قدیمی‌ترین دریاچه زمین کدام است؟
در کل جهان ۲۰ دریاچه باستانی با قدمت میلیون‌ساله وجود دارد. کدامیک از همه قدیمی‌تر است؟
همان‌طور که کوه‌ها می‌توانند بسیار قدیمی باشند، برخی دریاچه‌های زمین نیز قدمتی بیش از یک میلیون سال دارند. در سراسر جهان تنها ۲۰ دریاچه باستانی وجود دارد، اما کدامیک از همه قدیمی‌تر است؟
به گزارش راهنماتو، قدیمی‌ترین دریاچه زمین، بدون شک، دریاچه بایکال در جنوب شرقی سیبری است. دانشمندان تخمین می‌زنند که این دریاچه آب شیرین عظیم حدود ۲۵ میلیون سال قدمت دارد. این برآورد بر اساس پژوهش‌های تد اوزرِسکی، دانشیار زمین‌شناسی زیستی در دانشگاه مینه‌سوتا، انجام شده است. در مقایسه، دریاچه‌های بزرگ آمریکای شمالی کمتر از ۲۰ هزار سال پیش شکل گرفته‌اند. دومین دریاچه قدیمی جهان، دریاچه ایسیک‌کول در قرقیزستان است که حدود ۲۰ میلیون سال قدمت دارد.
دریاچه بایکال با مساحتی حدود ۳۱,۷۰۰ کیلومتر مربع، هفتمین دریاچه بزرگ جهان است. اما ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن تنها به قدمتش محدود نمی‌شود؛ این دریاچه با عمقی حدود ۱.۶ کیلومتر، عمیق‌ترین دریاچه جهان نیز محسوب می‌شود. البته این تنها عمق آب است—حوضه اصلی دریاچه بسیار عمیق‌تر است و شامل ۵ تا ۷ کیلومتر رسوبات در کف آن می‌شود. دانشمندان برای تخمین نرخ تشکیل این رسوبات از بررسی‌های لرزه‌نگاری استفاده می‌کنند.
دانشمندان برای تعیین سن دریاچه از روش «تاریخ‌گذاری ایزوتوپی» استفاده می‌کنند، که بر اندازه‌گیری نسبت ایزوتوپ‌های رادیواکتیو استوار است. در این مورد، محققان با تحلیل رسوبات دریاچه، ایزوتوپ‌های رادیواکتیو سزیم، سرب و کربن را بررسی می‌کنند. این آزمایش‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا سن لایه‌های مختلف رسوبات و سرعت انباشته‌شدن آن‌ها را مشخص کنند.
درک چگونگی تشکیل دریاچه‌ها—به‌ویژه دریاچه بایکال—به دانشمندان کمک می‌کند بفهمند که چگونه این دریاچه توانسته میلیون‌ها سال پایدار بماند. بیشتر دریاچه‌ها بر اثر فعالیت‌های یخچالی شکل می‌گیرند. به این صورت که یخچال‌ها حفره‌هایی در زمین ایجاد کرده و تکه‌های یخ را در آن‌ها باقی می‌گذارند که با ذوب شدن، حفره‌ها را پر می‌کنند. اما این دریاچه‌ها معمولاً عمر کوتاهی دارند.
در مقابل، دریاچه بایکال یک «دریاچه شکاف» است. این نوع دریاچه‌ها زمانی شکل می‌گیرند که دو صفحه قاره‌ای از هم دور شوند و یک شکاف (گراون) ایجاد شود. هرچه صفحات بیشتر از هم فاصله بگیرند، این شکاف عمیق‌تر می‌شود و برخلاف دریاچه‌های یخچالی، این حوضه هرگز پر نمی‌شود. به همین دلیل، دریاچه‌های شکافی می‌توانند میلیون‌ها سال باقی بمانند. در حقیقت، هر سال دریاچه بایکال حدود ۲.۵ سانتی‌متر عریض‌تر می‌شود.
بسیاری از قدیمی‌ترین دریاچه‌های دیگر جهان نیز در شکاف‌های قاره‌ای شکل گرفته‌اند، مانند دریاچه مالاوی (تا ۵ میلیون سال قدمت) و دریاچه تانگانیکا (تا ۱۲ میلیون سال قدمت) که هر دو در جنوب شرقی آفریقا قرار دارند.
دریاچه بایکال همچنین عنوان «متنوع‌ترین دریاچه از نظر زیستی» را نیز به خود اختصاص داده است. به گفته اوزرِسکی، «فرگشت میلیون‌ها سال بدون وقفه در این دریاچه ادامه داشته است.» به همین دلیل، این دریاچه بالاترین نرخ گونه‌های بومی را در میان تمام دریاچه‌های جهان دارد—یعنی گونه‌هایی که در هیچ جای دیگر زمین یافت نمی‌شوند. معروف‌ترین نمونه، فُک بایکال (Pusa sibirica) است که تنها گونه فُک آب شیرین در جهان محسوب می‌شود.
این دریاچه همچنین میزبان صدها گونه میگوی آب شیرین است که به دانشمندان امکان مطالعه بر روی گونه‌زایی و تنوع زیستی را می‌دهد. به گفته اوزرِسکی، «مطالعه دریاچه بایکال به ما کمک می‌کند درک بهتری از چگونگی عملکرد فرگشت داشته باشیم.»
علاوه بر این، پژوهشگران بر روی «دیاتوم‌ها» نیز مطالعه می‌کنند. دیاتوم‌ها نوعی جلبک تک‌سلولی هستند که سیلیس محلول را از آب جذب کرده و پوسته‌ای شیشه‌ای می‌سازند. قطر دیاتوم‌ها معمولاً بین ۱۰ تا ۵۰ میکرون است (تقریباً نصف عرض موی انسان)، اما دیاتوم‌های بایکال بسیار بزرگ‌ترند و بین ۵۰ تا ۱۵۰ میکرون قطر دارند.
