آیا طرح غزه می‌تواند کشورهای عربی را متحد کند؟
میان جلوگیری از سرایت بی‌ثباتی به مصر و اردن و سپس گسترش آن به سایر کشورهای عربی، با ایجاد یک ساختار که بتوان آن را اتحاد امنیتی عربی در برابر اسرائیل نامید، تفاوت زیادی وجود دارد.
عصرترکیه – آیا نشست اتحادیه عرب برای غزه در ۴ مارس، سرآغازی برای یک “اتحاد عربی” است یا صرفاً یک استراتژی برای خنثی‌سازی تهدید اسرائیل.
نشست فوق‌العاده اتحادیه عرب در ۴ مارس در قاهره با محوریت بازسازی غزه برگزار شد. طرحی که پیش‌تر مصر آماده کرده بود، پس از پذیرش از سوی سایر کشورها، به‌عنوان “طرح عربی” مطرح شد. درحالی‌که غزه، که اسرائیل در آن مرتکب نسل‌کشی شده است، در معرض خطر اشغال مجدد قرار دارد، آینده حدود ۲.۵ میلیون نفر در این منطقه و نحوه شکل‌گیری حکومت در غزه همچنان مورد بحث است. اما مهم‌ترین مسئله این است که دنیای عرب چگونه در برابر اسرائیل موضع خواهد گرفت.
طرح غزه که از سوی رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ اعلام شد، بر اخراج میلیون‌ها فلسطینی و تبدیل غزه به “ریویرا خاورمیانه” تأکید داشت. ویدئویی که ترامپ منتشر کرد و اظهارات مقامات اسرائیلی، به‌ویژه در مصر و اردن، نارضایتی ایجاد کرد. در مقابل، نشست قاهره موضعی اتخاذ کرد که بر ماندن فلسطینی‌ها در سرزمین خود تأکید داشت و اخراج آنان را به‌شدت رد می‌کرد.
همچنین، در بیانیه پایانی نشست، پیشنهاد شد که حدود ۵۳ میلیارد دلار برای بازسازی غزه سرمایه‌گذاری شود، مدیریت غزه از طریق یک دولت تکنوکرات زیر نظر دولت فلسطین انجام گیرد، یک کنفرانس بین‌المللی برگزار شود، و از همه مهم‌تر، نیروی حافظ صلح سازمان ملل در غزه و کرانه باختری مستقر شود. همان‌طور که انتظار می‌رفت، بلافاصله پس از نشست، هم کاخ سفید و هم اسرائیل تأکید کردند که تنها گزینه ممکن و اجرایی، “طرح ترامپ” است.
عوامل متعددی موجب شدند که کشورهای عربی برای نخستین بار پس از قیام‌های عربی، به‌طور جمعی در برابر اسرائیل و آمریکا موضع بگیرند. اما باید محتوای موضع مشترک اتخاذشده در نشست قاهره را به‌دقت بررسی کرد. طرح ترامپ، به دلیل ایجاد بی‌ثباتی و افزایش مشکلات امنیتی، مصر و اردن را نگران کرده بود و با توجه به اینکه این بی‌ثباتی احتمالاً به سایر کشورهای عربی سرایت می‌کرد، لزوم یک موضع مشترک ایجاد شد.
مصر که متوجه شد در صورت نبود جایگزینی قدرتمند، تنها طرح موجود “طرح ترامپ” خواهد بود و بحران عمیق‌تر خواهد شد، تصمیم گرفت ابتکار عمل را به دست گیرد و دیگر کشورهای عربی را به ارائه راه‌حلی برای غزه ترغیب کند. اما آیا این موضع مشترک را می‌توان به‌عنوان بازگشتی به آرمان فلسطین تعبیر کرد؟
از دوران جنگ سرد تا قیام‌های عربی و امروز، درک امنیتی کشورهای عربی تغییرات اساسی کرده است. در سال ۱۹۴۸، درگیری اعراب و اسرائیل به‌عنوان یک درگیری ملی تلقی می‌شد، اما بعداً به نبرد میان دولت‌های ملی و سپس به یک درگیری بین فلسطین و اسرائیل تبدیل شد. در جریان قیام‌های عربی، درگیری‌ها در غزه به‌عنوان نبرد میان حماس و اسرائیل معرفی شد. در حقیقت، در حالی که طرف مقابل ثابت مانده است، طرف عربی به‌طور مداوم دچار تفرقه و تضعیف شده است. این وضعیت بخشی از استراتژی اسرائیل برای شکستن اتحادهای بزرگ و تضعیف دشمنانش بوده است.
در یک قرن گذشته، مهم‌ترین دلیل برای جلوگیری از تمرکز قدرت در میان کشورهای منطقه و افزایش ظرفیت‌های مادی آنان، حفظ امنیت اسرائیل بوده است. به همین دلیل، برخی کشورهای عربی در مقاطع مختلف، ازجمله در قیام‌های عربی برای حفظ امنیت رژیم‌هایشان در قبال تهدیدهای مشترک، به اسرائیل نزدیک شده‌اند. در نتیجه، می‌توان تلاش برای اتحاد در چارچوب “طرح عربی” را به‌عنوان اقدامی برای جلوگیری از گسترش بی‌ثباتی از غزه به سایر نقاط در نظر گرفت.
با این حال نشست قاهره را نباید مانند دوره‌های پیشین، زمانی که کشورهای عربی به‌طور جمعی علیه اسرائیل موضع می‌گرفتند، تفسیر کرد. امروزه، هر کشور عربی روابط خاص خود را با اسرائیل دارد. روند عادی‌سازی روابط و درک تهدیدهای منطقه‌ای باعث شده است برخی کشورهای عربی و اسرائیل در راستای منافع مشترک به یکدیگر نزدیک شوند، درحالی‌که برخی کشورهای دیگر هنوز موضعی شفاف در قبال غزه اتخاذ نکرده‌اند.
برای نمونه، درحالی‌که از بازسازی غزه حمایت می‌شود، اختلاف‌نظرهایی درباره خلع سلاح حماس وجود دارد که نشان‌دهنده تفاوت در درک تهدید میان کشورهای عربی است. علاوه بر این، کشورهایی که حمایت امنیتی آمریکا را دریافت می‌کنند، به‌سادگی نمی‌توانند در برابر اسرائیل موضع‌گیری کنند.
تغییرات در سیستم بین‌المللی و رویکرد ترامپ که به‌جز اولویت دادن به روابط با متحدان سنتی خود، هیچ نوع رابطه برابر دیگری را نمی‌پذیرد، استقلال برخی کشورهای عربی را در حوزه دفاع و امنیت دشوار کرده است.
در این چارچوب، ارائه یک طرح جایگزین از سوی کشورهای عربی در نشست قاهره و نشان دادن اراده برای “طرح عربی” اقدامی بسیار مهم است، اما تفاوت زیادی میان جلوگیری از سرایت بی‌ثباتی به مصر و اردن و سپس به سایر کشورهای عربی، با ایجاد یک ساختار که بتوان آن را “اتحاد امنیتی عربی در برابر اسرائیل” نامید، وجود دارد. در شرایط کنونی، تحقق گزینه دوم در کوتاه و میان‌مدت ممکن به نظر نمی‌رسد.
منبع- آناتولی
ترجمه اختصاصی و باز نویسی – عصرترکیه
