برای تغییر نام خانوادگی چه باید کرد؟

قانون ثبت احوال ۵۵ ماده قانونی و سرفصل‌هایی مانند کلیات، اسناد و مدارک ثبت احوال، ثبت ولادت، ثبت وفات، ازدواج و طلاق، صدور شناسنامه، صدور کارت شناسائی ملی، نام خانوادگی، تعویض شناسنامه‌های موجود و نقل آن به دفاتر ثبت کل وقایع، تهیه مقدمات اجرای قانون و مقررات کیفری دارد.

اما در این بین فصل هشتم قانون ثبت احوال به موضوع نام خانوادگی و قوانین مربوط به تغییر آن اشاره دارد، در ماده ۴۰ این قانون اشاره‌ای به متولی تغییر نام خانوادگی در کشور شده است و می‌گوید: «با تصویب سازمان ثبت احوال انجام خواهد شد». اما در ماده ۴۱ همین قانون به چگونگی تغییر نام خانوادگی اشاره کرده است و تأکید کرده که اگر فردی قصد تغییر نام خانوادگی را دارد برای این کار باید اجازه تغییر نام را از کسی بگیرد که براساس تاریخ تقدم آن نام خانوادگی به نام آن‌ها به ثبت رسیده است.

همین ماده قانونی اشاره می‌کند که: «حق تقدم نام خانوادگی با رعایت تاریخ تقدم صدور اسناد مختص اشخاصی است که بنام آنان در دفاتر مخصوص نام خانوادگی ادارات ثبت احوال به ثبت می‌رسد و دیگری حق اختیار آن را در آن اداره ندارد مگر با اجازه حق تقدم و این حق پس از وفات به ورثه قانونی انتقال می‌یابد. هر یک از وراث می‌تواند شخصی که نام خانوادگی او را در اختیار کرده مورد اعتراض قرار داده و تغییر نام خانوادگی او را از دادگاه بخواهد، ولی وراث بالاتفاق می‌توانند به دیگری اجازه دهند که نام خانوادگی آنان را در اختیار نماید.».

برهمین اساس در این گزارش براساس ماده‌های قانونی فصل هشتم قانون ثبت احوال به برخی ابهامات و پرسش‌های مردم برای تغییر نام خانوادگی پاسخ گفته ایم.

برای تغییر نام خانوادگی می‌توان از قوه قضاییه اقدام کرد؟
شاید برخی‌ها ندانند که متولی اصلی تغییر نام خانوادگی در کشور سازمان ثبت احوال است، ماده ۴۰ قانون ثبت احوال می‌گوید تغییر نام خانوادگی با تصویب سازمان ثبت احوال صورت می‌گیرد پس بنابراین برابر قانون، تغییر نام خانوادگی با تصویب سازمان ثبت احوال کشور است و قوه قضاییه در این باره هیچ وظیفه‌ای ندارد.

نام‌های پیشنهادی برای تغییر باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟
یکی دیگر از پرسش‌های احتمالی مردم این است که باید نام‌های خانوادگی دارای چه ویژگی‌هایی باشند که بتوان آن‌ها را انتخاب کرد. قانون در فصل هشتم پاسخ این پرسش را داده است و تأکید می‌کند که واژه درخواستی جهت نام خانوادگی باید مناسب و بلامعارض باشد، یعنی کسی تا پیش از این نام، آن واژه را انتخاب نکرده باشد و اگر این نام خانوادگی انتخاب شده دارای معارض باشد باید حتما برای کسب اجازه از دارنده حق تقدم آن در محل صدور شناسنامه متقاضی گرفته شود.

آیا زوجه می‌تواند نام خانوادگی همسرش را انتخاب کند؟
یکی دیگر از سوالاتی که احتمال ذهن برخی از مخاطبان را درگیر کرده باشد شاید این باشد که آیا زوجه می‌توانند نام خانوادگی خود را به نام خانوادگی همسر تغییر دهد، پاسخ قانون براساس ماده ۴۲ به این پرسش مثبت است، براساس ماده ۴۲ قانون ثبت احوال، درصورتی که همسر موافقت خود را برای تغییر نام خانوادگی اعلام کند، زوجه می‌تواند تا زمانی که در قید زوجیت همسرش باشد از نام خانوادگی او بدون رعایت حق تقدم اشاره شده استفاده کند، اگر زوجه در این حین از همسرش طلاق گرفت باید برای ادامه استفاده از نام خانوادگی همسرش از او اجاره بگیرد.

حق تقدم نام خانوادگی چیست؟
حال اگر در این بین کسی که نخستین قدم را برای تغییر نام خانوادگی برداشته است، باید چه کند؟ آیا می‌تواند هر نام خانوادگی را برگزیند یا این هم شامل قانونی می‌شود که باید تشریح شود، قطعا که پاسخ دوم درست است، حق تقدم نام خانوادگی با رعایت تاریخ تقدم صدور مجموعه اسنادی است که به نام افراد در دفتری مخصوص نام خانوادگی در ادارات ثبت احوال است که به ثبت رسیده است، دیگران حق استفاده و به اختیار گرفتن این اسناد را ندارد و به بهره مندی از این اسناد براساس ماده ۴۱ قانون ثبت احوال باید اجازه حق تقدم را کسب کنند.

اگر دارنده حق تقدم از دنیا رفت، برای اخذ اجازه باید کرد؟
اگر کسی که حق تقدم را دارد از دنیا رفت، این حق به وراث قانونی فردی که حق تقدم را داشته است انتقال می‌یابد و افرادی که می‌خواهند همان نام خانوادگی را انتخابب کنند باید به وراث فرد متوفی مراجعه کنند.

از چه سنی می‌توان نام خانوادگی را تغییر داد؟
پاسخ به این پرسش را می‌توان این گونه داد، هر فردی که به سن ۱۸ سال تمام و سن قانونی رسیده باشد باید تمامی دستورالعمل‌ها را پیش از درخواست تغییر نام خانوادگی مطابعه کند، پس از آن خانوادگی مورد نظر خود را از میان واژه‌های بلامعارض انتخاب کند یا بتواند از دارنده حق تقدم کسب اجازه برای یکبار را بگیرد.

اگر نام خانوادگی پدر با جد پدری متفاوت باشد آیا می‌تواند نام خانوادگی جد را استفاده کرد؟
در چنین حالتی فرزندان کبیر یک خانواده می‌توانند با گرفتن اجازه نامه از جد پدری و یا درصورت فوت بدون اردئه اجازه نام از نام خانوادگی جد پدری استفاده کنند.