عامل اصلی ناترازی بنزین و آلودگی هوا مشخص شد

آمار تکان‌دهنده از ناوگان سواری کشور نشان می‌دهد که افزایش آمار خودروهای فرسوده به بحران ناترازی بنزین و آلودگی کلان‌شهرها منجر شده است.

به گزارش گجت نیوز، میانگین مصرف روزانه بنزین کشور در مهرماه سال جاری به رقم بی‌سابقه‌ ۱۳۴ میلیون لیتر رسید‌ که حاکی از افزایشی معادل ۶.۵ درصد نسبت به دوره مشابه سال گذشته است. این در حالی است که بنا بر اظهارات مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، ظرفیت تولید روزانه بنزین ایران حدود ۱۲۰ میلیون لیتر است؛ در نتیجه، مصرف داخلی اکنون به‌طور میانگین ۱۴ میلیون لیتر بیش از تولید است و این شکاف، ساختار عرضه و ذخیره‌سازی را با چالش جدی روبه‌رو کرده است.

کارشناسان حوزه انرژی و محیط زیست، از این وضعیت با عنوان ناترازی بنزین کشور یاد می‌کنند و افزایش مصرف بنزین و تداوم مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها و صنایع را قاتل خاموش مردم می‌دانند؛ چراکه آلودگی هوای ناشی از این روند، سهم مستقیمی در افزایش بیماری‌های تنفسی و هزینه‌های درمانی کشور دارد. طبق آخرین اخبار داخلی، تحلیل‌های جدید نیز نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از رشد مصرف سوخت نه به افزایش سفرها، بلکه به فرسودگی و غیراستاندارد بودن ناوگان خودرویی کشور بازمی‌گردد.

سهم ۷۰ درصدی ناوگان حمل‌ونقل در ناترازی بنزین کشور

به باور کارشناسان حوزه انرژی مصرف گاز در بخش خانگی، برخلاف تصور عمومی سهم ناچیزی در آلودگی هوای کشور دارد. اگرچه خانوارها در فصول سرد برای گرمایش منازل، حجم بالایی از گاز طبیعی مصرف می‌کنند، اما به دلیل ماهیت نسبتاً پاک این سوخت و بازده بالای احتراق در وسایل گرمایشی خانگی، میزان تولید آلاینده‌ها در این بخش اندک است.

در مقابل، صنایع و نیروگاه‌ها اگرچه در بیشتر ایام سال از گاز به عنوان سوخت اصلی استفاده می‌کنند، اما با آغاز فصل زمستان و بروز ناترازی گاز، بخشی از نیاز انرژی خود را با گازوئیل و مازوت جبران می‌کنند. این تغییر سوخت به دلیل گوگرد بالا و کیفیت پایین فرآورده‌ها، موجب افزایش شدید آلاینده‌هایی همچون دی‌اکسید گوگرد، اکسیدهای نیتروژن و ذرات معلق می‌شود که آلودگی‌های محلی و ماندگار را در اطراف شهرهای صنعتی پدید می‌آورد.

با این حال، بررسی سهم منابع گوناگون آلاینده نشان می‌دهد که بیشترین سهم آلودگی هوا نه از مصارف خانگی یا نیروگاهی، بلکه از بخش حمل‌ونقل ناشی می‌شود. بر اساس داده‌های رسمی، بیش از ۷۰ درصد از آلاینده‌های شهری منشأ متحرک دارند و تنها حدود ۳۰ درصد از آلودگی‌ها به نیروگاه‌ها، صنایع، بخش خانگی و سایر منابع بازمی‌گردد. در میان زیرشاخه‌های بخش حمل‌ونقل نیز حمل‌ونقل زمینی منبع اصلی انتشار آلاینده‌ها است و در مقایسه با آن، سهم حمل‌ونقل هوایی و ریلی در آلودگی هوا بسیار ناچیز است.

کارشناسان معتقدند اگر خودروهای فرسوده از رده خارج شوند و خودروسازان داخلی به استانداردهای جهانی آلایندگی و مصرف سوخت پایبند شوند، امکان کاهش روزانه ۶۰ میلیون لیتر از مصرف بنزین کشور وجود دارد که به همان نسبت می‌تواند از شدت آلودگی هوا بکاهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در کشور حدود ۴۱ میلیون و ۲۰۶ هزار دستگاه وسیله نقلیه در حال تردد است که از این میان، بیش از ۲۲ میلیون دستگاه عملاً فرسوده محسوب می‌شوند.

این ناوگان شامل ۷ میلیون و ۵۵۲ هزار خودرو سواری، ۱۱ میلیون و ۳۹۵ هزار موتورسیکلت، بیش از ۲ میلیون وانت، حدود ۳۸۵ هزار تاکسی، نزدیک به ۶۰ هزار اتوبوس، ۹۷ هزار مینی‌بوس و ده‌ها هزار دستگاه کامیون، تریلر، خودروهای کار و حتی خودروهای دولتی فرسوده است. چنین آماری نشان می‌دهد دست‌کم نیمی از ناوگان کشور به بازسازی فوری و خروج از چرخه بهره‌برداری نیاز دارد، زیرا همین بخش عامل اصلی مصرف بی‌رویه سوخت و انتشار آلاینده‌هاست.

سایه سنگین انحصار خودروسازی بر هوای ناسالم

نکته مهم آن است که حتی با استفاده از بهترین و باکیفیت‌ترین بنزین جهان، خودروهای فرسوده ایران همچنان آلایندگی زیادی تولید می‌کنند چون ساختار موتور و سیستم‌های احتراقی آنها با فناوری‌های نوین منطبق نیست. اگرچه تنها ۴ درصد خودروهای سواری به‌طور رسمی در فهرست اسقاط ثبت شده‌اند، اما بیش از ۸۰ درصد خودروهای موجود استاندارد زیست‌محیطی لازم را ندارند. مطالعات سازمان محیط‌زیست نیز نشان می‌دهد که ۶۱ درصد از ذرات معلق موجود در هوا و حدود ۸۳ درصد از گازهای آلاینده، از منابع متحرک یعنی خودروها و موتورسیکلت‌ها ناشی می‌شود.

از سوی دیگر، بخش قابل توجهی از این بحران به ساختار انحصاری صنعت خودروسازی داخلی بازمی‌گردد. در غیاب رقابت واقعی و به دلیل تحریم‌ها و ممنوعیت واردات خودرو، خودروسازان داخلی بازار را در انحصار خود دارند و محصولاتشان را بدون الزام به ارتقای کیفیت یا رعایت استانداردهای روز جهانی عرضه می‌کنند. نبود جایگزین و محدودیت منابع ارزی نیز باعث شده که فرآیند نوسازی ناوگان عملاً متوقف شود. نتیجه این چرخه افزایش مستمر مصرف سوخت، تشدید ناترازی بنزین کشور و تداوم بحران آلودگی هواست.

چرا تمرکز از مازوت‌سوزی به خودروهای فرسوده تغییر کرده است؟

در ماه‌های سرد سال و به‌ویژه در پاییز و زمستان، شدت آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور به بالاترین حد خود می‌رسد و این وضعیت بار دیگر تقابل نهادها و سازمان‌های مختلف را بر سر مقصر اصلی بحران آلودگی هوا شعله‌ور کرده است. در حالی که طی سال‌های گذشته تمرکز انتقادات بیشتر بر «مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها» بود، شواهد تازه نشان می‌دهد ریشه اصلی این معضل بیش از هر چیز در ناوگان خودرویی فرسوده و بنزین غیراستاندارد نهفته است.

بابک افقهی، مدیرعامل پیشین شرکت سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی از پشت‌پرده تولید بنزین غیراستاندارد سخن گفته و تصریح کرده است که دولت به علت ناترازی بنزین، ناچار شده به تولید سوخت با اکتان پایین‌تر روی آورد. او تأکید کرده است که پالایشگاه نفت ستاره خلیج‌فارس از لحاظ فنی قادر به تولید بنزین با اکتان بالا و حتی بنزین سوپر است، اما محدودیت منابع و تعهد به تأمین نیاز داخلی باعث شده تولید به سمت بنزینی با اکتان حدود ۸۷ و قیمت ارزان‌تر سوق پیدا کند.

میانگین راندمان ۳۹.۵ درصدی نیروگاه‌های حرارتی

در کنار مسئله کیفیت بنزین، کارشناسان یکی دیگر از عوامل مهم افزایش مصرف انرژی در کشور را راندمان پایین نیروگاه‌ها می‌دانند. هرچند میانگین راندمان نیروگاه‌های حرارتی در ایران طی شش ماه نخست امسال به ۳۹.۵ درصد رسیده و از متوسط جهانی (۳۹.۰۴ درصد) اندکی بالاتر است، اما این برتری عددی به‌تنهایی تضمین‌کننده وضیعت مطلوب زیست‌محیطی نیست. علت آن است که در زمستان، ناترازی گاز موجب می‌شود برخی صنایع یا نیروگاه‌ها به سمت سوخت مایع متمایل شوند که آلایندگی بسیار بیشتری دارند.

با این حال، آمار رسمی حاکی از آن است که در سال جاری نیروگاه‌های مازوت‌سوز عملاً در مدار بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند، بنابراین نمی‌توان آن‌ها را منشأ اصلی تشدید آلودگی زمستانی دانست. در واقع، سهم بخش حمل‌ونقل و خودروهای فرسوده در آلودگی شهرها به‌مراتب پررنگ‌تر است و وجود بنزین با اکتان پایین نیز سطح آلایندگی آن‌ها را دوچندان می‌کند.

در نهایت برای خروج از چرخه تکراری اتهام‌زنی میان وزارت نیرو، نفت و سازمان محیط‌زیست، دولت باید سیاستی جامع و هماهنگ اتخاذ کند. در این مسیر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در توسعه میادین گازی به‌منظور رفع ناترازی فصلی گاز و کاهش وابستگی نیروگاه‌ها به سوخت مایع و خروج خودروهای فرسوده از چرخه حمل‌ونقل عمومی و شخصی همراه با جایگزینی آن‌ها با خودروهای کم‌مصرف و منطبق بر استانداردهای جهانی بهترین راهکارهای ممکن هستند.