استراتژی شگفت‌انگیز بقا در مورچه‌ها
در دل مدیترانه، ملکه‌های مورچه‌های ایبریایی فرآیندی عجیب را مدیریت می‌کنند: آن‌ها نرهایی از گونه‌ای دیگر تولید می‌کنند که ستون کارگران دورگه‌ی کلنی را تشکیل دهند.
در دل مدیترانه، ملکه‌های مورچه‌های ایبریایی فرآیندی عجیب را مدیریت می‌کنند: آن‌ها نرهایی از گونه‌ای دیگر تولید می‌کنند که ستون کارگران دورگه‌ی کلنی را تشکیل دهند. بدون این نرهای بی‌مو و غریب، کارگران جدیدی متولد نمی‌شوند و کلنی نمی‌تواند بقا پیدا کند. این اتحاد غیرمعمول، باعث شده این مورچه‌ها در گستره‌ی وسیعی از مناطق مدیترانه پراکنده شوند و نشان دهند که طبیعت گاهی فراتر از قوانین ساده‌ی تکاملی عمل می‌کند.
به‌گزارش نیوساینتیست، پژوهشگران در کشفی تازه که داستان‌های علمی تخیلی را تداعی می‌کند، دریافته‌اند که ملکه‌های مورچه دروگر ایبریایی (Messor ibericus) برای تضمین بقای کلنی خود، تخم‌هایی می‌گذارند که از آن‌ها نرهایی از یک گونه کاملاً متفاوت، یعنی مورچه دروگر سازنده (Messor structor)، متولد می‌شوند. سپس، این نرهای «بیگانه» پدر تمام کارگران دورگه‌ی کلنی می‌شوند. این راهکار تکاملی شگرفت پیش از این هرگز مشاهده نشده بود.
جاناتان رومیگیه، زیست‌شناس در دانشگاه مون‌پلیه، زمانی به بقای مورچه‌ها علاقه‌مند شد که مشاهده کرد همه‌ی کارگران لانه‌های مورچه دروگر ایبریایی، دورگه‌اند و نیمی از دی‌ان‌ای آن‌ها با مورچه دروگر سازنده مشترک است. این نکته پژوهشگران را به بررسی نحوه‌ی جفت‌گیری ملکه‌ها و نرهای گونه‌ی دیگر واداشت. در ابتدا، فرض شد که ملکه‌ها با نرهای گونه‌ی دیگر جفت‌گیری می‌کنند؛ پدیده‌ای که در برخی مورچه‌ها دیده شده و دو توضیح علمی محتمل برای آن وجود دارد:
اول، بهره‌مندی از «قدرت دورگه» که ژن‌های دو گونه، نقص‌های همدیگر را جبران می‌کنند.
دوم، حل مشکلی ژنتیکی که باعث می‌شود فرزندان ملکه‌های مورچه دروگر ایبریایی هنگام جفت‌گیری با نرهای هم‌گونه، فقط ملکه شوند و کلنی بدون کارگر بماند.
ملکه دروگر ایبریایی می‌تواند نرهایی از دو گونه تولید کند
بااین‌حال، کلنی‌های دروگر ایبریایی در بسیاری مناطق مدیترانه وجود دارند؛ حتی جایی که دروگر سازنده یافت نمی‌شود. پژوهشگران هنگام بررسی لانه‌ها، نرهای عجیب و بی‌موی دروگر سازنده را مشاهده کردند که دی‌ان‌ای میتوکندریایی آن‌ها متعلق به ملکه‌های دروگر ایبریایی بود. شواهد نشان داد که تخم‌های ملکه، می‌توانند نرهایی از هر دو گونه تولید کنند. آزمایش‌های آزمایشگاهی نیز تولد نرهای هر دو گونه را تایید کرد و مکانیزم کلون‌سازی نرهای سازنده از اسپرم ذخیره‌شده در اسپرماتکا مشخص شد.
سازوکار شگفت‌انگیز ملکه‌های دروگر ایبریایی، موجب چرخه‌ای پیچیده و کارآمد شده است: ملکه‌ها با تولید نرهای هر دو گونه، تضمین می‌کنند که نسل آینده قادر به جفت‌گیری و ادامه‌ی حیات باشد. اسپرم دروگر ایبریایی برای تولید ملکه‌های تازه به کار می‌رود و اسپرم دروگر سازنده برای تولید کارگران دورگه و نرهای جدید این گونه استفاده می‌شود. به این ترتیب، دو گونه به شکل کم‌سابقه‌ای به یکدیگر وابسته شده‌اند.
نمونه‌هایی مشابه در برخی صدف‌ها و حشرات چوبی نیز مشاهده شده، اما اغلب فقط به نفع نرهاست. تفاوت مورچه‌ها با دیگر موجودات در آن است که مورچه‌های ایبریایی و نرهای سازنده برای بقا به هم وابسته‌اند. رومیگیه تاکید می‌کند که ملکه‌های دروگر ایبریایی بدون نرهای کلون‌شده نمی‌توانند کارگر تولید کنند و نرهای دروگر سازنده نیز بدون ملکه‌ها و کارگران دورگه قادر به ادامه‌ی نسل نیستند.
اگرچه چنین سازوکاری باورنکردنی به نظر می‌رسد، متخصصان مستقل نیز آن را تأیید کرده‌اند. نیتن لو از دانشگاه سیدنی، می‌گوید پژوهش بسیار دقیق است و نتایجش با شواهد همخوانی دارد. با این‌حال، چون نرهای کلون‌شده هیچ‌گاه ژن‌های خود را با دیگر تبارها ترکیب نمی‌کنند، احتمال انباشت جهش‌های زیان‌بار و فروپاشی این تبار در آینده وجود دارد.
با وجود خطرات، اتحاد غیرمعمول ملکه‌های دروگر ایبریایی و نرهای دروگر سازنده فعلاً موفقیت‌آمیز بوده و آن‌ها توانسته‌اند در بخش‌های وسیعی از مدیترانه پراکنده شوند؛ حتی در مناطقی که هرگز کلنی‌های دروگر سازنده در آن وجود نداشته است. اگرچه این پیوند شگفت‌انگیز نوعی «بن‌بست تکاملی» به نظر می‌رسد، در حال حاضر یکی از موفق‌ترین استراتژی‌های بقای مورچه‌ها محسوب می‌شود.
پژوهش در نشریه نیچر منتشر شده است.
