سوریه پس از اسد؛ فرصتی جدید برای خط لوله گاز طبیعی قطر-ترکیه؟

عصرترکیه – واقعیت سیاسی جدیدی که در سوریه با سرنگونی بشار اسد در 8 دسامبر پدیدار شد، پیامدهای بسیاری را نه تنها در داخل کشور بلکه در سطح منطقه ای و جهانی به همراه داشت. از جمله این موارد، پروژه خط لوله گاز طبیعی قطر- ترکیه است که در سال 2009 توسط اسد مسدود و به دلایل ژئوپلیتیکی متوقف شد.

آلپارسلان بایراکتار وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه در نشست خبری خود در 10 دسامبر در پاسخ به سوالی درباره این پروژه گفت”برای سوریه ای که یکپارچگی و ثبات خود را تضمین کرده است، چرا که نه؟! او تاکید کرد این آرزوی ماست” و ابراز امیدواری کرد این اتفاق بیافتد. این اظهارات بار دیگر  اهمیت خط لوله گاز طبیعی قطر-ترکیه را خاطرنشان کرد.

زمانی که این پروژه برای اولین بار در دستور کار قرار گرفت، عنوان شد که نیاز به سرمایه گذاری 10 میلیارد دلاری دارد و هدف آن انتقال گاز قطر به اروپا از طریق عربستان سعودی، اردن، سوریه و ترکیه است. در صورت تحقق این خط لوله، گاز قطر بیشتری وارد بازارهای اروپا می‌شود، وابستگی اروپا به گاز روسیه کاهش می‌یابد و به اهداف ترکیه در کاهش مصرف زغال سنگ به صفر کمک می‌کند. با این حال، تمایل روسیه برای حفظ نفوذ خود در منطقه و اعمال قدرت بر متحد خود، اسد، عامل مهمی در توقف این پروژه بود.

این خط لوله که طول آن بیش از 1500 کیلومتر برنامه ریزی شده است، از نظر اقتصادی و سیاسی اهمیت زیادی دارد زیرا از بسیاری از کشورها عبور می کند. با این حال، برای اجرای این پروژه بزرگ، نه تنها ثبات منطقه، بلکه تمایل به همکاری بین کشورها نیز لازم است. در این زمینه، این واقعیت که دولت جدید سوریه اعلام کرده است که قصد دارد روابط مثبتی با ترکیه و سایر کشورهای منطقه به ویژه قطر برقرار کند، فرصت مهمی را برای اجرای موفقیت آمیز این پروژه فراهم می کند.

قطر اخیرا قراردادهای بلندمدتی برای انتقال گاز با کشورهای اروپایی امضا کرد که به دنبال راه حلی برای بحران گازی بودند که در اروپا به دلیل جنگ روسیه و اوکراین پدیدار شد. این قراردادهای جدید با کشورهایی مانند آلمان و هلند بسته شد. در این زمینه، پتانسیل چشم انداز مثبتی در مورد خطوط لوله که نیازمند توافقات بلندمدت در شرایط جدید هستند، وجود دارد.

تاکید وزیر بایراکتار بر ثبات در سوریه به عنوان پیش نیاز ارزیابی مجدد این پروژه مستقیماً با این واقعیت مرتبط است که خط لوله یک سرمایه گذاری بزرگ است. همچنین نشان می دهد که این پروژه تنها یک نمونه است و سوریه می تواند بازیگر مهمی در روابط انرژی پس از جنگ داخلی طولانی مدت باشد. این روابط همچنین می‌تواند از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر، صادرات و واردات انرژی یا سایر پروژه‌هایی که سوریه و ترکیه را به کشورهای ترانزیتی تبدیل کند، توسعه یابد.

اگرچه این خط لوله که گاز قطر را از سوریه می گذراند و آن را از ترکیه به اروپا وصل می کند، با تغییر دولت سوریه امیدها را افزایش می دهد، اما این پروژه با مشکلاتی نیز مواجه است. از جمله این که واکنش عربستان سعودی به این پروژه چگونه خواهد بود؟

در این راستا اگرچه به نظر می رسد بحران سیاسی بین قطر و عربستان سعودی بین سال های 2017 و 2021 با عادی سازی به پایان رسیده است، اما مشخص نیست که آیا عربستان به این پروژه چراغ سبز نشان خواهد داد یا خیر. با این حال، عربستان سعودی و ولیعهد آن، محمد بن سلمان، که می خواهند نقش مهمی در بازسازی سوریه و ثبات منطقه ایفا کنند، نتایج مثبت این پروژه در روابط با ترکیه، قطر و سوریه را درک  میکنند، ضمن این که این پروژه در واقع مطابق با چشم انداز 2030 عربستان سعودی است.

موضوع دیگر این است که آیا تقاضای گاز اروپا ادامه خواهد داشت و آیا به قطر به عنوان یک جایگزین می نگرد ؟ اگرچه اروپا قصد دارد با سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر وابستگی به گاز و نفت را کاهش دهد، اما این پروژه ممکن است نگرانی های اروپا را تا سه دهه مرتفع کند و ایده کنار گذاشتن گاز و نفت برای اروپا فوریت خود را از دست بدهد.

در مجموع پروژه خط لوله گاز طبیعی قطر-ترکیه بسته به روند بازسازی سوریه و همکاری های منطقه ای در دوره پس از اسد ممکن است دوباره در دستور کار قرار گیرد. این پروژه پتانسیل اقتصادی و استراتژیک بالایی دارد. اما عواملی مانند نگرش عربستان سعودی، تقاضای انرژی اروپا ، تحقق این خط را نامطمئن می سازد. با این وجود، پویایی های ژئوپلیتیکی که پس از فروپاشی رژیم اسد جدید ایجاد شده، مبنای امیدوارکننده ای برای ارزیابی مجدد چنین پروژه های بزرگی فراهم می کند.

دکتر حمدالله بایچار-عضو هیئت علمی گروه روابط بین الملل دانشگاه فنی کارادنیز