اینستاگرام چطور با روان شما بازی می کند؟

شبکه‌های اجتماعی، بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مدرن هستند و بعضی از پلتفرم‌ها به خصوص پلتفرم محبوبی مثل اینستاگرام به توسعه فردی، ایجاد و رشد کسب و کار، پیدا کردن دوستان و رابطه‌های جدید، اشتراک لحظات شاد، یادگیری مطالب متنوع در حوزه‌های مختلف و … کمک قابل توجهی می‌کنند.

به گزارش همشهری‌آنلاین ، هرچند سوی دیگر سکه و نیمه خالی لیوان را هم باید دید؛ پلتفرمی مثل اینستاگرام نه تنها فضایی برای یادگیری بیشتر و اشتراک لحظات شاد و … است، بلکه می‌تواند با تولید اضطراب، آسیب‌زا هم باشد. تحقیقات نشان می‌دهند که حدود ۶۰ درصد کاربران اینستاگرام پس از استفاده طولانی‌مدت از آن، احساس نارضایتی از زندگی شخصی خود را گزارش می‌کنند. اما این پلتفرم‌ها دقیقاً چگونه بر روان ما تأثیر می‌گذارند؟

وقتی واقعیت فیلتر می‌شود
مطهره شریفی، کارشناس ارشد روانشناسی در گفتگو با همشهری‌آنلاین، درباره چگونگی تاثیر اینستاگرام بر بروز اضطراب، کاهش اعتماد به نفس، تحریک حسادت و فعال شدن سایر احساسات منفی و فشارهای روانی می گوید: اینستاگرام، برخلاف زندگی واقعی، جهانی است که در آن همه چیز «انتخابی»، «ویرایش شده» و «بی‌نقص» به نمایش گذاشته می‌شود؛ تصاویری از مسافرت‌های لوکس، بدن‌های بی‌نقص و ایده‌آل، موفقیت‌های شغلی، معاشرت‌های جذاب با دوستان، روابط عاشقانه‌ای که انگار زوج‌ها در یک فیلم رمانتیک بازی می‌کنند.

به گفته شریفی، مشکل آنجایی شروع می‌شود که مغز ما به‌سختی می‌تواند میان این نمایش مصنوعی و واقعیت تمایز قائل شود. در این شرایط مقایسه خود با دیگران به طور ناخودآگاه در این فضا تشدید می‌شود. وقتی مدام با تصاویر کامل و بی‌نقصی از دیگران مواجه می‌شویم، ناخودآگاه این سؤال در ذهن‌مان شکل می‌گیرد که «پس چرا زندگی من اینطور نیست؟»

زندگی واقعی جای دیگری در جریان است؟!
فشار برای نمایش یک زندگی مطلوب، بی‌نقص و ایده‌آل در اینستاگرام، نه تنها بر مصرف‌کنندگان محتوا، بلکه بر تولیدکنندگان آن هم تأثیر می‌گذارد. این را شریفی می‌گوید و ادامه می‌دهد: بسیاری از کاربران ساعت‌ها وقت صرف می‌کنند تا یک عکس سلفی را با فیلترهای متعدد ویرایش کنند و پست‌های خود را بر اساس تعداد لایک‌ها ارزیابی کنند. این فرآیند به «اضطراب عملکرد» (Performance Anxiety) منجر می‌شود؛ ترس از اینکه نتوانیم در نقش یک فرد موفق، جذاب یا خوشبخت ظاهر شویم.

این روانشناس اضافه می‌کند: حتی افرادی که آگاهانه در این رقابت شرکت نمی‌کنند، ممکن است تحت تأثیر استانداردهای غیرواقعی قرار بگیرند و احساس کنند در زندگی شخصی «کمتر» از دیگران هستند.

او ادامه می‌دهد: ترسِ از دست دادن، یکی دیگر از رایج‌ترین تأثیرات شبکه‌های اجتماعی است. وقتی مدام تصاویری از مهمانی‌های آنچنانی، سفرها، خریدها یا رویدادهایی را می‌بینیم که ما در آنها شرکت نکرده‌ایم یا توانایی شرکت در آنها یا انجام آنها را نداریم، مغز ما این پیام را دریافت می‌کند که «زندگی واقعی در جایی دیگر در جریان است». این احساس نه تنها اضطراب را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند به تلاش برای شبیه‌سازی آن سبک زندگی منجر شود و درنهایت به انزوای فرد بینجامد.

تقویت حس شکست و تضعیف عزت نفس
الگوریتم‌های اینستاگرام به گونه‌ای طراحی شده‌ که اوج موفقیت‌ها و لحظات درخشان افراد را به ما نشان دهند. اما این نمایش یک‌جانبه، تصویری تحریف‌شده از واقعیت ارائه می‌دهد. این مطلب مهم را شریفی می‌گوید و ادامه می‌دهد: برای مثال، فردی که در حال تلاش برای کاهش وزن است، ممکن است با دیدن عکس‌های بدن‌های زیبا و بی‌نقص، پیشرفت خود را ناچیز یا حتی شکست تعبیر کند. همین فرآیند در حوزه‌های شغلی، تحصیلی یا حتی خانوادگی هم رخ می‌دهد و تکرار می‌شود.

او می‌گوید: مغز ما تمایل دارد که موفقیت دیگران را «همیشگی» و شکست خود را «مطلق» ببیند. در حالی که در واقعیت، هر دو پدیده‌هایی موقت و نسبی هستند.

این روانشناس ادامه می‌دهد: علاوه بر اینها، مطالعات نشان می‌دهند که مواجهه مداوم با تصاویر زندگی بی‌نقص دیگران، می‌تواند حسادت و حسرت را به شکل قابل توجهی افزایش دهد. این احساسات نه تنها بر روحیه تأثیر می‌گذارند، بلکه می‌توانند به رفتارهای مخربی مانند خریدهای غیرضروری، رقابت‌های ناسالم و سایر رفتارهای مخرب منجر شوند.

به گفته شریفی، علاوه بر اینها و بدتر از همه اینها، اعتیاد به چک کردن مداوم شبکه‌های اجتماعی، چرخه توجه را مختل می‌کند. هرچه زمان بیشتری را در گوشی خود صرف می‌کنیم، تمرکز بر وظایف روزانه مثل کار، مطالعه یا حتی گفتگوهای حضوری – سخت‌تر می‌شود. این پدیده نه تنها بهره‌وری را در ما کاهش می‌دهد، بلکه احساس گناه ناشی از اتلاف وقت را هم تقویت می‌کند که خود این، اضطراب بیشتری ایجاد می‌کند.

بمباران اطلاعاتی و افزایش اضطراب
شبکه‌های اجتماعی بر پایه «اقتصاد توجه» (Attention Economy) کار می‌کنند. اقتصاد توجه به سیستمی اشاره دارد که در آن توجه انسان به عنوان یک کالای ارزشمند در نظر گرفته می‌شود و شرکت‌ها، رسانه‌ها و پلتفرم‌ها برای جلب و حفظ این توجه با هم رقابت می‌کنند. شریفی در این باره می‌گوید: اقتصاد توجه عواقبی دارد که مهم‌ترینِ آنها کاهش تمرکز و بهره‌وری مخاطبان یا کاربران به دلیل بمباران اطلاعاتی و همچنین افزایش استرس و اضطراب در آنها است. حتی اگر خودشان متوجه این موضوع نباشند.

چطور اثرات مخرب فضای مجازی را کم کنیم؟
شبکه‌های اجتماعی در ذات خود نه خوب هستند و نه بد. مشکل زمانی آغاز می‌شود که ما مرز میان نمایش و واقعیت را فراموش می‌کنیم و اجازه می‌دهیم استانداردهای غیرواقعی، ارزش ذاتی زندگی ما را تعیین کنند.

درست است که برخی شبکه‌های اجتماعی آسیب‌های مخرب چشمگیری دارند اما این به این معنا نیست که از این آسیب‌ها راه فراری وجود ندارد. روانشناسان راه های متعددی برای کاهش تاثیرات مخرب فضای مجازی و در امان ماندن از اختلال اضطراب و حس خودکم‌بینی و کاهش اعتماد به نفس و … دارند. در زیر، مهم‌ترین راهکارها را عنوان می‌کنیم؛

۱. آگاهی خود را افزایش دهید: به خود یادآوری کنید که آنچه در اینستاگرام می‌بینید، تنها برش‌هایی از زندگی دیگران است، نه کل واقعیت.

۲. تعیین محدودیت زمانی: برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی که ممکن است گشتن زیاد در آنها احساسات منفی را در شما بیدار کند، سقف زمانی تعیین کنید. هم گوشی‌های اندرویدی و هم آیفون‌ها قابلیت محدودیت زمان استفاده از صفحه نمایش را ارائه می‌دهند که می‌توانید از آن برای محدود کردن زمانی که در برنامه‌های شبکه های اجتماعی صرف می‌کنید، استفاده کنید.

۳. تمرین قدردانی: هر روز ۳ مورد از چیزهایی که بابت آنها سپاسگزارید را یادداشت کنید. این کار کمک می‌کند توجه شما از کمبودها به سمت داشته‌ها معطوف شود.

۴. تمرکز بر محتواهای مفید: در شبکه‌های اجتماعی حضور آگانه داشته باشید و اجازه ندهید امواج، شما را به هر طرفی که می‌خواهند، ببرند. درضمن موقع استفاده از شبکه‌های اجتماعی همیشه به این فکر کنید که آیا این محتوا برای من مفید است یا اعتیادآور و مخرب؟

۵. معاشرت با دوستان خود در دنیای واقعی: خیلی‌هادر فضای مجازی تعداد زیادی دوست و رفیق دارند اما این دوستان متعلق به دنیای مجازی هستند و دردی از ما درمان نمی‌کنند. اگر مدام با این دوستان غیرواقعی وقت بگذرانیم، میل به معاشرت‌های واقعی را از دست می‌دهیم و کارمان کم‌کم به انزوا و افسردگی می‌انجامد. پس بهتر است با دوستان دنیای واقعی بیشتر وقت بگذرانید. کمترین فایده آن این است که در آن چند ساعت، کمتر سراغ فضای مجازی می‌روید و روحیه‌تان هم عوض می‌شود.

با مدیریت هوشمندانه استفاده از این پلتفرم‌ها و تقویت خودآگاهی، می‌توانیم از تبدیل شدن به قربانی اضطراب‌های دیجیتالی جلوگیری کنیم. یادمان باشد زندگی واقعی در همین لحظه‌ای جریان دارد که چشم از صفحه برمی‌داریم.