اما هیچ‌کدام توانایی‌های HMDS را ندارند.

علت اصلی، یکپارچگی است. HMDS تنها یک نمایشگر نیست، بلکه جایگزین همه ابزارهای اطلاعاتی کابین شده است: HUD، عینک دید در شب و حتی برخی سیستم‌های هشداردهنده. علاوه بر آن، ترکیب با DAS و نمایش داده‌های تاکتیکی در میدان دید خلبان چیزی است که هیچ رقیبی تاکنون نتوانسته ارائه کند.

سناریوی عملیاتی؛ وقتی کلاه جان می‌خرد
تصور کنید یک خلبان اف-۳۵ در شب در حال پرواز بر فراز منطقه‌ای کوهستانی است. رادار دشمن روشن می‌شود و موشکی شلیک می‌کند. در جنگنده‌های قدیمی، خلبان باید با HUD و نمایشگرهای مختلف داده‌ها را بررسی کند. اما در اف-۳۵، هشدار موشک به‌صورت آنی روی کلاه ظاهر می‌شود، مسیر دقیق حمله در میدان دید علامت‌گذاری می‌گردد و خلبان تنها با چرخاندن سر و نگاه به سمت تهدید، موشک دفاعی را شلیک می‌کند. چنین سرعت واکنشی تفاوت میان زنده‌ماندن و نابودشدن است. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان می‌گویند HMDS نه فقط یک ابزار کمکی، بلکه یک «سیستم نجات» است.

آینده؛ پیوند هوش مصنوعی و واقعیت افزوده
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند نسل‌های بعدی HMDS حتی فراتر از این باشند. تصور کنید هوش مصنوعی تهدیدها را پیش از دیدن خلبان شناسایی کند و با علامت‌گذاری هوشمند روی شیشه کلاه هشدار دهد. یا نقشه‌های سه‌بعدی زنده از شهرها و مناطق نبرد به‌صورت واقعیت افزوده مقابل چشمان خلبان ظاهر شوند. این آینده‌ای است که نه‌تنها میدان نبرد هوایی، بلکه مفهوم جنگیدن را تغییر خواهد داد.