علت گیجی و کسالت صبحگاهی چیست؟
بعضی صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شوید، انگار مغز شما هنوز در خواب و رویا مانده است. اکنون دانشمندان پاسخ می‌دهند که دلیل حس گیجی پس از بیداری چیست.
آیا تا به‌حال فکر کرده‌اید که مغز انسان چگونه از خواب بیدار می‌شود؟ پژوهشگران برای بررسی پاسخ این پرسش، بیش از هزار مورد بیدارشدن از خواب را مطالعه کرده و نشان داده‌اند که مغز در گذار از خواب به هشیاری، الگویی دقیق و منظم از فعال‌سازی را طی می‌کند. الگوی کشف‌شده، می‌تواند به حل یکی از مشکلات رایج خواب کمک کند: حس منگی و گیجی پس از بیداری، مشکلی که اغلب هنگام فشاردادن دکمه اسنوز تجربه می‌کنیم.
به‌گزارش زومیت به نقل از ساینتیفیک‌امریکن، نتایج مطالعه‌ای تازه نشان می‌دهد که بیداری از مرحله‌ی رویاخیز خواب، یعنی خواب با حرکت سریع چشم (REM)، با فعال‌شدن نواحی جلویی مغز آغاز می‌شود. این نواحی وظایفی همچون تصمیم‌گیری و مدیریت شناختی را بر عهده دارند. سپس، موج بیداری به‌سمت نواحی پشتی مغز گسترش می‌یابد و در بخش‌هایی که با پردازش بینایی در ارتباط‌اند، تکمیل می‌شود.
راشل رو، عصب‌شناس از دانشگاه کلرادو بولدر، با اشاره به اهمیت پژوهش، توضیح می‌دهد بیدارشدن و بهخوابرفتن، برخلاف تصور رایج، فرایندهایی معکوس نیستند. بیداری حالتی منظم و موج‌گونه دارد، در حالی که خوابیدن روندی تدریجی و کمتر ساخت‌یافته است.
بیداری حالتی منظم و موج‌گونه دارد
مغز بیدار، الگوی مشخصی از فعالیت الکتریکی دارد که با استفاده از حسگرهایی روی جمجمه به ثبت می‌رسد. این الگو در مرحله‌ی خواب REM نیز دیده می‌شود، اما بدن در این مرحله کاملاً بی‌حرکت باقی می‌ماند. در مراحلی به‌جز خواب REM که از خواب سبک تا عمیق طیف دارد، امواج مغزی شکل متفاوتی پیدا می‌کنند و قله‌های بلندتری دارند.
روش‌های تصویربرداری معمول نمی‌توانند زمان‌بندی دقیق الگوهای خواب را ثبت کنند. بنابراین، فرانچسکا سیکلاری از مؤسسه‌ی علوم اعصاب هلند، پژوهش تازه را طراحی کرد. او و همکارانش با استفاده از ۲۵۶ حسگر نصب‌شده روی سر داوطلبان در آزمایش، فعالیت مغزی آن‌ها را هنگام بیدارشدن به‌صورت ثانیه‌به‌ثانیه بررسی کردند. برخی افراد به‌صورت طبیعی بیدار شدند و برخی دیگر با زنگ هشدار از خواب پریدند.
پژوهشگران با تحلیل داده‌ها و بازسازی الگوهای مغزی روی سطح مغز، دریافتند که در خواب REM، بیداری از پیشانی آغاز می‌شود و به‌سمت پس‌سر پیش می‌رود. اما در مراحل دیگر خواب، فعالیت مغزی ابتدا از ناحیه‌ای عمیق در مرکز مغز شروع می‌شود و سپس همان مسیر جلو به عقب را طی می‌کند.
تفاوت در نقطه‌ی شروع فرایند، شاید دلیل آن باشد که افراد پس از بیدارشدن در مراحلی از خواب به‌جز REM، احساس بهتری دارند. البته، دلیل دقیق این اثر هنوز آشکار نیست. به‌گفته‌ی سیکلاری، نکته‌ی جالب در یکنواختی الگوهاست. چه بیداری به‌صورت طبیعی رخ دهد و چه با زنگ هشدار، الگوی فعال‌سازی مغز تقریباً یکسان است و با مرحله‌ی خواب و شیوه بیداری هم‌خوانی دارد.
پژوهشگران امید دارند که یافته‌ها به درمان مشکلاتی مانند بی‌خوابی کمک کنند. سیکلاری می‌گوید:
اگر بدانیم مغز در بیدارشدن طبیعی چه الگویی دارد، می‌توانیم بیداری‌های مختل‌شده را بهتر شناسایی کنیم و شاید راه‌حل‌هایی برای آن‌ها بیابیم.
بخش مهمی از مشکلات خواب نه فقط در مرحله‌ی بهخوابرفتن، بلکه در مرحله‌ی بیدارشدن نهفته است. به‌گفته‌ی پژوهشگران، درک بهتر فرایند بیداری می‌تواند دیدگاه ما را نسبت به درمان اختلالات خواب دگرگون کند.
مطالعه در نشریه Current Biology منتشر شده است.
