این خانه در کاشان طلای آسیا را گرفت (+عکس)

این بار صحبت از احیا و مرمت خانه‌ای در کاشان است که چند روز پیش رتبه اول و نشان طلای معماری قاره‌ای را برای هنرمند طراح «شیما شایگان» به ارمغان آورد. پروژه مرمتی این خانه سال ۱۴۰۲ نیز در رشته «حفاظت، مرمت و احیاء» شانزدهمین دوره جایزه معماری ایران مقام اول را کسب کرده‌بود. این خانه ۲۰۰ ساله باقی‌مانده از عصر قاجار سالیان سال در منطقه سوریجان کاشان به حال خود رها و مخروبه شده‌بود. اما حالا با معماری چشم‌نواز ایرانی میزبان مسافران است.

به گزارش همشهری ‌آنلاین، شیما شایگان که فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد معماری از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است به همشهری می‌گوید با وجود اینکه سال‌ها از رمز و راز معماری ایرانی در اقلیم کویر سخن گفته شده، مرمت این خانه تاریخی در کاشان استان اصفهان مثل نشستن پای درس یک استاد بود و حرفی برای گفتن داشت. او معتقد است در مرمت این خانه که ۲ سال طول کشید، هیچ چیزی به آن اضافه نشده تا سادگی و اصالت بنا همچنان منحصر به فرد باقی بماند.

بسیاری از گردشگرانی که کاشان را انتخاب می‌کنند به قصد بازدید از خانه‌های تاریخی راهی این شهر می‌شوند. به نظرتان مرمت خانه تاریخی رزاس که سبب شد تا شما نشان طلای معماری قاره‌ای را کسب کنید، چه ویژگی خاصی در میان خانه‌های تاریخی کاشان دارد؟

معماری این خانه متروکه به زمان قاجار برمی‌گردد و گودال باغچه (باغچال) بوده که معماری اقلیم مناطق کویری است. در این معماری خانه‌ها بیشتر در گودی فرو رفته بودند تا دسترسی به آب روان داشته باشند و عمق باغچال هم‌تراز آب قنات باشد. گودال باغچه به دلیل گود بودن در کنار درختان سرسبز و حضور حوض آب، محیطی خنک را به وجود می‌آورده و علاوه بر این پناهگاه مناسبی در برابر بادهای تند کویری هم بوده است.

پس این خانه یک معماری تمام عیار کویری داشته. عنصری که آن را مستثنا می‌کرد، وجود یک نیم‌طبقه بود که ارتباطی بین فضای خانه ایجاد می‌کرد. گویا معمار این خانه در ۲قرن پیش این خلاقیت را داشته وگرنه نیم‌طبقه در بناهای باغچال مرسوم نبوده. با این کار ارتفاع بنا و به دنبال آن عمق گودال باغچه هم بیشتر شده. هنری که باعث می‌شده است تا جریان هوای بادگیر بیشتر باشد و اهالی خانه از گرمای سوزان کویر در امان باشند. بیراه نیست اگر بگویم معماران ایرانی نابغه‌هایی بودند که هنوز هم کند و کاو آثار آنان مثل استاد به ما درس می‌دهد.

همیشه شنیده‌ایم که مرمت باید مطابق اقلیم باشد. در مرمت این خانه تاریخی چقدر به اقلیم کویر کاشان وفادار بوده‌اید؟

خانه‌های قدیمی کاشان از خشت، گچ و چوب ساخته شده و اگر ما از سیمان، آهن یا هر مصالح دیگری برای مرمت استفاده کنیم، به نتیجه عکس می‌رسیم. اصطلاحا گفته می‌شود خانه مصالح را پس می‌زند یعنی با هم پیوند نمی‌خورند. خانه‌های تاریخی کاشان مثل یک راهنما به ما از تناسب کاشی‌ها، مصالح، مقرنس‌ها و سقف‌هایی که بدون سازه روی خشت و گل بنا شده، می‌گوید. این خانه‌ها پناه جان‌های خسته هستند.

چطور؟

ببینید سرپناه در هر اقلیم یک تعریفی دارد. در کویر کاشان صدای آب قنات یا آب حوض به روح اهل خانه لطافت می دهد و خستگی را در می‌کند. بازسازی و مرمت خانه‌های تاریخی هم با همین رویکرد انجام می‌شود. تخریب خانه‌هایی مثل خانه رزاس که مالک خصوصی دارد و ساخت یک آپارتمان غول پیکر یا مرکز تجاری با مصالح مدرن خیلی آسان‌تر از مرمت است. اما نه اصالت دارد و نه شباهتی به اقلیم.

شما در مرمت این خانه تاریخی عناصری هم به بنا اضافه یا کم کرده‌اید؟

هیچ ‌چیز نه اضافه و نه کم شده. حتی تزئینات هم با جزئیات خاص خودش انجام شد. یک بخشی از خانه در زمان پهلوی با معماری آن دوره به بنا اضافه شده‌بود و ما طبق شیوه همان معماری مرمت را انجام دادیم. این خانه به ساده‌ترین شکل ممکن جدیدسازی یا مدرن‌سازی شده ولی خانه‌ای مدرن نیست. مردم این روزگار مطابق نیاز خودشان از این خانه استفاده می‌کنند.

رویداد جایزه معماری قاره‌ای، بر معماری با زمینه‌سازی نوآورانه و متناسب با شرایط فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی تمرکز دارد. با مصداق برایمان بگویید که چطور یک خانه ۲۰۰ ساله در کاشان مطابق نیاز امروز ما مرمت شده.

کاربری این خانه بوتیک هتل شده یعنی هتلی که سبک هنری و معماری خاصی دارد. به طور مثال بگویم که نورگیری حمام قدیمی این خانه تاریخی از سقف بوده. در مرمت خانه سقف بالای دوش حمام به حالت نیم‌دایره با کاشی سنتی دست‌ساز مرمت شده تا یادآور آسمان آبی کاشان باشد و بارش نور هم از شیشه‌های محدب دست‌ساز به کف زمین حمام شبیه انعکاس آب شده. بادگیر تخریب‌شده هم مرمت شد و کاربری دقیق خودش را دارد و تزئینی نیست. قصه هر اتاق هم شنیده‌ می‌شود. حتی رنگ اتاق‌ها مطابق قصه‌شان است از اتاق مهمان‌خانه تا اتاق خدمه. حوض خانه هم یادآور حوض باغ فین کاشان است.

رزاس؛ از دوران هخامنشی تا کاشان

خانه تاریخی مرمت شده کاشان، رزاس نامگذاری شده و وجه تسمیه آن به روزگار هخامنشی برمی‌گردد. شیما شایگان‌ می‌گوید: «رزاس اسم گلی از خانواده گل‌سرخیان است و نام نوعی آجر به قدمت هخامنشی.» سفال‌هایی به شکل گل‌های رزاس به صورت آجرهای لعاب‌دار، نشانگر تکامل شیوه استفاده از رنگ و پخت کامل و پیدایش اصولی کاشی و آجرهای رنگین بوده‌است. نمونه‌ای از این آجرها به صورت گل رزاس در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود که در بناهای هخامنشی کاربرد فراوان داشت.