اجلاس شانگهای و تلاش برای تثبیت جایگاه ترکیه در نظم جهانی جدید
ترکیه که از سال ۲۰۱۲ شریک گفت‌وگوی این سازمان است، با حضور رجب طیب اردوغان در اجلاس اخیر، بار دیگر استراتژی تنوع‌بخشی دیپلماسی خود را نشان داد.
عصرترکیه – سازمان همکاری شانگهای در شرایطی که نظم نوین جهانی به سوی ساختاری چندقطبی حرکت می‌کند، به عنوان یک بستر مهم برای گفت‌وگو و همکاری میان قدرت‌های بزرگ و بازیگران منطقه‌ای عمل می‌کند. حضور کشورهایی چون چین، روسیه، ایران، هند و پاکستان در کنار شرکای گفت‌وگو مانند ترکیه، این سازمان را به یکی از محورهای تأثیرگذار در معادلات سیاسی و اقتصادی جهان بدل کرده است.
اجلاس امسال در شهر تیانجین چین در حالی برگزار شد که جنگ روسیه و اوکراین ادامه دارد، حملات اسرائیل در غزه جریان دارد، تنش‌های امنیتی در آسیا-پاسیفیک رو به افزایش است و ایالات متحده با محوریت دونالد ترامپ دوباره سیاست جنگ‌های تجاری را به پیش می‌برد. چین نیز تلاش دارد با استفاده از این بستر، نقش رهبری خود در “جنوب جهانی” را پررنگ‌تر سازد.
طبق آمار، سازمان همکاری شانگهای امروز ۴۳ درصد جمعیت جهان و حدود ۲۸ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی را نمایندگی می‌کند. با این حال، اختلافات ژئوپولیتیکی میان اعضا از جمله در موضوع جنگ اوکراین یا مناقشات هند و پاکستان، مانع از شکل‌گیری یک موضع امنیتی مشترک می‌شود و همین امر باعث شده این سازمان بیش از آنکه یک پیمان دفاعی باشد، بیشتر به عنوان یک سکوی هماهنگی و همکاری عمل کند.
ترکیه که از سال ۲۰۱۲ شریک گفت‌وگوی این سازمان است، با حضور رجب طیب اردوغان در اجلاس اخیر، بار دیگر استراتژی تنوع‌بخشی دیپلماسی خود را نشان داد. آنکارا از طریق این بستر نه تنها امکان تعامل با قدرت‌هایی چون چین، روسیه و ایران را پیدا می‌کند، بلکه در عین حال سیاست چندبعدی خود در قالب نهادهایی مانند سازمان کشورهای ترک (TDT)، سازمان همکاری اسلامی (İİT) و ناتو را تکمیل می‌کند.
تحلیلگران معتقدند حضور ترکیه در این اجلاس همزمان دو کارکرد دارد: از یک سو فرصت‌های اقتصادی و استراتژیک تازه فراهم می‌کند و از سوی دیگر تصویری متوازن‌تر از سازمان شانگهای ارائه می‌دهد تا آن را صرفاً یک بلوک ضدغربی معرفی نکنند.
همچنین اعضای پیمان شانگهای در بیانیه‌ای مشترک، با محکومیت شدید حملات نظامی آمریکا و اسرائیل به ایران در ژوئن گذشته، تأکید کردند که این اقدامات نقض آشکار قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل و تهدیدی جدی برای امنیت جهانی است .
ترکیه نیز در بحبوحه این تنش‌ها، موضعی در حمایت از اقدامات دیپلماتیک اتخاذ کرده و هشدار داده که حملات اسرائیل به ایران می‌تواند منطقه را درگیر بحران‌های گسترده‌تری کند. رئیس‌جمهور اردوغان این حملات را «تحریک آشکار» خوانده و خواستار رسیدگی جامعه جهانی به وضعیت شده است.
رئیس جمهور ترکیه همچنین در دیدار با مسعدو پزشکیان، رئیس حمهوری اسلامی ایران تأکید کرد که «ادامه مذاکرات هسته‌ای برای تهران مفید است» و تعهد ترکیه برای حمایت از ایران در این مسیر را مجدداً اعلام کرد.
این در حالی است که به نظر می رسد ترکیه عمیقا خواهان ثبات سیاسی در ایران است زیرا ناپایداری در ایران می‌تواند جریان انرژی به ترکیه را مختل و فشار اقتصادی مضاعفی را بر آنکارا وارد کند؛ ضمن اینکه بازگشت گروه‌هایی مثل پژاک مرزهای شرقی ترکیه را تهدید خواهد کرد و احتمال موج جدید مهاجرت و پیچیده‌تر شدن عملیات ضدتروریسم را افزایش می‌دهد .
درعین حال مشارکت ترکیه در چنین پلتفرم‌هایی، نه به معنای تناقض با ناتو و اتحادیه اروپا، بلکه بخشی از واقعیت جدید سیاست بین‌الملل است؛ واقعیتی که ایجاب می‌کند کشورها برای عبور از بحران‌های چندلایه جهانی، همزمان در چندین عرصه حضور داشته باشند.
در مجموع به نظر می رسد حضور و فعالیت‌های ترکیه در اجلاس شانگهای، نشان‌دهنده تلاش آنکارا برای ایجاد تعادل و تثبیت نقش منطقه‌ای در شرایطی است که تهدیدهای امنیتی و تنش‌های نظامی در خاورمیانه شدت یافته‌اند. این اقدامات، هم فرصت‌های دیپلماتیک و اقتصادی برای ترکیه فراهم می‌کند و هم توانایی آن را در ایفای نقش میانجی و حامی ثبات منطقه‌ای تقویت می‌کند، بدون اینکه از مواضع خود در چارچوب ناتو و سایر سازمان‌های بین‌المللی فاصله بگیرد. ترکیه با استفاده از پلتفرم‌های چندجانبه مانند پیمان شانگهای، ضمن مدیریت چالش‌های امنیتی، راهبردی هوشمندانه برای حفظ منافع ملی و منطقه‌ای خود دنبال می‌کند.
