عصرترکیه – اتحادیه اروپا در حالی که پایه های پروژه وحدت 75 ساله اش را متزلزل می یابد، و درعین حال تلاش میکند موجودیت خود را حفظ کند، در حوزه سیاست خارجی نیز با چالشهای اساسی روبروست .
پروژه اتحادیه اروپا که با هدف یکپارچگی سیاسی و اقتصادی در سراسر این قاره پس از جنگ جهانی دوم آغاز شد و در این مسیر پیشرفت زیادی کرد، در سال‌های اخیر نه تنها نتوانسته پیشرفت‌های جدیدی داشته باشد، بلکه در حفظ کشورهای عضو نیز دچار چالش شده است.
اگرچه اتخاذ سیاست خارجی و امنیتی مشترک در میان کشورهای عضو همواره چالشی برای 27 عضو اتحادیه اروپا بوده است، اما جنگی که در سال 2022 در اوکراین آغاز شد، نقطه عطفی در این حوزه بود، جنگی که مقامات ارشد اتحادیه اغلب آن را به عنوان یک “تهدید وجودی” توصیف و اعلام می کنند ” پس از جنگ جهانی دوم بار دیگر جنگ به قاره بازگشت” و به وضوح هم فقدان توانایی اتحادیه برای دفاع از خود و هم ضعف در ظرفیت آن برای اتخاذ تصمیمات مشترک در مورد روابط خارجی را نشان می دهد.
اکنون جنگ اوکراین از 1000 روز گذشته و وارد سومین زمستان خود شده است، اما اتحادیه اروپا حتی نتوانسته است به وعده خود مبنی بر ارسال 1 میلیون گلوله توپ به اوکراین تا پایان سال 2024 عمل کند. اتحادیه اروپا همچنین نتوانست به راحتی در مورد کمک های مالی درخواست شده توسط اوکراین به توافق برسد و رهبران اتحادیه اروپا نشست های سران را با دست خالی ترک کردند. این موجب شده بحث‌های چندین‌ساله درباره ایجاد یک ساختار دفاعی مستقل از آمریکا توسط اتحادیه اروپا دوباره از سر گرفته شود و گاه‌به‌گاه صداهایی از بروکسل در جایگزینی ناتو شنیده شود.
در چنین شرایطی، بازگشت دوباره دونالد ترامپ به کاخ سفید، کابوس اتحادیه اروپا را به واقعیت تبدیل کرد. اظهارات دونالد ترامپ که در ژانویه ۲۰۲۵ باردیگر به کاخ سفید خواهد رفت، مبنی بر قطع حمایت از اوکراین و عدم حفاظت از متحدانی که در زمینه دفاع سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، پیش از اعلام نتایج انتخابات، موجب شد مدیران اتحادیه اروپا بر ضرورت توسعه فوری خودمختاری راهبردی و سرمایه‌گذاری در دفاع تأکید کنند و به عنوان نمونه‌ای عینی از این رویکرد، رئیس کمیسیون اروپا، اورسولا فون در لاین، در آغاز دوره جدید خود از اول دسامبر، برای نخستین بار یک کمیسیونر مسئول امور دفاعی منصوب کرد.همچنین در راستای آمادگی برای دوران ترامپ، پیروی از رویکرد جدید ناتو و همچنین نیازهای آشکارشده، اروپا تولید صنایع دفاعی خود را در اولویت قرار داده است.
از سوی دیگر، “کایا کالاس”، مسئول جدید سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا، با تأکید بر اینکه اوکراین همچنان در اولویت است، به مشکلات ناشی از تحولات خاورمیانه که اتحادیه اروپا را در سال گذشته در حوزه روابط خارجی به چالش کشیده است، اشاره کرد.
درخاور میانه نیز اتحادیه اروپا از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون نتوانسته است درباره تحولات غزه نیز یک موضع واحد اتخاذ کند.اتحادیه اروپا از سقوط رژیم سوریه به عنوان فرصتی برای ایفای نقش فعال‌تر در میدان سخن گفته است. در نشست اتحادیه اروپا که در ۱۹ دسامبر برگزار شد، رهبران درباره رویکرد اتخاذی در قبال سوریه به توافق رسیدند. آنتونیو کوستا، رئیس شورای اروپا، از افزایش حضور دیپلماتیک در دمشق خبر داو گفت: ما درباره اصول و اهداف اساسی رویکردمان توافق کردیم. می‌خواهیم گذار مسالمت‌آمیز و فراگیری را تضمین کنیم، تمامیت ارضی را حفظ کنیم، احترام به حقوق بشر از جمله حقوق زنان را تضمین کنیم و از اقلیت‌های دینی و قومی حمایت کنیم. اما اینکه رویکرد مشترک اتخاذشده در نشست تا چه اندازه در موضوعات ملموسی مانند رفع تحریم‌ها به شکلی هماهنگ اجرا خواهد شد، همچنان محل بحث است و از هم اکنون مشخص است که کشورهای عضو مواضع متفاوتی دارند.
پیتر هفل، مدیر مرکز مطالعات اروپایی ویلفرد مارتنز مستقر در بروکسل، در گفت‌وگو با خبرنگارآناتولی به چالشهای روابط خارجی و دفاعی اتحادیه اروپا پرداخت. هفل گفت: برای اتحادیه اروپا بسیار حیاتی است که نظم صلح در اروپا را در مقابل جنگ اوکراین بازگرداند. وی با اشاره به تهدیدهای «هیبریدی» (چندجانبه) همچون حملات سایبری، اطلاعات نادرست و دخالت در زیرساخت‌ها، گفت: اروپا برای درک و واکنش به این تهدیدها هنوز راه طولانی در پیش دارد، ما اروپایی‌ها برای مدت طولانی زیر چتر امنیتی آمریکا بوده ایم و اکنون باید بتوانیم از امنیت خود دفاع کنیم.هفل تأکید کرد که لزوم تقویت توانایی‌های صنعتی و تحقیقاتی دفاعی اروپا واضح است و در عین حال پیش‌بینی کرد که ایالات متحده و بریتانیا در دهه آینده همچنان نقش مهمی در برآورده کردن نیازهای بخش دفاعی اروپا ایفا خواهند کرد.
هفل درباره چالشهای سیاست خارجی گفت:تمرکز اصلی اروپا همچنان اوکراین و درگیری با روسیه باقی خواهد ماند و در مورد خاورمیانه نیز به جز کمک‌های انسانی، تردید دارم که اروپایی‌ها نقش مهمی در بازسازی سوریه و غزه ایفا کنند. وی تأکید کرد که اروپا باید مناطق مدیترانه و دریای سیاه را به‌عنوان مراکز تمرکز جدید خود در نظر بگیرد و افزود: این به معنای تعامل متفاوت و بسیار پیچیده‌تر با بازیگران کلیدی مانند ترکیه، مصر و مراکش است.
ژورای ماژکین، تحلیل‌گر مرکز سیاست اروپایی (EPC) در بروکسل، با اشاره به اینکه مسئولیت اولیه در دفاع از اروپا بر عهده ناتو است، گفت که وظایف کمیسیونر جدید دفاعی اتحادیه اروپا محدود به افزایش ظرفیت تولید و هماهنگ کردن صنایع دفاعی و فناوری خواهد بود. ماژکین با اشاره به چالشهای پیش روی این کمیسیونر، افزود: اینکه کشورهای عضو همچنان تمایلی به اشتراک اطلاعات درباره توانایی‌های دفاعی و وضعیت صنایع دفاعی خود با کمیسیون اروپا ندارند یکی از مهمترین چالشهای پیش رو خواهد بود.
پاتریک هنینگسن، نویسنده، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر روابط بین‌الملل آمریکایی، یادآور شد که برنامه Pesco (برنامه تشکیل اتحاد دفاعی اروپا) تا زمان آغاز جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲ با شتاب پیش می‌رفت، اما جنگ اوکراین این برنامه و دفاع اروپا را به‌طور دائم به حاشیه برد و از آن زمان تاکنون همه چیز حول محور ناتو بوده است. به یکباره، ناتو به نهادی غالب تبدیل شد که مسیر و سرنوشت اروپا را تعیین میکند. اگر ناتو نهادی باشد که بر اقتصاد، امنیت و سیاست انرژی اروپا تسلط دارد، یک مشکل اساسی وجود دارد؛ کدام کشور اتحادیه اروپا در رأس ناتو قرار دارد؟ واقعیت این است که هیچ‌کدام! ایالات متحده و بریتانیا!
هنینگسن ادامه داد: مردم دوست دارند فکر کنند که اروپا مستقل است. آن‌ها می‌خواهند فکر کنند که آلمان یک بازیگر مستقل است و به اروپا رهبری میکند. اما این‌گونه نیست. هیچ کشوری در اروپا نمی‌تواند قراردادهای انرژی خود را با هرکسی که می‌خواهد امضا کند. اروپا نمی‌تواند سیاست خارجی خود را تعیین کند. اروپا از لحاظ اقتصادی در سراشیبی است، همان‌طور که پس از جنگ جهانی دوم وارد رکود بزرگی شد. ایالات متحده بار دیگر وعده نجات، ارائه سرمایه و فروش انرژی را می‌دهد. این شبیه یک طرح مارشال جدید است. فقط مشکلات بیشتری می‌بینم چون معادلات اقتصادی درست از آب درنمی‌آید!
منبع:آناتولی
