چرا شب یلدا بلندترین شب سال است؟ (فلسفه، تاریخچه و تاریخ دقیق ۱۴۰۴)
چرا شب یلدا بلندترین شب سال است و علت علمی آن چیست؟ تاریخ دقیق شب یلدا ۱۴۰۴، فلسفه خوردن آجیل و تفاوت شب چله با یلدا را در این مقاله کامل بخوانید.
شب یلدا برای بسیاری از ما یادآور دورهمیهای گرم خانوادگی، سفرههای رنگین، انار و هندوانه، و فال حافظ است. اما در میان هیاهوی خرید آجیل و تدارک مهمانی، شاید کمتر به فلسفه اصلی این شب فکر کرده باشیم. اینکه چرا شب یلدا بلندترین شب سال است؟ یا ریشه این جشن باستانی به چه زمانی برمیگردد؟
در این مقاله عصر ترکیه، فراتر از نگاهی گذرا، به بررسی علمی (نجومی) و تاریخی شب یلدا میپردازیم و به پرتکرارترین سوالات شما درباره شب چله پاسخ میدهیم.
فهرست مطالب
- شب یلدا دقیقا در چه فصلی و تاریخی است؟
- شب یلدا ۱۴۰۴ چه روزی است؟
- علت علمی: چرا شب یلدا یک دقیقه بیشتر است؟
- فلسفه و چرایی جشن گرفتن یلدا
- راز خوراکیهای یلدا: چرا آجیل میخوریم؟
- تفاوت «یلدا» و «شب چله» در چیست؟
- جایگاه حافظخوانی در فرهنگ یلدا
شب یلدا در چه فصلی است؟
شاید این سوال بدیهی به نظر برسد، اما یادآوری آن خالی از لطف نیست. شب یلدا نقطه پایان فصل پاییز و آغاز فصل زمستان است. این شب دقیقاً در غروب روز ۳۰ آذرماه آغاز شده و تا طلوع آفتاب روز یکم دیماه ادامه دارد. در تقویم میلادی، این شب معمولاً با ۲۱ یا ۲۲ دسامبر مصادف میشود.
شب یلدا ۱۴۰۴ چه روزی است؟
برای برنامهریزی دورهمیها، دانستن روز دقیق هفته اهمیت دارد.
شب یلدا سال ۱۴۰۴ مصادف است با روز یکشنبه ۳۰ آذر.
در این شب، خانوادههای ایرانی گرد هم میآیند تا طولانیترین تاریکی سال را با نور و گرمای حضور یکدیگر سپری کنند.
چرا شب یلدا یک دقیقه بیشتر است؟ (بررسی علمی)
مهمترین ویژگی یلدا، طولانیتر بودن آن نسبت به سایر شبهای سال است. اما علت علمی این پدیده چیست؟
این پدیده ناشی از «انقلاب زمستانی» است. زمین در مدار خود به دور خورشید حرکت میکند و محور چرخش آن انحراف دارد (حدود ۲۳.۵ درجه). در شب یلدا، خورشید به پایینترین نقطه افق در نیمکره شمالی میرسد. این زاویه باعث میشود که کوتاهترین روز و طولانیترین شب سال رقم بخورد.
پس از این شب، به تدریج زاویه تابش خورشید تغییر کرده و روزها اندکاندک طولانیتر میشوند. آن “یک دقیقه بیشتر” که مشهور است، در واقع نمادی از اوج این پدیده نجومی است، هرچند تفاوت زمانی دقیق ممکن است بسته به سال و موقعیت جغرافیایی کمی متغیر باشد.
فلسفه شب یلدا: چرا این شب را جشن میگیریم؟
ریشههای جشن یلدا بسیار عمیقتر از یک دورهمی ساده است و به باورهای ایران باستان بازمیگردد. دو دیدگاه اصلی در این باره وجود دارد:
- تولد خورشید (مهر): واژه «یلدا» ریشهای سریانی دارد و به معنای «تولد» یا «زایش» است. ایرانیان باستان دریافتند که پس از این شب طولانی، قدرت خورشید بیشتر شده و روزها بلندتر میشوند. بنابراین، این شب را زمان زایش خورشید یا ایزد مهر دانسته و آن را جشن میگرفتند.
- پیروزی نور بر تاریکی: در باورهای کهن، تاریکی نماینده اهریمن و نور نماینده اهورامزدا (نیروی خیر) بود. چون یلدا طولانیترین شب (اوج تاریکی) است، مردم دور هم جمع میشدند و آتش روشن میکردند تا با ایجاد نور و گرما، نحوست تاریکی را از بین ببرند و به طلوع خورشید کمک کنند.
چرا در شب یلدا آجیل میخوریم؟
حضور آجیل در سفره یلدا فراتر از یک عادت غذایی مدرن است و ریشه در سبک زندگی کشاورزی اجداد ما دارد.
در گذشته، اقتصاد ایران بر پایه کشاورزی بود. با پایان پاییز و برداشت محصولات، کشاورزان دانهها و خشکبار (مانند گندم برشته، نخودچی، کشمش، بادام و گردو) را برای فصل سرما ذخیره میکردند.
این خوراکیها که به «شبچره» معروف بودند، انرژی لازم برای مقابله با سرمای زمستان را تامین میکردند. بنابراین، آجیل یلدا نمادی از برکت، شکرگزاری بابت برداشت محصول و آمادگی برای زمستان است.
چرا به شب یلدا، شب چله هم میگوییم؟
دو نام «یلدا» و «چله» اغلب به جای هم به کار میروند، اما ریشه واژه چله کاملاً فارسی است.
قدیمیها زمستان را به دو بخش تقسیم میکردند:
- چله بزرگ: از اول دیماه تا ۱۰ بهمن (۴۰ روز) که شدت سرما در آن زیاد است.
- چله کوچک: از ۱۰ بهمن تا ۲۰ اسفند (۲۰ روز + ۲۰ شب) که سرما رو به کاهش میگذارد.
چون شب یلدا دقیقا آغازگر «چله بزرگ» است، به آن شب چله نیز گفته میشود.
چرا در شب یلدا حافظ میخوانیم؟
رسم حافظخوانی نسبت به قدمت چند هزار ساله یلدا، رسمی جدیدتر محسوب میشود. از آنجا که ایرانیان همیشه به ادبیات و شعر ارادت داشتهاند و دیوان حافظ را «لسانالغیب» (زبان غیب) میدانند، تفأل زدن به حافظ در شبهای مهمی مثل یلدا به یک سنت تبدیل شده است.
مردم در این شب نیت میکنند و با خواندن اشعار حافظ، به دنبال پیامی امیدبخش برای زمستان و سال پیشرو هستند. پیش از حافظ، شاهنامهخوانی و قصهگویی بزرگان فامیل رواج بیشتری داشت که خوشبختانه هنوز در بسیاری از خانوادهها زنده است.
سخن آخر
شب یلدا یا شب چله، تنها بهانه ای برای خوردن و آشامیدن نیست؛ بلکه نمادی از امید انسان به پایان تاریکی و طلوع روشنایی است. این جشن باستانی به ما یادآوری میکند که حتی طولانیترین و تاریکترین شبها نیز با طلوع خورشید به پایان میرسند.
در یلدای ۱۴۰۴، فارغ از تجملات، گرمای حضور عزیزانمان را قدر بدانیم.
منابع:
- History of Yalda Night – Wikipedia
- Yalda Night Traditions and Customs – Iran Review
- The Winter Solstice: The Science Behind Yalda
