بلغم معده چیست و چگونه درمان می‌شود؟
بلغم یکی از اخلاط چهار گانه است که در بدن تولید می‌شود. بلغم ماده‌ای لزج است که با مزاج سرد و تر شناخته می‌شود. این ماده می‌تواند در هر عضوی از بدن تجمع پیدا کند اما به‌صورت عمده در دستگاه گوارش دیده می‌شود. معده نیز به‌عنوان یکی از اعضای ابتدایی دستگاه گوارش، در معرض ورود مواد بلغمی قرار دارد.
بلغمی که در معده تجمع پیدا می‌کند عمدتا از اعضای بالاتر مانند حلق و سر وارد معده می‌شود و می‌تواند چسبنده و لزج باشد و به این ترتیب به اعضای دستگاه گوارش بچسبد. وجود بلغم در معده، در طب سنتی به‌عنوان یک سوء مزاج مادی (خارج شدن مزاج از حالت تعادل به دلیل تولید بیش از حد اخلاط) شناخته می‌شود. بلغم می‌تواند باعث بروز علائم گوارشی مانند درد معده، حالت تهوع و نفخ معده شود. به این ترتیب خارج کردن بلغم از معده و رفع منشا تولید آن، ضروری است.
به گزارش داروکده، رویکرد طب سنتی ایرانی در درمان بلغم معده شامل تغییرات رژیم غذایی و تجویز داروهاست. در این شرایط غذاهایی که گرم و آسان‌الهضم هستند توصیه می‌شوند، در حالی که غذاهای سرد یا خام باید اجتناب شوند. هم‌چنین از داروهای گیاهی برای کمک به پاکسازی بلغم از بدن استفاده می‌شود.
در مواردی که ازدیاد بلغم معده منجر به شرایط شدیدتری مانند گاستریت یا زخم معده شود، مداخلات پزشکی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت‌های هلیکوباکترپیلوری لازم باشد. نظارت منظم و مشاوره با متخصصان طب ایرانی و گوارش برای مدیریت مؤثر این وضعیت ضروری است.
بلغم معده چیست؟
بلغم معده ماده چسبناکی است که در دستگاه گوارش و خصوصا معده تجمع می‌یابد. تجمع بلغم در معده یکی از علائم بهم خوردن تعادل در تولید اخلاط بدن است که می‌تواند به عوامل مختلفی از جمله عادات غذایی، میزان تحرک روزانه، محیط زندگی، فصل و مسائل ژنتیکی مرتبط باشد. وجود بلغم در معده باعث بروز علائم گوارشی مختلف مانند حالت تهوع، استفراغ، ضعف هضم، درد و نفخ معده می‌شود.
استراتژی‌های درمان بسته به علت متفاوت است اما به‌صورت کلی شامل پاکسازی بدن از بلغم، جلوگیری از تولید مجدد آن و اصلاح کبد است. هم‌چنین افزایش سطح فعالیت‌های روزانه و تنظیم ساعات خواب در کاهش تولید بلغم در معده موثر است. درمان با داروهای گیاهی از گزینه‌های اصلی طب ایرانی در پاکسازی بلغم معده است.
بلغم معده یا معده بلغمی؟
اصطلاح بلغم معده به ماده یا خلطی اشاره دارد که در اعضای مختلف تولید می‌شود و در معده تجمع می‌یابد. اما معده بلغمی به شرایطی از معده گفته می‌شود که در آن بلغم تجمع پیدا کرده است و به همین دلیل بیمار علائم مختلف گوارشی را تجربه می‌کند.
دلیل بلغم معده
دلیل بلغم معده متفاوت است اما از مهم‌ترین دلایل به وجود آمدن بلغم می‌توان به مزاج پایه فرد، سن، عادات غذایی ناسالم، مصرف غذاهای غلیظ مانند غذاهای خمیری، پنیر پیتزا و سایر لبنیات پرچرب اشاره کرد. به‌علاوه کم‌تحرکی و نداشتن روتین ورزشی، خواب زیاد و اقلیم‌های مرطوب می‌توانند باعث افزایش تولید خلط بلغم شوند. در فصول سرد سال مانند زمستان نیز تولید بلغم به خصوص در ناحیه سر افزایش می‌یابد. این بلغم تولید شده از طریق مجرای حلق وارد فضای معده می‌شود و به پرزهای آن می‌چسبد. این ماده در ابتدا رقیق است اما هر چه در معده می‌ماند غلیظ‌تر و چسبناک می‌شود.
باید توجه داشت که وجود بلغم در معده، این عضو را مستعد جایگزینی باکتری‌های معده (مانند هلیکوباکتر پیلوری) می‌کند. در نتیجه درمان سریع آن حائز اهمیت است. به‌علاوه وجود بلغم در معده می‌تواند باعث بروز سوء هاضمه و رفلاکس معده به مری شود.
انواع بلغم معده
جالب است بدانیم بلغم می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد و درجه سردی و تری آن بسته به نوع آن متفاوت است. عمده این تفاوت به دلیل اختلاط خلط بلغم با اخلاط دیگر است و منجر به بروز علائم متفاوت می‌شود. در نتیجه تشخیص نوع بلغم به متعادل کردن آن کمک می‌کند.
– بلغم ترش
این نوع بلغم دارای مزاج بسیار سرد است و عمدتاً در معده تجمع می‌یابد. وجود این بلغم در معده باعث سردی و ضعف معده می‌شود که به نوبه خود منجر به افزایش اسید معده می‌گردد. رفلاکس ناشی از هضم نادرست مواد غذایی نیز می‌توانند باعث پوسیدگی دندان‌ها شوند. زمانی که این بلغم به سمت مغز حرکت کند، سردردهای بلغمی را ایجاد می‌کند که معمولاً با احساس سنگینی و سردی در سر همراه است. اگر این نوع بلغم با عفونت همراه شود، تب ناشی از آن می‌تواند بین ۵ تا ۹ روز طول بکشد. بلغم ترش گاهی اوقات همان بلغم طبیعی است که به دلیل یک عامل درونی ایجاد می‌شود یا ممکن است در اثر ترکیب با موادی مانند سودای سوخته (تغییر ماهیت خلط سودا) به وجود آید. این نوع بلغم نیاز به درمان مناسب دارد تا تعادل مزاجی بدن را بازگرداند.
– بلغم شور
این نوع بلغم، گرم‌ترین و خشک‌ترین نوع بلغم محسوب می‌شود و معمولاً در اثر ترکیب رطوبت آبکی کم‌مزه یا بی‌مزه با اخلاط سوخته تشکیل می‌شود. اگر این ترکیب بیش از حد باشد، طعم بلغم به تلخی می‌گراید. بلغم شور بیشتر در روده تشکیل می‌شود و می‌تواند باعث ایجاد بیماری‌هایی مانند زحیر (بیماری‌های التهابی روده) و تب‌های سوزان شود. اگر این بلغم به پوست برسد، ممکن است باعث بروز بیماری‌های پوستی مانند خارش، جوش یا التهابات پوستی شود. هم‌چنین، اگر به موها برسد، می‌تواند منجر به ریزش موی سکه‌ای شود که نیاز به درمان فوری دارد.
– بلغم بی‌مزه
این نوع بلغم رقیق و آبکی است و معمولاً در مفاصل تجمع می‌یابد. وجود این بلغم در مفاصل باعث ایجاد درد و ناراحتی در آن‌ها می‌شود. اگر این بلغم به اعصاب برسد، ممکن است باعث بی‌حالی، ضعف و کاهش انرژی در فرد شود. این نوع بلغم برای کاهش علائم نیاز به تنظیم میزان رطوبت بدن و تقویت اعصاب دارد.
– بلغم گس‌مزه
این نوع بلغم زمانی ایجاد می‌شود که حرارت کافی برای قوام دادن به آن وجود نداشته باشد و در عین حال، حرارت ضعیفی وجود دارد که نمی‌تواند آن را به‌صورت کامل هضم کند. در نتیجه، این بلغم به‌صورت نیمه‌پخته و گس‌مزه تشکیل می‌شود. این نوع بلغم می‌تواند در بدن ایجاد ناراحتی کند و نیاز به تنظیم حرارت بدن و بهبود هضم مواد غذایی دارد تا از تشکیل آن جلوگیری شود.
به‌طور کلی، هر یک از این انواع بلغم نشان‌دهنده عدم تعادل در بدن و نوع خاصی از سوء مزاج است و نیاز به تشخیص و درمان مناسب توسط متخصص طب سنتی دارند. تنظیم رژیم غذایی، استفاده از داروهای گیاهی و اصلاح سبک زندگی می‌تواند به بهبود این شرایط کمک کند.
علائم بلغم معده
علائم بلغم معده می‌تواند متفاوت باشد. تجمع بلغم در معده می‌تواند باعث ایجاد علائم مختلفی شود که ناشی از سردی و رطوبت بیش از حد در معده است. این علائم معمولاً با توجه به نوع بلغم و میزان تجمع این خلط متفاوت هستند، اما برخی از شایع‌ترین علائم تجمع بلغم در معده عبارتند از:
1. سردی معده و ضعف هضم: احساس سنگینی و سردی در معده پس از مصرف غذا به همراه هضم کند و ناقص غذا، به‌طوری که فرد احساس می‌کند غذا برای مدت طولانی در معده باقی‌مانده است. به‌علاوه به‌وجود آمدن نفخ و گاز در معده به دلیل هضم نادرست مواد غذایی شایع است.
2. ترش کردن و افزایش اسید معده: احساس ترش‌کردن یا رفلاکس اسید معده به مری با تجمع بلغم در معده روی می‌دهد. هم‌چنین فرد وجود طعم تلخ یا ترش در دهان را، به‌ویژه صبح‌ها پس از بیدار شدن، تجربه می‌کنند.
3. بی‌اشتهایی یا اشتیاق به غذاهای نامناسب و یا کاهش میل به غذا به‌خصوص هنگام صبح: در برخی موارد در این افراد، تمایل به مصرف غذاهای سرد و مرطوب مانند ماست، ترشی یا غذاهای سنگین دیده می‌شود.
4. تهوع و استفراغ: حالت تهوع، به‌ویژه پس از مصرف غذاهای سرد، سنگین و چرب و یا مایعات، شایع است و در موارد شدید، ممکن است استفراغ بلغمی با خروج ماده سفید و شفاف رخ دهد.
5. بوی بد دهان: بوی ناخوشایند دهان به دلیل ماندن مواد غذایی هضم‌نشده در معده به وجود می‌آید. ممکن است این بو همراه با طعم تلخ یا ترش باشد.
6. ضعف عمومی و بی‌حالی: احساس خستگی و بی‌حالی به دلیل ضعف معده و عدم جذب مناسب مواد مغذی می‌تواند باعث بی‌حالی شود. هم‌چنین تولید بیش از حد خلط بلغم می‌تواند به سستی اعضای بدن منجر شود.
7. پوسیدگی دندان‌ها: اسید معده و گازهای اسیدی (بخار هیدروکلریک اسید) ناشی از هضم نادرست مواد غذایی می‌تواند به دندان‌ها آسیب برساند و باعث پوسیدگی آن‌ها شود.
8. سردردهای بلغمی: اگر بلغم از معده به سمت سر حرکت کند، ممکن است باعث ایجاد سردردهای بلغمی‌شود که معمولاً با احساس سنگینی و سردی در سر همراه است.
9. علائم پوستی: در برخی موارد، تجمع بلغم در معده می‌تواند باعث بروز مشکلات پوستی مانند جوش، خارش یا التهابات پوستی شود.
10. تغییرات خلقی: سردی و رطوبت بیش از حد در معده می‌تواند بر حالت‌های روحی فرد تأثیر بگذارد و باعث ایجاد احساس افسردگی، بی‌حوصلگی و کسالت شود.
بلغم معده و سردی معده
وجود بلغم در معده باعث سردی مزاج آن می‌شود، زیرا بلغم ذاتاً دارای طبع سرد و مرطوب است. در طب سنتی، هر ماده یا خلطی که وارد بدن می‌شود، دارای کیفیت خاصی (گرمی، سردی، خشکی یا تری) است و این کیفیت‌ها بر عملکرد اندام‌ها تأثیر می‌گذارند. بلغم به دلیل ماهیت سرد و مرطوبی که دارد، وقتی در معده تجمع می‌یابد، باعث غلبه سردی و رطوبت در این عضو می‌شود. این موضوع می‌تواند عملکرد طبیعی معده را مختل کند و علائم مختلفی ایجاد نماید. یکی از این علائم تضعیف حرارت غریزی معده است.
در طب سنتی، معده برای هضم غذا نیاز به حرارت غریزی (می‌توان آن را معادل گرمای ناشی از متابولیسم بدن در نظر گرفت) دارد. این حرارت، انرژی لازم برای تجزیه مواد غذایی و تبدیل آن‌ها به مواد قابل جذب را فراهم می‌کند. بلغم سرد و مرطوب، حرارت غریزی معده را کاهش می‌دهد و در نتیجه، معده سرد و ضعیف می‌شود. این موضوع باعث می‌شود غذا به‌درستی هضم نشود و مواد غذایی به‌صورت نیم‌هضم‌شده در معده باقی بمانند.
بلغم معده و نفخ
وجود بلغم زیاد در معده با تولید گاز و نفخ ارتباط مستقیم دارد. اثر اسید بر بلغم تجمع‌یافته به همراه گرمای ناشی از متابولیسم می‌تواند باعث تولید گاز و ایجاد نفخ شود. به‌علاوه بعضی غذاها مانند لبنیات، حبوبات و سبزیجات با فیبر بالا ذاتا نفاخ هستند و از فعالیت باکتری‌های دستگاه گوارش بر این غذاها گاز تولید می‌شود.
بلغم معده و درد شکم
تجمع بلغم در معده می‌تواند منجر به دردهای شکمی‌شود. بلغم معمولاً با سردی و رطوبت همراه است و زمانی که در معده تجمع می‌کند، می‌تواند باعث سردی و رطوبت بیش از حد در این ناحیه شود. این حالت عملکرد طبیعی معده را مختل می‌کند و در نتیجه منجر به درد شکم، نفخ و احساس سنگینی می‌گردد. علاوه بر این، بلغم می‌تواند باعث ضعف در هضم غذا شود، به‌طوری که مواد غذایی به خوبی تجزیه نمی‌شوند که این مورد نیز می‌تواند باعث ماندن بیش از حد غذا در معده و درد شکمی‌شود. هم‌چنین، تجمع بلغم ممکن است باعث ایجاد مواد زائد و سموم در معده شود که دیواره معده را تحریک و التهاب یا درد ایجاد می‌کند. کاهش حرکت طبیعی معده (پریستالسیس) نیز از دیگر تأثیرات خلط بلغم است که می‌تواند به تجمع غذا و مواد زائد در معده و در نتیجه درد و ناراحتی، بیانجامد. علائم گوارشی ناشی از بلغم معده مانند تهوع، استفراغ، اسهال یا نیز با درد شکم همراه هستند.
بلغم معده و چاقی
تجمع بلغم در معده می‌تواند با چاقی ارتباط داشته باشد، زیرا بلغم به‌عنوان یک خلط سرد و مرطوب در طب سنتی شناخته می‌شود و تجمع آن می‌تواند متابولیسم را مختل کند. این اختلال ممکن است منجر به کاهش سوخت‌وساز بدن و ضعف در هضم غذا شود، به‌طوری که مواد غذایی به‌درستی تجزیه نشده و به‌جای تبدیل شدن به انرژی، به‌صورت چربی در بدن ذخیره می‌شوند. علاوه بر این، بلغم می‌تواند باعث کاهش حرکت طبیعی معده و تجمع مواد زائد در بدن شود که این موضوع نیز می‌تواند افزایش وزن و چاقی را تشدید کند. هم‌چنین، افرادی که دچار تجمع بلغم هستند، ممکن است به دلیل احساس سنگینی و سردی در معده، تمایل کمتری به فعالیت بدنی داشته باشند که این امر نیز در دراز مدت می‌تواند منجر به چاقی شود. بنابراین، مدیریت بلغم و بهبود عملکرد سیستم گوارش می‌تواند در کنترل وزن و پیشگیری از چاقی مؤثر باشد.
خوردن چه چیزهایی ایجاد بلغم معده می‌کند
در طب سنتی، برخی غذاها به دلیل افزایش میزان سردی و تری بدن و هم‌چنین غلیظ و دیرهضم بودن، به‌عنوان غذاهای بلغم‌زا شناخته می‌شوند و می‌توانند باعث تجمع بلغم در معده و سایر قسمت‌های بدن شوند. این غذاها شامل لبنیات سرد و تر مانند شیر سرد، ماست، پنیر (خصوصا پنیر پیتزا) و دوغ، میوه‌های آبکی و سرد مانند هندوانه، خربزه، پرتقال و کیوی، سبزیجات رَطب (تر) مانند کاهو، خیار و گوجه‌فرنگی، غذاهای چرب و سنگین مانند سرخ‌کردنی‌ها و فست‌فودها، نوشیدنی‌های سرد مانند آب یخ و شربت‌های سرد، غذاهای نشاسته‌ای و چسبنده مانند برنج سفید، نان سفید و ماکارونی، و مواد غذایی شیرین و قندی مانند شیرینی‌جات و شکلات هستند. با این حال، تأثیر این غذاها بر بدن به طبع فرد و شرایط بدنی او نیز بستگی دارد. افرادی که طبع سرد دارند یا مستعد تجمع بلغم هستند، بهتر است مصرف این غذاها را محدود کرده یا همراه با مصلحات مانند آویشن، دارچین یا عسل استفاده کنند تا اثر سردی و رطوبت این غذاها تعدیل شود.
راه‌های درمان بلغم معده
درمان بلغم معده در طب سنتی بر پایه کاهش میزان سردی و رطوبت بدن و پاکسازی آن از بلغم، بهبود عملکرد سیستم گوارش و دفع مواد زائد استوار است. برای این منظور، تغییر رژیم غذایی با پرهیز از غذاهای بلغم‌زا مانند لبنیات سرد، میوه‌های آبکی و غذاهای چرب و سنگین، و استفاده از مصلحات مانند آویشن، دارچین و عسل توصیه می‌شود. مصرف غذاهای گرم و خشک مانند نخود و گوشت گوسفند نیز مفید است. نوشیدنی‌هایی مانند آب گرم با عسل می‌توانند به کاهش بلغم کمک کنند. ورزش و فعالیت بدنی منظم، مانند پیاده‌روی و پیلاتس، به افزایش گرمای بدن و بهبود گردش خون کمک می‌کند. اصلاح سبک زندگی با پرهیز از پرخوری، مدیریت استرس و داشتن خواب کافی نیز نقش مهمی در درمان بلغم دارد. استفاده از گیاهان دارویی مانند آویشن، مرزنجوش، انیسون و زنیان و روغن‌های گرم مانند روغن سیاه‌دانه و مصطکی برای ماساژ شکم می‌توانند مفید باشند.
در نهایت، پاکسازی بدن از طریق روزه‌های کوتاه‌مدت یا استفاده از ملین‌های ملایم نیز توصیه می‌شود. قرص دوای بلغم شرکت نیاک یکی از داروهای مناسب جهت پاکسازی بدن از بلغم، تقویت معده و برطرف کردن نفخ شکمی است. قرص دایجستیو اید شرکت گلدن لایف نیز قرصی گیاهی حاوی شیرین‌بیان است و در رفع بلغم معده موثر است. کپسول گرین کارمین شرکت باریج اسانس نیز با داشتن انیسون، زیره سبز، زیره کرمانی، هل باد، دارچین، زنیان، کرفس، میخک، زنجبیل، هل، دار فلفل، شکر سرخ به کاهش علائم سردی معده و بهبود هاضمه کمک می‌کند.
غذاهای مفید برای بلغم معده
برای کاهش بلغم معده، مصرف غذاهایی که گرم و ترجیحا خشک هستند و به بهبود هضم و دفع مواد زائد کمک می‌کنند، توصیه می‌شود. به‌علاوه، این افراد باید از غذاهایی که به آسانی هضم می‌شوند، استفاده کنند. این غذاها شامل سوپ جو، آش ساده با سبزیجات گرم مانند گشنیز و نعناع، گوشت گوسفند، نخود، لوبیا، و غلات کامل مانند نان سبوس‌دار و برنج قهوه‌ای هستند. ادویه‌ها و مصلحات مانند آویشن، فلفل سیاه، دارچین، زنیان، زیره و هل نیز به دلیل خاصیت گرم‌کنندگی و بهبود هضم، بسیار مفیدند. میوه‌های گرم مانند سیب پخته و انجیر و سبزیجات گرم مانند گشنیز، ریحان، جعفری و تره نیز می‌توانند به کاهش بلغم کمک کنند. نوشیدنی‌هایی مانند چای زیره و زنیان همراه نبات و آب گرم با عسل نیز برای دفع بلغم و بهبود هضم توصیه می‌شوند. به‌علاوه برای تقویت دستگاه گوارش و جلوگیری از ورود بلغم به آن می‌توان از رب به، رب سیب، جوارش آمله و کپسول آلتوهلث تریفالا شرکت فاران شیمی حاوی هلیله، بلیله و آمله استفاده کرد.
درمان بلغم معده در بارداری
درمان بلغم در دوران بارداری باید با احتیاط انجام شود، زیرا برخی روش‌ها ممکن است برای مادر یا جنین مناسب نباشند. برای کاهش بلغم، بهتر است از غذاهای سرد و مرطوب مانند ماست و دوغ پرهیز و به‌جای آن از غذاهای گرم و خشک مانند گوشت گوسفند و بوقلمون استفاده شود. دمنوش‌های گیاهی مانند زنجبیل نیز تحت نظر پزشک می‌تواند به هضم غذا و کاهش علائم بلغم کمک کنند. انجام حرکات سبک مانند پیاده‌روی، پرهیز از استرس و خواب کافی نیز در بهبود علائم مؤثر است. خانم‌های باردار باید قبل از انجام هر گونه مداخلات با پزشک مشورت کنند.
پاکسازی بلغم معده
برای پاکسازی بلغم از معده ابتدا از داروها و گیاهانی استفاده می‌کنند که می‌توانند خلط غلیظ را رقیق و به اجزای کوچک‌تر تبدیل کند. نمک و عسل از موادی هستند که می‌توانند در پاکسازی بلغم کمک کننده باشند. به‌علاوه مصرف سکنجبین عسلی نیز توصیه می‌شود. بعد از این مرحله معمولا مسهل ملایم داده می‌شود تا بلغم از بدن خارج شود. هم‌چنین مصرف جوارش‌های گرم می‌تواند به تبدیل مزاج کمک کند. قرص دوای بلغم تولید شده توسط شرکت نیاک یکی از داروهای مناسب برای پاکسازی بلغم است.
زمان لازم برای درمان بلغم معده
مدت زمان لازم برای پاکسازی بلغم معده بسته به شرایط و علائم هر فرد متفاوت است اما معمولا حداقل بین 4 تا 6 هفته زمان برای پاکسازی معده از بلغم و تبدیل مزاج لازم است.
سخن پایانی
بلغم معده در طب سنتی به تجمع ماده بلغمی سرد و مرطوب در معده اشاره دارد که می‌تواند باعث اختلال در عملکرد طبیعی معده و ایجاد علائمی مانند نفخ، سنگینی معده، دردشکم، تهوع و کاهش اشتها شود. این حالت معمولاً ناشی از مصرف غذاهای سرد و مرطوب، هضم ضعیف غذا یا عدم تعادل در اخلاط بدن است. در این مقاله به بررسی عوامل به‌وجود آمدن بلغم معده و راه‌های پاکسازی آن از بدن پرداختیم. هم‌چنین روش‌های جلوگیری از تشکیل مجدد بلغم را بازگو کردیم.
