همه چیز درباره ماه توت فرنگی

در شب‌های سه‌شنبه و چهارشنبه، ۲۰ و ۲۱ خرداد ۱۴۰۴، آسمان شاهد یکی از جذاب‌ترین ماه‌های کامل سال خواهد بود؛ پدیده‌ای که در فرهنگ‌های مختلف به نام «ماه توت‌فرنگی» شناخته می‌شود.

به گزارش روزیاتو، این پدیده نجومی که هر سال در ماه ژوئن (مطابق با خردادماه در تقویم شمسی) رخ می‌دهد، در سال ۱۴۰۴ ویژگی‌هایی دارد که آن را به موضوعی خبرساز در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها تبدیل کرده است. اما واقعاً «ماه توت‌فرنگی» چیست؟ چرا به این نام شناخته می‌شود؟ و چه تفاوتی با دیگر ماه‌های کامل دارد؟ این گزارش به تمام این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.

ریشه نام‌گذاری «ماه توت‌فرنگی» چیست؟

بر خلاف تصور عمومی، نام «ماه توت‌فرنگی» هیچ ارتباطی با رنگ، ظاهر یا اندازه واقعی ماه ندارد. این نام برگرفته از فرهنگ بومیان آمریکای شمالی است که صدها سال پیش برای هر ماه کامل در طول سال، نامی اختصاصی تعیین می‌کردند. این نام‌ها اغلب به طبیعت، کشاورزی و ویژگی‌های فصلی منطقه آنها مربوط بودند. به‌طور مثال، در ماه ژوئن (خرداد)، برداشت توت‌فرنگی در بسیاری از مناطق آمریکای شمالی آغاز می‌شد و به همین دلیل، ماه کامل این زمان را “Strawberry Moon” یا «ماه توت‌فرنگی» می‌نامیدند.

باید تأکید کرد که این ماه رنگی شبیه به توت‌فرنگی ندارد و برخلاف تصاویر فانتزی که گاه در فضای مجازی منتشر می‌شود، رنگ آن صورتی یا قرمز نخواهد بود. این صرفاً یک نام سنتی است که بعدها توسط رسانه‌ها و منابع علمی مانند ناسا نیز مورداستفاده قرار گرفت.

زمان و شرایط مشاهده ماه توت‌فرنگی در ایران

طبق اعلام رسمی، ماه کامل در خرداد ۱۴۰۴ در شب‌های سه‌شنبه و چهارشنبه (۲۰ و ۲۱ خرداد) قابل مشاهده خواهد بود. طلوع ماه بلافاصله پس از غروب آفتاب سه‌شنبه ۲۰ خرداد اتفاق می‌افتد و درخشان‌ترین حالت آن در بامداد چهارشنبه ۲۱ خرداد، ساعت ۳:۴۴ بامداد به وقت شرقی (تقریباً حوالی صبح در ایران) رخ می‌دهد.

بهترین زمان برای مشاهده این پدیده، ساعات اولیه پس از طلوع ماه در شب سه‌شنبه است. در این زمان، ماه در نزدیکی افق جنوبی-شرقی طلوع می‌کند و از آنجایی که مسیر حرکت آن در آسمان نسبتاً پایین است، فرصت خوبی برای مشاهده از نقاطی با دید باز مانند دشت‌ها، ارتفاعات یا سواحل فراهم می‌شود.

ویژگی خاص امسال: قرارگیری در چرخه ۱۸.۶ ساله ماه

یکی از دلایلی که باعث شده ماه توت‌فرنگی امسال خبرسازتر از همیشه شود، پدیده‌ای به نام ایست ماه یا لونیستی (lunistice) است. این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که مدار گردش ماه به دور زمین به بیشترین زاویه انحرافی نسبت به استوای زمین می‌رسد. این چرخه حدود ۱۸.۶ سال طول می‌کشد.

در این حالت، ماه هنگام طلوع یا غروب، در نقاطی بسیار دورتر از حالت عادی در افق ظاهر می‌شود. در تابستان، این به معنای آن است که ماه مسیر بسیار پایینی در آسمان طی می‌کند و برای ناظران در نیم‌کره شمالی، نزدیک به افق جنوبی دیده می‌شود. همین موضوع باعث می‌شود که ماه بزرگ‌تر به نظر برسد؛ پدیده‌ای که از نظر علمی تغییری در اندازه واقعی ماه ایجاد نمی‌کند، بلکه ناشی از «توهم ماه» یا Moon Illusion است. مغز انسان هنگام مشاهده اجرام آسمانی در نزدیکی افق، آن‌ها را بزرگ‌تر از حالت واقعی درک می‌کند.

رنگ زرد و نارنجی ماه؛ چرا اینطور دیده می‌شود؟

در این شب‌ها، بسیاری از ناظران ماه را به رنگ نارنجی یا زرد خواهند دید. این موضوع نیز نه به‌خاطر تغییر رنگ ماه، بلکه به دلیل عبور نور ماه از لایه‌های پایین‌تر جو زمین است. درست مانند زمانی که خورشید در حال غروب است و نور آن قرمز یا نارنجی دیده می‌شود، ماه نیز هنگام طلوع در نزدیکی افق، رنگ‌های گرم‌تری به خود می‌گیرد.

دلیل علمی این پدیده آن است که جو زمین نور آبی را پراکنده می‌کند و اجازه عبور نورهای بلندموج مانند قرمز و زرد را می‌دهد. به همین دلیل است که ماه هنگام طلوع، رنگی مایل به زرد یا نارنجی دارد.

آیا ماه کامل ۲۰ خرداد متفاوت دیده می‌شود؟

کاظم کوکرم، سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران، در گفت‌وگویی اعلام کرده که برخلاف آنچه که در فضای مجازی مطرح شده، ماه کامل خرداد تفاوتی خاص یا محسوسی برای عموم مردم نخواهد داشت. وی توضیح داد که گرچه محل طلوع ماه در این شب‌ها از سمت جنوب‌شرقی است و ماه نسبت به دیگر ماه‌های کامل در ارتفاع پایین‌تری قرار می‌گیرد، اما این تفاوت با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نیست.

همچنین، در شب سه‌شنبه فاصله ماه از زمین حدود ۴۰۰ هزار کیلومتر خواهد بود. این مقدار کمی بیشتر از میانگین فاصله ماه با زمین است و در نتیجه، اندازه ظاهری ماه کمی کوچک‌تر از حالت معمول دیده می‌شود.

جایگاه نجومی ماه: قرار گرفتن در برج عقرب

طبق داده‌های نجومی، ماه کامل ۲۰ خرداد در صورت فلکی عقرب (Scorpius) قرار خواهد گرفت. این موقعیت باعث می‌شود که ماه در حوالی نیمه‌شب در نزدیکی افق جنوبی قرار داشته باشد. اگرچه این وضعیت برای منجمان اهمیت علمی دارد، اما برای مردم عادی، تغییر قابل توجهی ایجاد نمی‌کند.

مشاهده ماه توت‌فرنگی با چشم غیرمسلح یا تلسکوپ؟

برای تماشای این پدیده نیازی به تلسکوپ یا دوربین‌های پیشرفته نیست. با چشم غیرمسلح هم می‌توان ماه را به‌خوبی دید، به‌ویژه اگر در ناحیه‌ای با آلودگی نوری کم باشید. البته استفاده از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ باعث می‌شود بتوانید جزئیات بیشتری از سطح ماه را مشاهده کنید، مثل دهانه‌ها، خطوط و پستی‌بلندی‌های سطحی.

مقایسه با ماه‌های کامل دیگر

ماه‌های کامل دیگر در طول سال نیز نام‌های خاص خود را دارند. مثلاً «ماه صورتی» در فروردین (آوریل) یا «ماه برف» در بهمن (فوریه). این نام‌ها بر اساس سنت‌های بومیان آمریکای شمالی است و در فرهنگ ما معادل مستقیمی ندارد. بنابراین، تصویرسازی‌هایی که در رسانه‌های فارسی درباره رنگ صورتی یا قرمزی ماه منتشر می‌شود، بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد و ارتباطی با واقعیت علمی ندارد.

سخن پایانی: آیا این ماه خاص است؟

اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم، باید گفت که ماه توت‌فرنگی خرداد ۱۴۰۴ تفاوت چشمگیری با دیگر ماه‌های کامل ندارد، مگر از منظر منجمان و علاقه‌مندان به نجوم. قرار گرفتن ماه در پایین‌ترین نقطه مداری خود، طلوع از جنوب شرقی، مسیر کم‌ارتفاع در آسمان، و رنگ نارنجی هنگام طلوع، همگی از نظر علمی جالب هستند، اما از دید عموم مردم پدیده‌ای ساده و معمولی به شمار می‌آید.

با این حال، مشاهده ماه کامل در یک شب بهاری یا تابستانی، حتی بدون پدیده‌های ویژه، همیشه تجربه‌ای آرامش‌بخش و زیبا است.