چگونه در شرایط بحرانی خبرهای جعلی را تشخیص دهیم؟
خبر جعلی یا فیک نیوز مقوله‌ی جدیدی نیست (این عبارت نخستین‌بار در قرن نوزدهم میلادی استفاده شد)؛ اما به‌دلیل همه‌گیرشدن شبکه‌های اجتماعی، خبرهای غیرواقعی بسیار سریع‌تر از قبل پخش می‌شوند.
خبر جعلی یا فیک نیوز مقوله‌ی جدیدی نیست (این عبارت نخستین‌بار در قرن نوزدهم میلادی استفاده شد)؛ اما به‌دلیل همه‌گیرشدن شبکه‌های اجتماعی، خبرهای غیرواقعی بسیار سریع‌تر از قبل پخش می‌شوند.
به گزارش زومیت، تا پیش از اینکه شبکه‌های اجتماعی از راه برسند، مردم در اکثر مواقع خبرها را ازطریق منابع رسمی دنبال می‌کردند، منابعی که نویسندگان آن‌ها موظف به رعایت یک‌سری پروتکل‌ها به هنگام نوشتن مطلب بودند تا از صحت آن‌ها مطمئن شوند.
اینترنت راه‌های بسیار متنوع‌تری برای تهیه، ارسال و مصرف محتوای خبری دردسترس مردم قرار داده است. اکثر کاربران امروزی ترجیح می‌دهند خبرها را از شبکه‌های اجتماعی دنبال کنند.
سازوکار شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شود پخش‌شدن خبرهای جعلی بسیار ساده باشد. تشخیص معتبر‌بودن مطالبی که در شبکه‌های اجتماعی می‌خوانید، کمک شایانی به جلوگیری از پخش فیک نیوز می‌کند.
فیک نیوز یا خبر جعلی چیست؟
فیک نیوز به اطلاعات غلط یا گمراه‌کننده‌ای اشاره می‌کند که به‌عنوان مطالب دقیق به مخاطب نشان داده می‌شوند. در حالت کلی فیک نیوز دو دسته را شامل می‌شود. دسته‌ی اول مطالبی هستند که نویسنده عمداً آن‌ها را با اطلاعات گمراه‌کننده می‌نویسد. در این حالت فردی که مطلب را منتشر می‌کند، از جعلی‌بودن آن اطلاع دارد؛ اما همچنان برای انتشار آن اقدام می‌کند.
بهتر است در شرایط حساس و برای آرامش خود و اطرافیان، اخبار مهم را از منابع معتبر دنبال کنید
دسته‌ی دوم فیک نیوز مقالاتی هستند که نشانه‌هایی از واقعیت را در خود دارند؛ اما در حالت کلی‌تر پر از اطلاعات گمراه‌کننده‌اند. یکی از دلایل انتشار چنین مطالبی ممکن است کم‌دقتی نویسنده و بررسی نکردن منابع مختلف هنگام نوشتن مقاله باشد. نویسنده همچنین شاید برای تأکید روی موضوعی به‌خصوص، در یک‌سری از زمینه‌ها بزرگ‌نمایی کند.
وقتی کاربر مقاله را با خواندن جملاتی که از صحت آن‌ها مطمئن است شروع می‌کند، بقیه‌ی مقاله را نیز به‌صورت ناخودآگاه معتبر می‌داند. بهتر است در شرایط حساس و برای آرامش خود و اطرافیان، اخبار مهم را از منابع معتبر دنبال کنید.
فیک نیوز چگونه پخش می‌شود؟
به‌نوشته‌ی کسپرسکی، فیک نیوز و مطالب نادرست معمولاً از سوی وب‌سایت‌هایی منتشر می‌شوند که قصد دارند در زمانی سریع، بر سر زبان‌ها بیفتند. براساس تحقیقات، شبکه‌های اجتماعی اهرمی قدرتمند برای پخش خبرهای جعلی‌اند.
در سال‌های اخیر، شبکه‌های اجتماعی به بستری قدرتمند برای انتشار اخبار تبدیل شده‌اند؛ اما متأسفانه خبرهای جعلی در این فضاها بسیار سریع‌تر از اخبار واقعی منتشر می‌شوند. دلیل اصلی این پدیده، جذابیت بیشتر محتوای جعلی برای کاربران است.
تولیدکنندگان فیک نیوز با استفاده از تکنیک‌هایی مانند تحریک احساسات، جلب توجه، و طرح ادعاهای نگران‌کننده، مخاطب را به اشتراک‌گذاری سریع محتوا ترغیب می‌کنند. این نوع اخبار اغلب احساساتی چون ترس، خشم یا نگرانی را در کاربران برمی‌انگیزند و بدون نیاز به راستی‌آزمایی، گسترده می‌شوند.
تولیدکنندگان فیک نیوز با تحریک احساسات و طرح ادعاهای نگران‌کننده، مخاطب را به اشتراک‌گذاری سریع محتوا ترغیب می‌کنند
نقش الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی نیز در گسترش اخبار جعلی بسیار پررنگ است. این الگوریتم‌ها به‌جای تمرکز بر صحت و دقت محتوا، اطلاعات را براساس معیارهایی مانند تعداد لایک، اشتراک‌گذاری و تعامل کاربران نمایش می‌دهند.
در گذشته، پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام تنها محتوای حساب‌های دنبال‌شده را نمایش می‌دادند؛ اما امروزه کاربران با انبوهی از پست‌هایی مواجهند که صرفاً براساس الگوریتم انتخاب شده‌اند. چنین رویکردی، باعث می‌شود محتوای هیجانی و جنجالی، حتی اگر نادرست باشد، بیشتر دیده و منتشر شود.
از سوی دیگر، مسئولیت حقوقی انتشار محتوا در شبکه‌های اجتماعی برعهده‌ی این پلتفرم‌ها نیست؛ چرا که آن‌ها صرفاً نقش بستر انتشار را ایفا می‌کنند، نه ناشر رسمی محتوا. همین مسئله موجب شده است ابزارهایی مانند ربات‌های خودکار (بات‌ها) و ترول‌های اینترنتی نقش پررنگ‌تری در انتشار فیک نیوز ایفا کنند.
ترول‌ها با هدف تأثیرگذاری بر افکار عمومی، اطلاعات گمراه‌کننده منتشر می‌کنند
بات‌ها می‌توانند با افزایش فالوئر، لایک و کامنت یک حساب خاص، به آن اعتبار جعلی ببخشند. در همین حال، ترول‌ها که گاه به‌صورت سازمان‌یافته عمل می‌کنند، با هدف تأثیرگذاری بر افکار عمومی و حتی مداخله در تصمیمات سیاسی، اطلاعات گمراه‌کننده منتشر می‌کنند.
پیشرفت فناوری نیز شرایط را پیچیده‌تر کرده است؛ به‌ویژه با ظهور ابزارهایی مانند دیپ‌فیک و هوش مصنوعی که امکان ساخت محتوای ویدیویی و صوتی جعلی اما کاملاً باورپذیر را فراهم کرده‌اند.
اخبار جعلی مربوط به جنگ
در زمان درگیری و جنگ میان دو کشور، اخبار جعلی به‌سرعت گسترش می‌یابند و نقش مهمی در شکل‌دهی افکار عمومی ایفا می‌کنند. این نوع اخبار اغلب با هدف تضعیف روحیه‌ی مردم، تحریک احساسات ملی‌گرایانه یا تحریف واقعیت‌ها برای توجیه اقدامات نظامی منتشر می‌شوند. در این شرایط شبکه‌های اجتماعی، کانال‌های تلگرام و رسانه‌های غیررسمی بستری مناسب برای انتشار اطلاعات نادرست فراهم می‌کنند، زیرا سرعت انتشار در آن‌ها از دقت و صحت خبر پیشی می‌گیرد.
شبکه‌های اجتماعی بستری مناسب برای انتشار اطلاعات نادرست هستند، زیرا سرعت انتشار در آن‌ها از دقت و صحت خبر پیشی می‌گیرد
اخبار جعلی همچنین می‌توانند موجب سردرگمی و تفرقه در میان شهروندان و حتی تصمیم‌گیرندگان سیاسی شوند. در برخی موارد، انتشار عمدی اطلاعات نادرست از سوی طرف‌های درگیر به‌عنوان بخشی از جنگ روانی یا تبلیغات رسانه‌ای استفاده می‌شود. به همین دلیل اهمیت رسانه‌های مستقل و بررسی صحت اخبار توسط منابع معتبر در زمان جنگ دوچندان می‌شود تا از تأثیرات منفی این اطلاعات بر افکار عمومی و امنیت ملی جلوگیری شود.
اخبار جعلی چه خطراتی به‌دنبال دارد؟
وقتی مردم توانایی تشخیص خبرهای واقعی را نداشته باشند، درباره‌ی مسائل سیاسی و اجتماعی مهم، سردرگم می‌شوند. با افزایش فیک نیوز ممکن است بسیاری از مردم تمامی خبرها را با دید منفی بخوانند. این باعث می‌شود اعتماد عمومی به منابع خبری معتبر کاهش پیدا کند.
خبرهای جعلی مربوط به دارو و حوزه‌ی پزشکی نظیر درمان کرونا یا سرطان ممکن است باعث شود که مردم تصمیماتی اشتباه درباره‌ی سلامتی خود بگیرند.
بسیاری از خبرهای جعلی با هدف ایجاد تنش در مخاطب منتشر می‌شوند
بسیاری از خبرهای جعلی به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که در بین کاربران تنش ایجاد کنند. با افزایش تنش، چنددستگی در جامعه افزایش می‌یابد. دانشگاه‌ها از دانشجویان انتظار دارند که برای نوشتن مقالات علمی، به منابع معتبر استناد کنند. دانشجویانی که از منابع غیرمعتبر استفاده می‌کنند، ممکن است در نهایت نمره‌ی کمتری دریافت کنند.
تشخیص فیک نیوز؛ چگونه خبرهای جعلی را شناسایی کنیم؟
تعداد منابع خبری به‌شدت افزایش یافته و شنیدن چندین روایت متفاوت درباره‌ی اتفاقی واحد، خواننده‌ها را سردرگم می‌کند. اینجا است که اهمیت شناسایی فیک نیوز و تشخیص خبرهای واقعی از جعلی، پراهمیت‌تر می‌شود. قطعاً از خود پرسیده‌اید که خبرهای جعلی را چگونه می‌توان شناسایی کرد. تشخیص فیک نیوز گاهی اوقات کار ساده‌ای نیست؛ اما با رعایت برخی اصول کلی می‌توان با درصد خطای اندک، جعلی‌بودن خبرها را تشخیص داد.
۱. منبع را بررسی کنید
آدرس وب صفحه‌ای را که مشغول بازدید از آن هستید، بررسی کنید. گاهی اوقات وب‌سایت‌های فیک نیوز در آدرس صفحات از کلماتی با املای عجیب استفاده می‌کنند یا سراغ دامنه‌های ناآشنایی نظیر infonet. و offer. می‌روند. ABC News یکی از سرشناس‌ترین نشریه‌های خبری است و مقالات معتبری منتشر می‌کند؛ اما مدتی پیش وب‌سایتی با آدرس abcnews.com.co که هیچ ارتباطی به این رسانه نداشت، شروع به پخش فیک نیوز کرد.
اگر از اعتبار مقاله مطمئن نیستید، هرگز آن را هم‌رسانی نکنید
اگر با وب‌سایت مدنظر آشنایی ندارید، حتماً قسمت «درباره‌ی ما» را بررسی کنید. WTOE 5 News در بخش درباره‌ی ما می‌گوید که «یک وب‌سایت خبری فانتزی» است. سایت Boston Tribune که اخباری جنجالی پخش می‌کرد، در بخش درباره‌ی ما تنها یک آدرس جیمیل گذاشته بود. این سایت قبلاً Associated Media Coverag نام داشت و به‌یک‌باره تغییر نام داد.
ادعای اقدام خانواده‌ی اوباما برای خرید خانه در دبی را رسانه‌ی WhatDoesItMean.com پخش کرد که در بخش درباره‌ی ما می‌گوید «یکی از برترین وب‌سایت‌های دنیا در زمینه‌ی نظم نوین جهانی و تئوری توطئه» است. مؤسسه‌ی Snopes فهرستی از سایت‌های فیک نیوز تهیه کرده است که توصیه می‌کنیم حتماً نگاهی به آن‌ها بیندازید.
۲. سابقه‌ی نویسنده را بررسی کنید
نگاهی به سوابق کاری نویسنده بیندازید تا جزئیات بیشتری درباره‌ی او کسب کنید. نویسندگان برخی سایت‌ها وجود خارجی ندارند. بررسی کنید که نویسنده‌ی مقاله، سابقه‌ی نوشتن خبرهای جعلی را دارد یا نه. آیا به‌طور کلی درباره‌ی موضوعی تخصصی مقاله می‌نویسد؟ آیا از نوشتن مقاله هدف به‌خصوصی را دنبال می‌کند؟ هرگونه انگیزه‌ی احتمالی را در نظر بگیرید.
خبرهای جعلی‌ای را که سایت abcnews.com.co پخش کرد، فردی به نام جیمی راسلینگ نوشته بود. در صفحه‌ی مطالب او اعلام شده بود که راسلینگ «دکتر» است و موفق شده «۱۴ جایزه‌ی پی‌بادی و چند جایزه‌ی پولیتزر» برنده شود. چنین ادعایی حقیقت نداشت. هیچ فردی به نام جیمی راسلینگ تا لحظه‌ی نوشته‌شدن این مقاله موفق نشده است برنده‌ی جایزه‌ی پی‌بادی و پولیتزر شود. عکس منتسب به جیمی راسلینگ پیش‌تر در سایتی دیگر برای فردی به اسم داریوس روبیکس استفاده شده بود.
۳. نگاهی به سایر منابع بیندازید
آیا سایر نشریه‌های معتبر خبری نیز درباره‌ی آن موضوعِ به‌خصوص مقاله نوشته‌اند؟ آیا در داخل مقاله، به منابع معتبر لینک داده شده است؟ اگر مقاله از نوع علمی است، داده‌ها از کدام ژورنال معتبر آمده‌اند؟ رسانه‌های حرفه‌ای رهنمودهای مشخصی برای نوشتن مقاله دارند و از منابع متعدد برای صحت‌سنجی استفاده می‌کنند.
ما در زومیت هرگز خبری را بدون منبع منتشر نمی‌کنیم. به‌محض دیدن یک خبر، در گوگل آن را جست‌و‌جو کنید تا به تعداد زیادی از مقالاتی دسترسی داشته باشید که درباره‌ی موضوعی به‌خصوص منتشر شده‌اند. همچنین می‌توانید با هوش مصنوعی گروک صحت آن خبر را تا حدودی بررسی کنید.
۴. ذهنیت انتقادی داشته باشید
تعداد زیادی از خبرهای جعلی به شیوه‌ای هوشمندانه نوشته می‌شوند تا احساساتی قوی مثل ترس یا عصبانیت را تحریک کنند. ذهنیت انتقادی‌تان را حفظ کنید و از خود بپرسید که چنین مقاله‌ای چرا نوشته شده؟ آیا مقاله بر پایه‌ی تفکری خاص بنا شده و در تلاش برای ترویج دادن آن است؟ آیا مقاله تلاش دارد کاربر را به کلیک روی سایتی بیگانه ترغیب کند؟
تعداد زیادی از خبرهای جعلی با هدف تحریک احساساتی قوی مثل ترس یا عصبانیت نوشته می‌شوند
داشتن ذهنیت انتقادی به‌خصوص در شبکه‌های اجتماعی اهمیت دارد. بسیاری از ما مطالبی را که در اینستاگرام یا ایکس می‌خوانیم، بدون صحت‌سنجی می‌پذیریم. به‌محض دیدن مطالب جنجالی به‌دنبال منبع اصلی بگردید. در اینستاگرام تیک آبی نشان‌دهنده‌ی رسمی‌بودن حساب است. اینگونه حساب‌ها کمتر فیک نیوز منتشر می‌کنند؛ اما حرف‌هایشان قرار نیست همیشه صحیح باشد.
فریب تیک آبی توییتر سابق را نخورید. ایکس بهشتی برای علاقه‌مندان به فیک نیوز است، چون الگوریتم‌هایش باعث می‌شوند که پست‌های جنجالی با سرعت زیاد به‌دست کاربران مختلف برسند. به‌محض دیدن خبرهای جعلی در اینستاگرام و ایکس حتماً آن‌ها را گزارش کنید.
۵. ادعاهای مقاله را واکاوی کنید
مقالات خبری معتبر شامل بخش‌های زیادی نظیر داده‌های متنوع، آمار و نقل قول افراد متخصص است. اگر چنین بخش‌هایی در مقاله دیده نمی‌شود، چرایی آن را از خود بپرسید.
مقالات خبری معتبر شامل بخش‌های زیادی نظیر داده‌های متنوع، آمار و نقل قول افراد متخصص است
گزارش‌های حاوی اطلاعات غلط در اغلب مواقع شامل تاریخ‌های غیردقیق یا جدول زمانی اصلاح‌شده هستند. تاریخ انتشار مقاله را به‌دقت بررسی کنید. ممکن است مقاله‌ای دو سال پیش معتبر بوده باشد؛ اما امروز یافته‌های جدید علمی آن را رد کند. بازنشر مقالات قدیمی، معتبر‌بودن آن‌ها در دنیای امروز را تضمین نمی‌کند.
۶. دیدگاه‌ها را بررسی کنید
حتی اگر مقاله یا ویدئو دقیق و واقعی باشد، ممکن است چنین گفته‌ای درباره‌ی دیدگاه‌های زیر آن صدق نکند. گاهی اوقات لینک‌ها یا دیدگاه‌هایی که در زیر پست گذاشته می‌شوند، در تلاش برای گمراه‌کردن کاربران هستند. حتی شاید بات‌ها لینک‌هایی مخرب در بخش دیدگاه‌ها قرار دهند.
۷. بی‌طرف باشید
همه‌ی ما یک‌سری باورها داریم. آیا عقایدتان می‌تواند روی قضاوت شما درباره‌ی معتبر‌بودن خبر تأثیر بگذارد؟
اسیر الگوریتم‌ها نشوید
الگوریتم‌های نرم‌افزاری شبکه‌های اجتماعی، پست‌ها را براساس سلایق شما می‌چینند. اسیر الگوریتم‌ها نشوید. هرچه منابع مطالعاتی خود را متنوع‌تر کنید، احتمالاً نتیجه‌ی دقیق‌تری درباره‌ی موضوعی خاص خواهید گرفت.
۸. از طنز نبودن مقاله مطمئن شوید
وب‌سایت‌های طنزپرداز بسیار محبوب‌اند و گاهی اوقات تشخیص مرز بین مقالات جدی و مقالات طنز راحت نیست. سابقه‌ی آن وب‌سایت را بررسی کنید. آیا مقالات طنز منتشر می‌کند؟
۹. عکس‌های مقاله را به‌دقت بررسی کنید
تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی می‌بینید، ممکن است ویرایش‌شده باشند. برای تشخیص تصاویر ویرایش‌شده باید به‌دقت بخش‌های مختلف آن را نگاه کنید. گاهی اوقات خط‌های صافی که در پس‌زمینه‌ی سوژه دیده می‌شوند، به‌یک‌باره حالت خمیده پیدا می‌کنند. سایه‌های عجیب، ناسازگاری سوژه با پس‌زمینه یا حتی رنگ پوستی که بیش‌ازحد بی‌نقص به‌نظر می‌رسد، می‌توانند نشانه‌هایی برای جعلی‌بودن عکس باشند.
فراموش نکنید که خودِ عکس ممکن است دقیق و رسمی باشد؛ اما در مقاله‌ای گمراه‌کننده استفاده شود. با ابزار Reverse Image Search و Circle to Search به‌دنبال منبع اصلی عکس بگردید.
۱۰. از وب‌سایت‌های مخصوص صحت‌سنجی استفاده کنید
شماری از وب‌سایت‌ها در حوزه‌ی صحت‌سنجی مقالات فعالیت می‌کنند. این وب‌سایت‌ها مواردی مثل Snopes و PolitiFact و Fact Check و BBC Reality Check را شامل می‌شوند و به‌سادگی دردسترس هستند. بسیاری از رسانه‌های بزرگ مثل رویترز و واشینگتن پست تیمی اختصاصی برای صحت‌سنجی خبرها دارند.
