معمار قرون؛ نگاهی به زندگی و آثار ماندگار معمار سنان

معمار سنان، یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های تاریخ معماری، با آثاری که قرن‌هاست در جای‌جای امپراتوری عثمانی پابرجا مانده‌اند، همچنان تحسین همگان را برمی‌انگیزد.

به گزارش عصرترکیه به نقل از آناتولی، سنان در سال ۱۴۹۰ در روستای آغیرناس از توابع قیصریه به دنیا آمد و در دوره سلطنت سلطان سلیم اول به‌عنوان یکی از نیروهای نظامی به استانبول منتقل شد. او در لشکرکشی مصر در سال ۱۵۱۶ شرکت کرد و در آنجا با معماری دوره‌های سلجوقی، صفوی و آثار باستانی منطقه آشنا شد که این تجربه، تأثیر زیادی در شکل‌گیری دیدگاه مهندسی و شهرسازی او گذاشت.

سنان در دوره سلطان سلیمان قانونی، در جنگ‌های بلگراد و رودس نیز حضور داشت و به‌تدریج ارتقا یافت. در جریان لشکرکشی عراقین در سال ۱۵۳۴، به فرمان وزیر اعظم لطفی پاشا، سه کشتی جنگی در ساحل دریاچه وان ساخت و با تجهیز آن‌ها به توپ و تفنگ، اطلاعاتی از نیروهای صفوی گردآوری کرد.

اما نقطه عطف زندگی حرفه‌ای سنان زمانی رقم خورد که در سال ۱۵۳۸، باز هم به فرمان لطفی پاشا، در جریان لشکرکشی به قره‌بوغدان (مولداوی)، در مدت تنها ۱۳ روز پلی روی رودخانه پروت ساخت و با این موفقیت، مورد تحسین سلطان قرار گرفت و به مقام معمارباشی امپراتوری منصوب شد. او در طول ۴۹ سال خدمت، در دوره‌های سلطان سلیمان، سلطان سلیم دوم و سلطان مراد سوم، ده‌ها پروژه بزرگ را طراحی و اجرا کرد.

آثار ماندگار، از سلیمانیه تا سلیمیه

او در طول عمر خود بیش از ۳۵۰ اثر معماری شامل ۸۲ مسجد جامع، ۵۲ مسجد محلی، ۵۵ مدرسه، ۲۰ تکیه، ۱۷ آشپزخانه عمومی (عیمارت)، ۳ بیمارستان، ۶ مسیر آبرسانی، ۱۰ پل، ۲۰ کاروان‌سرا، ۳۶ قصر، ۸ انبار و ۴۸ حمام ساخت یا بازسازی کرد.

در میان شاهکارهای او، سه مجموعه معماری جایگاه ویژه‌ای دارند: مسجد شاهزاده (۱۵۴۸) را اثر دوران «شاگردی»، مسجد سلیمانیه (۱۵۵۷) را «دوره کارآموزی» و مسجد سلیمیه در ادیرنه (۱۵۷۵) را «اوج استادی» خود می‌دانست.

مهندسی بی‌نظیر در تأمین آب استانبول

یکی از شاهکارهای مهندسی سنان، تأسیسات آبرسانی «چهل‌چشمه» بود که از فاصله ۵۵ کیلومتری آب را به استانبول رساند. سازه‌هایی چون قنات ماعلوغا، قنات شکسته و قنات بلند، نمونه‌هایی از شاهکارهای معماری و مهندسی او هستند که هنوز پابرجا مانده‌اند.

هنر در خدمت معماری

سنان در طراحی آثار خود از هنرهای اسلامی قرن ۱۶ مانند کاشی‌کاری، خوشنویسی، حجاری و تذهیب بهره فراوان برد. او همچنین در بازسازی بناهایی چون ایاصوفیه نقش مهمی داشت؛ از جمله تقویت گنبد و افزودن پشت‌بندهایی در سال ۱۵۷۳ که باعث حفظ استحکام این بنای تاریخی تا امروز شده است.

سنان همچنین به تخریب ساختمان‌هایی که چشم‌انداز بناهای تاریخی را مخدوش می‌کردند، پرداخت. خانه‌ها و مغازه‌هایی که در اطراف زینریک و قلعه روملی ساخته شده بودند به دستور او تخریب شدند. همچنین در تنظیم عرض خیابان‌ها، ساخت خانه‌ها، لوله‌کشی فاضلاب و طراحی مسیرهای آب نیز فعالیت داشت.

سنان در استانبول؛ شهری که با آثارش شکل گرفت

سنان چهره معماری استانبول را دگرگون کرد. او در این شهر ۳۶ مسجد جامع، ۲۲ مسجد محلی، ۱۸ مدرسه و مکتب، ۴ دارالقرآن، ۱۲ حمام، ده‌ها کتابخانه و مقبره ساخت. آثار برجسته‌اش در استانبول شامل مسجد سلیمانیه، مسجد شاهزاده، مسجد رستم پاشا، مسجد مهرماه سلطان (در دو نقطه متفاوت)، مسجد خلیل پاشا، مسجد کلیچ علی پاشا، و حمام‌های تاریخی چون حمام خرم سلطان، حمام کلچ علی پاشا و حمام آقا هستند.

معمار سنان نه‌تنها بزرگ‌ترین معمار عثمانی، بلکه یکی از چهره‌های درخشان معماری جهان است که آثارش همچنان در خدمت انسان، شهر و تاریخ ایستاده‌اند.

سنان در سال ۱۵۸۸ در استانبول درگذشت و در کنار مجموعه سلیمانیه و در آرامگاهی ساده به خاک سپرده شد.