«برج زهرمار» یعنی چی؟

در زبان فارسی آدم بداخلاق و عصبانی را «برج زهرمار» می‌گویند اما این برج زهرمار از کجا آمده است؟

به گزارش ایسنا، گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بازنشر ویدئویی از سعید بیابانکی و روایت‌هایی که درباره «برج زهرمار» می‌گوید، درباره این اصطلاح توضیح می‌دهد.

بیابانکی درباره این روایت‌ها می‌گوید: چند نقل در خصوص این ضرب‌المثل وجود دارد؛ دو تا عامیانه و یکی عالمانه. من دو تا عامیانه را عرض می‌کنم و عالمانه را ارجاع می‌دهم عزیزان بروند تحقیق کنند. این برمی‌گردد به روزگار پیش. درخصوص کسانی که از مار زهر می‌گرفتند و آن را به پزشکان و عطارها می‌فروختند و آن‌ها به پادزهر تبدیل می‌کردند.

قدیم وقتی مارهای سمی را در صحرا می‌گرفتند، آن‌ها را درون جایی شبیه برج می‌گذاشتند تا از آن خارج نشده و به کسی آسیب نزنند. نزدیک شدن به این برج خطرناک بود و معروف بود به برج زهرمار. رفته رفته به فرهنگ کوچه تبدیل شد. فرد بداخلاق و عصبانی به برج زهرمار تشبیه شده که نزدیک شدن به آن خطرناک است.

نقل دوم هم این است که ماری که آماده نیش زدن است از دور مانند یک برج می‌ماند و نزدیک شدن به آن خطرناک است. نقل سوم به بروج فلکی برمی‌گردد مثل برج اسد، میزان سرطان و… . برجی به نام برج زهرمار نداریم اما عزیزان بروند تحقیق کنند، توضیحش دشوار است.

حالا گروه واژه‌گزینی فرهنگستان با عنوان «برج زهرمار یعنی چه؟» نوشته است: دربارۀ «برج زهرمار» حکایت‌هایی مانند آنچه در فیلم می‌بینید نقل شده‌است. اما مرحوم حسن حسن‌زادۀ آملی دلیل نجومی برایش قائل شده نه دلیل تاریخی و این اصطلاح را کاملاً بی‌ربط به سم مار دانسته بود.

آن دلیل، به‌طور خلاصه، به این شرح است: در علم نجوم نقطه‌ای را که کوکب از جنوب منطقةالبروج به شمال آید، «رأس» (سر) و نقطه‌ای را که کوکب از شمال منطقةالبروج به جنوب آن رَوَد «ذَنَب» (دُم) گویند. این دو نقطه را «جَوزَهرَتَین»، که معرب و مثنای «گُوزَهر» است هم می‌نامند. برخی «گُو» را مخفف گودال دانسته‌اند (یعنی گودال زهر) و برخی معرب گُوزگِرِه (گره سخت‌بسته).

با اصطلاح برج زهرمار، صورت نخست متناسب‌تر به‌نظر می‌رسد. آن سر و دُم بخشی از شکل اژدها یا مار بزرگ تخیلی است. رأس را، که کوکب شمالی می‌شود، اشرف و سعد دانسته‌اند و ذَنَب را، که مقابل آن است، نحس. چون ذَنَب در برجی باشد، احکام نجومی را در آن برج نحس دانسته‌اند؛ به همین دلیل، به کسی که از ناسازگاری روزگار روی ترش کرده‌است می‌گویند برج زهرمار.