گوبکلی‌تپه: نخستین معبد زمین که تاریخ جهان را دگرگون کرد! (+عکس)
«گوبکلی تپه» (Göbekli Tepe) در ترکیه با قدمتی بیش از ۱۱ هزار سال، رازآلودترین بنای باستانی جهان و نخستین معبد تاریخ بشر شناخته می‌شود.
معماری پیچیده، نبود سکونت، و تدفین عمدی آن، نظریه‌های مرسوم درباره پیدایش تمدن، مذهب و کشاورزی را زیر سؤال برده است. آیا تمدن محصول دین است؟ گوبکلی‌تپه پاسخی شگفت‌انگیز به این پرسش می‌دهد.
به گزارش رازبقا، «گوبکلی‌تپه» (Göbekli Tepe)، واقع در جنوب‌شرقی ترکیه، به‌عنوان قدیمی‌ترین سازه‌ی یادمانی ساخته‌شده به دست انسان شناخته می‌شود. قدمت آن حدود ۱۱٬۶۰۰ سال برآورد شده (در حدود ۹۶۰۰ پیش از میلاد)؛ یعنی بیش از شش هزار سال قدیمی‌تر از اهرام مصر و بیش از هفت هزار سال پیش از استون‌هنج در بریتانیا.
این مکان که اغلب با عنوان «نخستین معبد جهان» از آن یاد می‌شود، بسیاری از تصورات ما درباره منشأ تمدن، مذهب و ساختار‌های اجتماعی انسان را زیر سؤال برده است. با وجود دهه‌ها مطالعه، هدف نهایی از ساخت آن هنوز یکی از اسرار بزرگ باستان‌شناسی است.
شاهکار مهندسی در دورانی غیرقابل‌باور
به گزارش راز بقا، آنچه «گوبکلی‌تپه» را شگفت‌انگیز می‌سازد، نه فقط قدمت آن، بلکه پیچیدگی معماری آن است. این محوطه شامل دایره‌ها و بیضی‌های سنگی عظیم است که در مرکز هر کدام، دو ستون بزرگ T شکل قرار دارند. ارتفاع این ستون‌ها به ۶ متر و وزنشان به ۱۰ تا ۲۰ تن می‌رسد. همه اینها با ابزار‌های ابتدایی و در دوره‌ای ساخته شده‌اند که هنوز فلزکاری، سفال یا حتی چرخ اختراع نشده بود.
اکثر باستان‌شناسان بر این باورند که سازندگان این بنا شکارچی – گردآورنده‌هایی بودند که به‌طور سنتی، زندگی کوچ‌نشینی داشتند و فاقد مهارت‌های لازم برای پروژه‌های بزرگ بودند. با این حال، مهندسی لازم برای استخراج، جابجایی و نصب این سنگ‌های عظیم، نیازمند هماهنگی، برنامه‌ریزی و نیروی انسانی قابل‌توجهی بوده است؛ کاری که از آن دوران بعید به نظر می‌رسد.
مکان مذهبی بدون سکنه
برخلاف شهر‌ها یا معابد کهن دیگر، در گوبکلی‌تپه هیچ نشانه‌ای از سکونت دائمی یافت نشده است. نه اجاقی، نه خانه‌ای و نه گوری در اطراف این سازه‌ها وجود دارد. همین موضوع باعث شده بسیاری از پژوهشگران این مکان را صرفاً یک مرکز آیینی یا مذهبی بدانند؛ شاید حتی اولین مرکز مذهبی در تاریخ بشر.
ستون‌های T شکل با نقوش ظریف و عجیبی از حیوانات، نماد‌های انتزاعی و شکل‌های انسانی تزئین شده‌اند. این حجاری‌ها شامل مار، گراز، کرکس، عقرب و گاهی نماد‌هایی آسمانی هستند. برخی محققان معتقدند این طرح‌ها نمایانگر اسطوره‌ها، آیین‌های شمنی یا حتی تقویم‌های ستاره‌شناسی هستند. اما به دلیل نبود زبان نوشتاری در آن زمان، معنای دقیق این تصاویر هنوز در پرده‌ی ابهام باقی مانده است.
تدفین عمدی: بنایی که توسط سازندگانش مدفون شد
به گزارش راز بقا، شاید شگفت‌انگیزترین جنبه گوبکلی‌تپه این باشد که خودِ سازندگان آن، این بنا را به‌طور کامل دفن کرده‌اند. در حدود ۸۰۰۰ پیش از میلاد، محوطه با ده‌ها هزار تن خاک، استخوان حیوان، ابزار سنگی و آوار پر شده است. این فرایند نه حاصل فرسایش طبیعی، بلکه کاملاً هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده بوده است.
اما چرا؟ چرا انسان‌های اولیه، پس از آن‌همه تلاش، تصمیم گرفتند بنای خود را پنهان کنند؟ آیا آن را مقدس می‌دانستند و قصد حفاظت داشتند؟ یا شاید آیین مربوط به آن پایان یافته بود و باید «دفن» می‌شد؟
پاسخی روشن وجود ندارد. اما این تدفین هوشمندانه باعث شد گوبکلی‌تپه تقریباً دست‌نخورده باقی بماند تا در دهه ۱۹۹۰ کشف شود و باستان‌شناسی جهان را تکان دهد.
عجیب‌ترین واقعیت: معبدی که کشاورزی را ممکن کرد؟
شاید عجیب‌ترین و غیرقابل‌باورترین واقعیت درباره گوبکلی‌تپه این باشد که این بنا پیش از اختراع کشاورزی ساخته شده است. مدل‌های سنتی تاریخ بشر می‌گویند که ابتدا کشاورزی آمد، بعد اسکان، بعد تمدن، و نهایتاً دین. اما گوبکلی‌تپه این روایت را واژگون می‌کند.
سازندگان این معبد هنوز گیاهان یا حیوانات را اهلی نکرده بودند، اما با این‌حال دست به ساخت بنایی غول‌آسا زدند. برخی پژوهشگران معتقدند که نیاز به ساخت و نگهداری یک مکان مقدس باعث شد انسان‌ها برای تأمین غذای جمعی، کشاورزی را آغاز کنند. یعنی به‌جای آن‌که دین، محصول تمدن باشد، شاید تمدن، محصول دین بوده است.
این موضوع هزاران سال تئوری انسان‌شناسی را به چالش می‌کشد و نشان می‌دهد که باورها، آیین‌ها و شاید معنویت، محرک واقعی پیدایش تمدن بشر بوده‌اند.
