حفرۀ مرموز مریخ به کجا راه دارد؟

سوال مهمی که محققان دربارۀ گودال‌های مشاهده شده بر روی مریخ دارند این است که آیا ممکن است آن‌ها دهانه‌هایی باشند که به غارهای طولانی زیر زمینی راه داشته باشند؟ اهمیت این سوال در این نکته است که اگر چنین غارهایی وجود داشته باشند، می‌توانند محل مناسبی برای سکونت مریخ‌نوردان آینده به شمار بیایند.

فرادید| انسان‌هایی که در آینده به مریخ سفر کنند، به جایی برای پناه بردن در برابر تشعشعات، تغییرات شدید دما و طوفان‌های گرد و غباری که این سیاره را درگیر کرده‌‌اند نیاز دارند. اگر این سیاره شبیه زمین یا ماه باشد، ممکن است دارای «غار‌های گدازه» بزرگی باشد که بتوانند پناهگاه‌هایی را در خود جای دهند. بخش‌های فروریختۀ غار‌های گدازه، که به آن‌ها نورگیر گفته می‌شود، می‌توانند دسترسی به این پناهگاه‌های زیرزمینی را فراهم کنند.

دوربین موسوم به HiRISE که بر روی یکی از مدارگردهای مریخ نصب شده، تصویری از سطح این سیاره گرفته که وجود یک حفرۀ مرموز را در آنجا نشان می‌دهد. این تنها یکی از تصاویری است که در سال‌های اخیر از چنین حفره‌هایی در سطح مریخ گرفته شده‌اند. سوال این است که آیا این حفره روی مریخ به یک غار زیرزمینی بزرگ منتهی می‌شود یا صرفا یک گودال عمودی است؟

گودالی که در تصویر دیده می‌شود تنها چند متر عرض دارد و در منطقه آرسیا مونس مریخ قرار دارد. آرسیا مونس یکی از سه آتشفشان خاموش در گروه سه تایی تارسیس مونتز است.

منطقه تارسیس یک دشت آتشفشانی عظیم است که هزاران کیلومتر وسعت دارد. این منطقه نسبت به بقیه مریخ مرتفع‌تر است و به طور متوسط حدود ۱۰ کیلومتر بالاتر از ارتفاع متوسط سیاره قرار دارد. این منطقه در گذشته از نظر آتشفشانی فعال بوده است و ویژگی‌های زمین‌شناختی مانند این گودال نتیجه مستقیم فعالیت‌های آتشفشانی باستانی هستند.

چندین گودال در منطقه آرسیا مونس هستند که ممکن است نورگیرهای فروریخته یا دهانه‌های ورودی به غار‌های گدازه زیرزمینی باشند.

یکی از گودال‌هایی که معلوم شد صرفا یک چالۀ بزرگ است و به غار گدازه راه ندارد. تصویر سمت چپ ابتدا دانشمندان را امیدوار کرد اما تصویر سمت راست که مدت‌ها بعد گرفته شد، نشان داد که این حفره، فروریختگی سقف یک غار نیست.

با این حال، ابهامات زیادی وجود دارد. تصویری از یکی از آنها که سال‌ها قبل گرفته شد، دیواره جانبی روشن را نشان می‌دهد که می‌تواند نشان دهد که این فقط یک گودال استوانه‌ای است. در حالیکه اولین تصویری که از آن گودال گرفته شد، محققان را امیدوار کرده بود که آنجا دهانۀ یک غار گدازه باشد.

بنابراین حفره‌ای که در تصویر جدید نمایان شده نیز ممکن است فقط یک گودال یا چاه باشد و نه ورودیِ یک غار گدازه. این‌گونه گودال‌ها در آتشفشان‌های هاوایی نیز یافت می‌شوند و به آنها دهانه گودالی گفته می‌شود. آنها به غار‌های گدازه بلند متصل نمی‌شوند بلکه صرفا نتیجه فروریزشی هستند که در اعماق زیر زمین اتفاق افتاده است.

ما در مورد گودال‌ها و غار‌های گدازه روی ماه نسبت به مریخ درک بسیار بهتری داریم. می‌دانیم که برخی از آنها از نظر حرارتی در حدود 17 درجه سانتیگراد پایدار هستند. ما همچنین تصاویر بهتری از آنها داریم، با عکس‌هایی که کف پوشیده از سنگ آن‌ها را نشان می‌دهند.

تصویر یکی از گودال‌های روی سطح ماه که کف آن نیز پیداست

فکرهای زیادی در مورد چگونگی کاوش در این غارهای گدازه بر روی ماه وجود دارد، از جمله طرح‌های مفهومی برای ربات‌هایی که می‌توانند آنها را کاوش کنند. شاید در ماه، فضانوردان بتوانند در زیستگاه‌های بادی داخل این غار‌ها پناه بگیرند، جایی که از نوسانات دما، تشعشعات و ریزشهاب‌سنگ‌ها در امان باشند.

اما مریخ حکایت دیگری دارد. هیچ دلیلی وجود ندارد که غارهای گدازه روی مریخ وجود نداشته باشند. در واقع، گرانش مریخ بسیار ضعیف‌تر از زمین است و این امر باید وجود غارهای بسیار بزرگتری را ممکن کند.

تصاویر مریخ در دره‌هایی را نشان می‌دهند که در واقع غار‌های فرو ریخته بوده‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد بعید باشد که همه این غارها تا کنون فروریخته باشند و دره‌ها را شکل داده باشند.

غارهای گدازه مریخی هنوز یک راز هستند. دانشمندان شواهد مورفولوژیکی زیادی پیدا کرده‌اند که نشان می‌دهد آنها فراوان هستند. اما در علم، حتی اگر به نظر برسد که چیزی وجود دارد، نمی‌توانید به صورت قطعی وجودش را فرض کنید. علیرغم وجود شواهد، تا زمانی که آن‌ها را با کاوشگر یا فضانورد از نزدیک بررسی نکنیم، نمی‌دانیم که واقعاً چه چیزی در زیر این سوراخ مرموز Arsia Mons یا گودال غول پیکر Pavis Mons قرار دارد.