سوریه پس از اسد؛ فرصتها و چالشها برای ترکیه

عصرترکیه؛علیرضا پیام یار – سقوط اسد نه تنها نقطه عطفی در جنگ داخلی سوریه است، بلکه می تواند روند رویدادهای ژئوپلیتیکی در منطقه را نیز تغییر دهد. در این میان نقش ترکیه به عنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه و همسایه ای که بیش از 900 کیلومتر مرز مشترک با سوریه دارد و بطور مداوم از گروه های نظامی و شبه نظامی کرد که آنها را تروریست و جدایی طلب می خواند تهدید می شود، بسیار پررنگ تر از دیگران است.

بسیاری معتقدند ترکیه از ماه ها پیش از آنچه که در انتظار رژیم سوریه بود آگاه بوده است . برخی منابع از توافق ضمنی آنکارا با مخالفان مسلح دولت سوریه پیش از حمله خبر می دهند و معتقدند این حمله با چراغ سبز ترکیه اتفاق افتاده است. این مطلب را حتی برخی احزاب اپوزیسیون ترکیه نیز مطرح کردند که البته از سوی دولت نوعی سنگ اندازی در فرایند تامین امنیت و سعی در بدنام کردن حزب حاکم قلمداد شد و در نهایت، پشتیبانی یا دخالت در تحولات دو هفته اخیر در سوریه موضع رسمی آنکارا نبود.

با این حال به یاد می آوریم که رئیس جمهور ترکیه حدودا یک ماه پیش گفته بود خبرهایی در راه است که می تواند امنیت کشور ما را تضمین کند و تنها دو روز پیش از سرنگونی اسد، پس از مراسم نماز جمعه و زمانی که دیگران، و از جمله وزیر خارجه ترکیه در دوحه گرد هم می آمدند که چاره ای برای آنچه در سوریه روی می دهد بیاندیشند، گفت”امیدواریم حرکت مخالفان در سوریه بدون حادثه و به سلامت ادامه یابد”.

بنابراین ترکیه اکنون  یکی از ذینفعان اصلی این تحولات  است و درنگاه کلی در سوریه دو هدف اصلی را دنبال می کند. اول بازگشت آوارگان سوری و دوم مهار شبه‌نظامیان کرد فعال در شمال شرق سوریه که تحت حمایت  آمریکا هستند.

در مورد اول حضور چندین ساله آوارگان سوری در ترکیه تاثیر بزرگی بر اقتصاد این کشور، به ویژه بخش اشتغال گذاشته است. هرچند حضور آوارگان سوری در ترکیه همواره برای آنکارا دستاویزی برای گرفتن امتیازهای گوناگون اقتصادی و سیاسی، بویژه از اروپا بوده است، اما اثرات منفی قابل ملاحظه ای هم در بخش اشتغال و همچنین هنجارهای اجتماعی جامعه ترکیه گذاشته است .

برای ترکیه ای که سهم عمده از نیروی کار آن در بخشهای عمومی و غیر تخصصی و عمدتا خدماتی مشغول به کار هستند، وجود چند میلیون نیروی کار سوری که حاضرند با دستمزدهای پایین تر کار کنند یک چالش جدی در بخش اشتغال به شمار می رود . بویژه آنکه سیاستهای انقباضی اقتصادی در سه سال گذشته و سقوط چند برابری ارزش لیر،  منجر به تورمی شده که تا 70 درصد نیز رسیده و این شرایط نامناسب اقتصادی، مردم ترکیه را بیشتر به موضوع مهاجران سوری حساستر کرده و اساسا جامعه ترکیه نگاه چندان خوبی به مهاجران سوری ندارد . این نگاه حتی در مواردی واکنشهای نهادهای دولتی را هم تحت تاثیر قرار داده که از جمله می توان به ممنوعیت تابلو با نوشته های عربی در فروشگاه های غرب استانبول که چندی پیش صورت گرفت اشاره کرد.

بنابر این اگر روند تحولات در سوریه به گونه ای پیش برود که شرایط را برای بازگشت آوارگان سوری به کشورشان فراهم کند ، ترکیه به یکی از مهمترین اهداف خود در مورد سوریه دست یافته است.

در مورد دوم آنچه اکنون پیش روی دولت انتقالی در دمشق است، مسائل کلیدی مانند دسترسی به منابع انرژی، منابع آب و رسیدگی به مناطق کشاورزی است که عمدتا در شرق سوریه و تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک تحت کنترل کردها و حمایت ایالات متحده متمرکز است.آنکارا بارها اعلام کرده که خواستار ایجاد یک منطقه حائل در عمق سی کیلومتری مرز مشترک بین دو کشور است، اما اگر نیاز به منابعی مانند سوخت از میادین نفتی نزدیک دیرالزور ، فاتحان دمشق را با نیروهای سوریه دموکراتیک بر سرمیز مذاکره نشانده و ناچار به توافی کند که خواسته های آنکارا در آن نادیده گرفته شود، برای ترکیه قابل تحمل نخواهد بود.

بنابر این احتمال دارد که آنکارا در آینده نزدیک و البته به بسته فضای سیاسی، به ناچار عملیات نظامی را برای حذف نیروهایی جبهه سوریه دموکراتیک از مناطق مرزی که به دلیل ارتباط با حزب کارگران کردستان (PKK) یک گروه تروریستی می‌داند، آغاز کند، مگر اینکه تضمین های لازم را از دولت مستقر در سوریه بگیرد و ضمنا امیدوار باشد دولت ترامپ که رئیس جمهور ترکیه روابط شخصی خوبی هم با او دارد، با کردها به مهربانی بایدن نباشد!

موضوع قابل توجه دیگر اینکه اجماع کاملی درخصوص بازسازی گسترده سوریه وجود دارد. این موضوع از منظر موضوع مهاجران برای اروپا هم بسیار حائز اهمیت است، نشانه های آن را می توان از همین حالا بین احزاب رقیب در پارلمان آلمان که بیشترین مهارجان سوری در اروپا در آن هستند دید. برآوردها نشان می دهد که بازسازی زیرساختها در سوریه که طی سالهای جنگ از بین رفته به 250 تا 360 میلیارد دلار هزینه دارد و احتمالا سازمان همکاری اسلامی و کشورهای خلیج فارس به عنوان کمک کنندگان اصلی در مرحله بازسازی عمل خواهند کرد و آنکارا می تواند با توجه به نفوذ خود، نقش  هدایت و هماهنگی این کار بر عهده بگیرد.

در مجموع سرنگونی اسد، برای ترکیه نه تنها یک پیروزی سیاسی، بلکه یک فرصت استراتژیک است که اگر به موقع و درست عمل کند میتواند بخش عمده ای از هزینه های مهاجران سوری را جبران کند، بازار کار جدیدی برای پیمانکاران و شرکتهای ترکیه ای در زمینه های گوناگون فراهم کند و کنترل بیشتری روی مخالفان خود در شمال سوریه داشته باشد و آنکارا ثابت کرده معمولا اهل فرصت سوزی نیست!