چرا موهای بعضی افراد پس از شیمی‌درمانی حالت فر پیدا می‌کند؟
بافت و ظاهر موهای برخی افراد پس از شیمی‌درمانی دستخوش تغییرات قابل توجهی می‌شود، اما علت بروز این پدیده و مکانیسم‌های زیستی پشت آن چیست؟
بافت و ظاهر موهای برخی افراد پس از شیمی‌درمانی دستخوش تغییرات قابل توجهی می‌شود، اما علت بروز این پدیده و مکانیسم‌های زیستی پشت آن چیست؟
به گزارش زومیت، مو بخش مهمی از هویت فردی ماست و ریزش آن در زمان درمان سرطان می‌تواند تجربه‌ای ناراحت‌کننده در دوره‌ای از پیش دشوار باشد. با‌این‌حال، این ریزش در واقع نشانه‌ای مثبت است، زیرا نشان می‌دهد شیمی‌درمانی درحال اثرگذاری است و معمولاً مو پس از پایان درمان دوباره رشد می‌کند. دزموند توبین، متخصص بیماری‌های پوست در مؤسسه چارلز کالج دوبلین می‌گوید: «در اکثریت موارد، پس از درمان مو به‌خوبی و مشابه قبل رشد می‌کند، اما در مراحل اولیه بازگشت، ممکن است بافت و ظاهر مو تغییر کند.»
آن طور که لایوساینس می‌نویسد، شایع‌ترین تغییری که بیماران گزارش می‌دهند، «موهای فر شیمیایی» یعنی حالتی است که موهای جدید به‌صورت فر رشد می‌کنند، در حالی که پیش از آن صاف بوده‌اند. این تغییر معمولا موقتی است و موها طی حدود یک سال به حالت اولیه بازمی‌گردند.
رشد طبیعی مو چگونه است؟
برای توضیح پدیده موهای فر ناشی از شیمی‌درمانی، نخست باید رشد طبیعی مو را درک کنیم. هر تار مو رشته‌ای از سلول‌های پوستی مرده است که عمدتاً از پروتئین کراتین تشکیل شده است. هر تار توسط فولیکول مو ساخته می‌شود که ساختاری پیچیده متشکل از انواع سلول‌ها است که همواره در چرخه رشد، استراحت و ریزش قرار دارد.
ما از بدو تولد تمام فولیکول‌هایی را که در طول عمر خواهیم داشت، دارا هستیم. با این حال، ترکیبی از عوامل مانند ژنتیک، تغذیه و نوسانات هورمونی در طول زندگی باعث تغییر مداوم در ظاهر مو می‌شود.
شیمی‌درمانی می‌تواند شکل فولیکول‌ها را تغییر دهد و بافت مو را موقتاً دگرگون کند
رنگ مو نیز توسط رنگدانه‌ها کنترل می‌شود: هورمون‌های جنسی در آغاز بلوغ باعث تیره‌تر شدن موهای روشن می‌شوند و از سوی دیگر کاهش تولید رنگدانه‌ها در سنین بالا، موها را خاکستری یا سفید می‌کند.
شکل فولیکول‌ها نیز بافت مو را تعیین می‌کند: فولیکول‌های دایره‌ای موهای صاف، فولیکول‌های بیضوی تخت موهای فر و فولیکول‌هایی با شکل میانی، موهای موج‌دار تولید می‌کنند.
تأثیر شیمی‌درمانی بر فولیکول مو
داروهای شیمی‌درمانی به سلول‌های با رشد سریع حمله می‌کنند و فولیکول‌های مو به‌ویژه آسیب‌پذیر هستند، زیرا حاوی سلول‌های بنیادی فعال برای رشد مو هستند. توبین توضیح می‌دهد: «فولیکول مو یکی از فعال‌ترین بافت‌های تقسیم‌شونده در بدن است. به همین دلیل به‌طور ترجیحی هدف داروها قرار می‌گیرد. این موضوع باعث می‌شود فولیکول وارد حالت استرس شدید شود.»
به همین علت، چرخه رشد مو متوقف شده و فولیکول‌ها یا در مرحله رشد تارهای مو را بیرون می‌اندازند یا به مرحله خاموشی وارد می‌شوند.
اما پس از پایان درمان، سلول‌های بنیادی فولیکول‌ها دوباره فعال می‌شوند. چرخه رشد از نو آغاز می‌شود و موها رشد می‌کنند، اما گاهی با ظاهری متفاوت. به گفته توبین: «قرار گرفتن فولیکول در معرض داروی شیمی‌درمانی می‌تواند شکل آن را تغییر دهد و در نتیجه رشته‌های مویی با شکل یا ضخامت متفاوت ایجاد کند.»
به همین ترتیب، تأثیر شیمی‌درمانی بر دیگر دستگاه‌های بدن مانند دستگاه درون‌ریز که مسئول تولید هورمون‌هاست، می‌تواند به‌طور موقت روند تولید رنگدانه‌ها را تغییر دهد و باعث تغییر رنگ مو شود.
از آنجا که عوامل تعیین‌کننده ظاهر مو بسیار پیچیده‌اند، پیش‌بینی واکنش هر بیمار دشوار است. اما در اکثر موارد، با پاک‌سازی تدریجی باقی‌مانده‌های دارو از بدن، مو به حالت طبیعی بازمی‌گردد. سانی وانگ، استاد بیماری‌های پوست از دانشگاه میشیگان، می‌گوید: «این داروها با وارد شدن به DNA در حال تکثیر عمل می‌کنند و برای خروج کامل از بدن نیاز به زمان دارند. سلول‌ها باید دوباره بازسازی شوند و سیگنال‌هایی که چرخه رشد مو را تنظیم می‌کنند به تدریج بازیابی و بازتنظیم شوند.»
توصیه پایانی
بدن انسان شگفت‌انگیز و انعطاف‌پذیر است و فولیکول‌های مو آسیب‌دیده از شیمی‌درمانی می‌توانند کاملاً بهبود یابند. هرچند صبر کردن برای رشد مجدد مو دشوار است، اما متخصصان توصیه می‌کنند در این دوره از روش‌های آسیب‌زا مانند رنگ‌کردن یا صاف‌کردن مو پرهیز شود. توبین می‌گوید: «مو معمولاً در پوست سر ماهانه یک سانتی‌متر رشد می‌کند. تغذیه مناسب و خون‌رسانی خوب می‌تواند محیط لازم برای رشد بهتر فولیکول‌ها را فراهم کند و روند بهبودی را تسریع نماید.»
