برنج عنبربو چیست؟ (+خواص و طرز پخت)

قدمت کشت برنج عنبربو در خوزستان به حدود ده سال پیش برمی‌گردد. این برنج از نظر ظاهری، قد کوتاه است و هنگام پخت هم زیاد قد نمی‌کشد، اما عطر و طعم بی‌نظیرش باعث محبوبیت آن شده است. برنج عنبربو در واقع یکی از انواع برنج چمپا محسوب می‌شود که طبعی گرم دارد و از قد کوتاه و چاق برخوردار است.

برنج عنبربو چیست؟

به گزارش جینگاسر، برنج عنبربو یکی از منحصربه‌فردترین انواع برنج ایرانی است که عمدتاً در مناطق جنوبی و غربی کشور کشت می‌شود. نام “عنبربو” از کلمه “عنبر” به معنای ماده خوشبو گرفته شده است که اشاره مستقیم به ویژگی بارز این برنج یعنی عطر فوق‌العاده و خاص آن دارد. این محصول در سال‌های اخیر شهرت قابل‌توجهی پیدا کرده و با وجود اینکه در مقایسه با برنج‌های شمال کشور کمتر شناخته شده است، اما طرفداران خاص خود را دارد.

برخلاف تصور اکثر مردم که برنج را فقط محصول استان‌های شمالی می‌دانند، استان خوزستان سومین استان بزرگ تولیدکننده برنج در ایران بعد از گیلان و مازندران است و سالانه بیش از ۱۸۰ هزار تن برنج از شالیزارهای آن برداشت می‌شود. برنج عنبربو بیشتر در استان خوزستان و شهرهایی مانند دزفول، شوشتر، خرمشهر، شادگان و رامهرمز کشت می‌شود. همچنین در مناطق مختلف شهرستان سیروان در استان ایلام نیز این برنج کشت می‌شود که به نام برنج عنبربوی سیروان شناخته می‌شود.

از لحاظ ظاهری، برنج عنبربو گرد و توپر و دانه کوتاه است و برخلاف برنج‌های دانه بلند شمال، بعد از پخت قد زیادی نمی‌کشد. این برنج هم به شکل نیم دانه و هم به شکل تمام دانه وجود دارد. اگرچه در ویژگی قدکشی مانند برنج‌های دانه بلندی همچون هاشمی یا طارم نیست، اما در عطر و بو بسیار شاخص است و می‌توان آن را هم‌تراز با برنج هاشمی و یا طارم فریدونکنار دانست. عطر و بوی فوق‌العاده این برنج باعث می‌شود که هنگام پخت، رایحه آن تمام فضای خانه را پر کند.

برنج عنبربو دارای خواص تغذیه‌ای فراوانی است. این برنج بسیار سبک بوده و هضم آن آسان‌تر است و به چربی شکمی تبدیل نمی‌شود. همچنین موجب کاهش تری‌گلیسیرید و فشار خون می‌شود و برای افراد دارای سوء تغذیه شدید مناسب است. برخلاف برنج‌های شمالی که معمولاً طبعی سرد دارند، برنج عنبربو دارای طبع گرم است و برای افراد سرد مزاج بسیار مناسب بوده و می‌تواند بیماری‌های جسمی و روحی را به حداقل برساند. این برنج همچنین دارای میزان فراوانی از ویتامین‌های گروه B و E، فیبر و مواد مغذی و معدنی است.

پخت برنج عنبربو با سایر برنج‌ها تفاوت‌هایی دارد و به زمان کمتری نیاز دارد. این برنج را می‌توان به سه روش اصلی طبخ کرد: کته، دم کردن و آبکش کردن. اما توصیه می‌شود برای حفظ خواص و ویتامین‌های این برنج و همچنین برای حفظ عطر و بوی بی‌نظیر آن، بهتر است به روش دمی (کته) پخته شود، زیرا اگر به صورت آبکش سرو شود، عطر و بوی خود را از دست می‌دهد. دلیل اصلی این توصیه، سرعت پخت بالای این برنج است که در حالت آبکش ممکن است یک لحظه غفلت باعث شفته شدن آن شود.

ویژگی‌های برنج عنبربو

واژه عنبر در لغت به معنای ماده خوشبو است، و برنج عنبربو عطر و طعم بسیار مطبوعی دارد. ویژگی اصلی برنج عنبربو که آن را متمایز و شاخص کرده، عطر بالای این برنج ایرانی است که از نظر عطر و بو می‌توان هم‌تراز با برنج هاشمی و یا طارم فریدونکنار دانست. این برنج چنان عطری در خانه به راه می‌اندازد که اشتهای بدغذاترین افراد را هم تحریک می‌کند.

از لحاظ ظاهری، برنج عنبربو گرد و توپر و دانه کوتاه است و بعد از پخت قد زیادی نمی‌کشد. این برنج هم به شکل نیم دانه و هم به شکل تمام دانه وجود دارد. اگرچه در ویژگی قدکشی مانند برنج‌های دانه بلندی همچون صدری، طارم یا هاشمی نیست، اما در عطر و طعم یکه‌تاز میدان است.

یکی از خواص برنج عنبربو این است که بسیار سبک است و معده را سنگین نمی‌کند. مثل تمام برنج‌های دیگر، می‌توانید این برنج را به صورت کته و یا آبکشی بپزید و مصرف کنید. این برنج برخلاف برنج‌های دیگر طبع گرم دارد و برای افرادی که از سردی مزاج رنج می‌برند، بسیار مناسب است.

مناطق کشت برنج عنبربو

برنج عنبربو بیشتر در استان خوزستان و برخی استان‌های جنوبی و غربی کشور کشت و برداشت می‌شود. علت این امر تحمل بالای این نوع برنج در برابر خاک‌های سفت و آب شور برای کشت است. بعد از استان‌های گیلان و مازندران، خوزستان سومین استان از نظر کشت برنج است و برخلاف تصور اکثر مردم، برنج فقط در استان‌های شمال کشور کشت نمی‌شود.

شهرهایی از خوزستان که این برنج را کشت می‌کنند معمولاً دزفول، شوشتر، خرمشهر، شادگان و رامهرمز هستند؛ اما ممکن است در دیگر شهرها هم کشت شود. همچنین برنج عنبربوی سیروان که در شهرستان سیروان استان ایلام کشت می‌شود، یکی از انواع معروف این برنج است.

خواص و مزایای برنج عنبربو

برنج عنبربو طبعی گرم دارد و برای افراد سرد مزاج بسیار مناسب است و می‌تواند بیماری‌های جسمی و روحی را به حداقل برساند. این برنج به نسبت برنج‌های معمول ایرانی از کربوهیدرات پیچیده‌تری برخوردار است که باعث می‌شود دیرتر هضم شود و با سرعت کمتری سطح گلوکز خون افزایش یابد، که برای افراد دیابتی یک فاکتور ارزشمند است.

این برنج اغلب به صورت ارگانیک تولید می‌شود و در مراحل کشت آن از کودها و سموم شیمیایی استفاده نمی‌گردد. برنج عنبربو از سطح ویتامین E بالایی برخوردار است و برای کسانی که سوءهاضمه دارند شدیداً توصیه می‌شود.

کاربرد و مصرف برنج عنبربو

برنج عنبربو به علت ریز بودن دانه مناسب مهمانی و مجالس نیست، اما عطر و بوی آن چنان دلبری می‌کند که نقصان ریز بودن آن زیاد به چشم نمی‌آید. این برنج برای مصارف خانگی یا دورهمی‌های غیر رسمی بسیار مناسب است و طعم فوق‌العاده آن خاطره‌ای خوش از دست‌پخت شما در خاطر اطرافیان بر جای خواهد گذاشت.

نحوه پخت این برنج با سایر برنج‌ها کمی متفاوت است و تفاوت اصلی پخت برنج عنبربو با برنج‌های شمال، زمان طبخ آن است. برای پختن و دم کشیدن این برنج به زمان کمتری نیاز است. قیمت برنج عنبربو در مقایسه با اکثر برنج‌های ایرانی و خارجی مناسب‌تر است و اقشار کم‌درآمد هم می‌توانند از آن استفاده کنند.

روش‌های پخت برنج عنبربو

برنج عنبربو را می‌توان به سه روش اصلی طبخ کرد: کته، دم کردن و آبکش کردن. با این حال، متخصصان توصیه می‌کنند که برای حفظ خواص و ویتامین‌های این برنج و همچنین برای حفظ عطر و بوی بی‌نظیر آن، بهتر است به روش دمی (کته) پخته شود. اگر برنج عنبربو به صورت آبکش سرو شود، عطر و بوی خود را از دست می‌دهد.

تفاوت اصلی پخت برنج عنبربو با برنج‌های شمال، زمان طبخ آن است. برای پختن و دم کشیدن این برنج به زمان کمتری نیاز است. دلیل اصلی آن نیز سرعت پخت بالای این برنج است. در حالت آبکش، ممکن است یک لحظه غفلت برنج شما را از بین برده و به اصطلاح شفته کند. برای پخت برنج به روش کته نیز باید به نسبت برنج شمال آب کمتری استفاده کنید و مدت زمان کمتری نیز برای دم کشیدن اختصاص دهید.

برای طبخ برنج به روش کته، ابتدا برنج را با آب ولرم می‌شویید و با مقداری نمک به مدت یک ساعت می‌خیسانید. سپس به اندازه یک بند انگشت آب اضافه کرده و روی شعله متوسط قرار می‌دهید. وقتی برنج جوش آمد، شعله را کم کرده، دمکنی گذاشته و به مدت 20 دقیقه اجازه پخت می‌دهید.

برای پخت به روش آبکش، ابتدا برنج عنبربو را در چهار الی پنج برابر حجم برنج در قابلمه حاوی آب در حال جوش می‌ریزید. اجازه می‌دهید آنقدر برنج در آب بجوشد که به اندازه یک سوم برنج بخش سفید باقی بماند (یعنی مغز برنج کاملا پخته نشود). سپس برنج را آبکش کرده و در قابلمه‌ای که ته‌چین شده به صورت تپه‌مانند می‌ریزید. در این حالت تکه نانی روی برنج گذاشته و با سردمی روی قابلمه را می‌پوشانید و می‌گذارید با شعله کم دم بکشد.

نکات مهم درباره برنج عنبربو

نحوه تشخیص کیفیت برنج عنبربو

برای تشخیص عطر و طعم برنج، یک مشت کوچک از آن را میان کف دو دست خوب بمالید و روی آن با دهان بدمید یا به اصطلاح «ها» کنید و سپس بو بکشید. اگر برنج عطر داشته باشد، خودش را نشان می‌دهد. روش دیگر این است که چند دانه از برنج را در دهان ریخته، بجوید و مزه آن را بچشید.

یکدستی و خلوص برنج

یکدستی برنج اهمیت زیادی دارد، زیرا مدت پخت برنج عنبربو هم مانند هر برنج دیگر فرق می‌کند و برنج مخلوط را نمی‌توان خوب از آب در آورد. برای بررسی یکدستی، کمی از برنج را در کف دست ریخته و دقت کنید که چند درصد نیمدانه است. برنج عنبربو فقط یک نوع محصول را شامل می‌شود، اما دو نوع برنج سالم و درجه یک و برنج درجه دوم شکسته را در بر می‌گیرد.

مزایای برنج عنبربو برای آشپزی

برنج عنبربو برای خانم‌های شاغل گزینه مناسبی است، زیرا در ظرف 40 دقیقه می‌توان با آن یک غذای لذیذ مانند شوید پلو با تن ماهی برای خانواده سرو کرد. خواص زیاد و ارزش تغذیه‌ای فوق‌العاده‌ای در این محصول وجود دارد و برای تهیه و پخت هرگونه غذا کاربرد دارد.