سفر پزشکیان به ایروان؛ آیا موازنه‌های قفقاز جنوبی تغییر می‌کند؟
تهران معتقد است «راه ترامپ/کریدور زنگزور» موقعیت ژئوپولیتیکی و ژئواکونومیکی ایران را تضعیف خواهد کرد. اتصال مستقیم جمهوری آذربایجان به نخجوان، عملاً مرز زمینی ایران با ارمنستان را محدود می‌سازد و اهمیت ایران به‌عنوان مسیر جایگزین انرژی و تجارت با غرب کاهش می‌یابد.
عصرترکیه – مسعود پزیشکیان، رئیس‌جمهور ایران، روز ۱۸ اوت سفری دو روزه به ایروان انجام داد و در جریان آن یادداشت تفاهمی جامع میان ایران و ارمنستان در حوزه‌های سیاست، جامعه، فرهنگ، بهداشت، صنعت، گردشگری، آموزش، شهرسازی و حمل‌ونقل به امضا رسید.
هرچند در این سفر بر ارتقای روابط دو کشور به سطح «شراکت استراتژیک» تأکید شد، اما آنچه بیشتر مورد توجه قرار گرفت، کریدور زنگزور یا همان «راه ترامپ» بود که در هفته‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین محورهای رقابت ژئوپولیتیک منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است.
این سفر درست پس از توافق سه‌جانبه‌ای که در ۸ اوت در واشنگتن میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان امضا شد، صورت گرفت؛ توافقی که با ابتکار آمریکا و با نام راه ترامپ برای صلح و رفاه بین المللی(TRIPP) شهرت یافت. در این نشست، وزرای خارجه ارمنستان و آذربایجان بر سر چارچوبی برای «ایجاد صلح و برقراری روابط میان دولت‌ها» توافق کردند.
واکنش‌ها به توافق واشنگتن
ترکیه این توافق را گامی تاریخی در مسیر صلح پایدار و ثبات منطقه‌ای دانست و از آن استقبال کرد. روسیه نیز موضعی محتاطانه گرفت؛ هرچند از مذاکرات صلح حمایت کرد، اما بر ضرورت حضور بازیگران منطقه‌ای در روند تصمیم‌گیری تأکید داشت. ایران اما شدیدترین واکنش را نشان داد و این توافق را تهدیدی علیه تمامیت ارضی ارمنستان و مقدمه‌ای برای حضور آمریکا و ناتو در مرزهای خود ارزیابی کرد.
نگرانی‌های تهران
تهران معتقد است «راه ترامپ/کریدور زنگزور» موقعیت ژئوپولیتیکی و ژئواکونومیکی ایران را تضعیف خواهد کرد. اتصال مستقیم جمهوری آذربایجان به نخجوان، عملاً مرز زمینی ایران با ارمنستان را محدود می‌سازد و اهمیت ایران به‌عنوان مسیر جایگزین انرژی و تجارت با غرب کاهش می‌یابد. ایران همچنین نگران است که این توافق حضور مستقیم آمریکا، ناتو و حتی اسرائیل را به مرزهایش بکشاند.
پزیشکیان در جریان سفر به ایروان، به‌نوعی اعتراض تهران را در سطح عالی مطرح کرد و به گفته منابع، ایران ارمنستان را نسبت به پذیرش حضور نظامی آمریکا در خاک خود هشدار داده است. هرچند در متن توافق واشنگتن به‌صراحت قید شده که هیچ نیروی نظامی خارجی در منطقه مستقر نخواهد شد، اما ایران همچنان نسبت به آینده معادلات منطقه‌ای نگران است.
روسیه نیز با وجود درگیری در جنگ اوکراین و کاهش نفوذ در قفقاز جنوبی، از این توافق خشنود نیست. مسکو می‌داند که پر شدن خلأ قدرت ناشی از عقب‌نشینی‌اش، به نفع آمریکا تمام می‌شود. هرچند لحن کرملین ملایم‌تر از ایران است، اما دغدغه‌های مشابهی درباره کمرنگ شدن جایگاه ژئوپولیتیکی خود دارد.
ایالات متحده از رهگذر این توافق می‌کوشد جایگاه خود را در رقابت با اتحادیه اروپا و روسیه تقویت کند. توسعه خطوط انرژی، حمل‌ونقل و ارتباطات از طریق کریدور جدید، یکی از اهداف اصلی واشنگتن است.
اتصال زمینی نخجوان و باکو نه‌تنها برای آذربایجان و ارمنستان اهمیت حیاتی دارد، بلکه در سطحی وسیع‌تر، تجارت ترکیه، مسیرهای انرژی آسیای مرکزی و موقعیت ایران را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. به همین دلیل، کارشناسان این پروژه را تغییردهنده چهره قفقاز جنوبی و حتی روابط شرق و غرب می‌دانند.
راه‌اندازی «راه ترامپ/کریدور زنگزور» نشانه آغاز دورانی تازه در قفقاز جنوبی است؛ دورانی که با کاهش نفوذ روسیه و ورود جدی‌تر آمریکا همراه خواهد بود. این تغییرات نه‌تنها بر ترکیه، ایران و روسیه بلکه بر چین و هند نیز در آینده اثرگذار خواهد بود. در این میان، سیاستی که دولت ارمنستان میان اتحاد تاریخی با مسکو و تهران و نزدیکی فزاینده به غرب انتخاب خواهد کرد، نقشی تعیین‌کننده در آینده منطقه ایفا خواهد کرد.
منبع: آناتولی
ترجمه اختصاصی و بازنویسی: عصرترکیه
