آموزش زبان انگلیسی از دوره ابتدایی آغاز می‌شود؟

نوجوان ۱۳ ساله که تمام تنظیمات گوشی تلفن همراهش را به انگلیسی انجام داده و در شبکه‌های اجتماعی از پس مخاطرات فهم زبان انگلیسی برآمده، در جلسه اول درس زبان انگلیسی کلاس هفتم، با یک کتاب درسی روبه‌رو است که در درس آغازینش، شناخت حروف a b c و نام رنگ‌ها را از او می‌پرسد.

به گزارش همشهری آنلاین، محمد سرابی: دانش‌آموزان قبل از دیپلم ۶ سال مداوم انگلیسی می‌خوانند اما ‌ کسانی که سال دوازدهم را به پایان می‌رسانند آموخته و اندوخته چندانی از کلاس‌های انگلیسی مدرسه ندارند. چند روز قبل معاون دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش از «بررسی ورود زبان‌های خارجه به مقطع دبستان» خبر داد. شاید از این راه، مشکل انگلیسی یاد نگرفتن دانش‌آموزان حل شود. در عین حال، در سال‌های گذشته موضوع آموزش زبان‌های خارجی به جز زبان انگلیسی هم مطرح شده است. مشکل نیاموختن انگلیسی به زمان شروع درس آن بستگی دارد یا اینکه از نحوه تدریس ناشی می‌شود؟

انگلیسی یاد نمی‌گیرند

از کسی که فقط در مدرسه انگلیسی یاد گرفته است نمی‌شود انتظار داشت که بتواند انگلیسی بنویسد یا حرف بزند. چرا نوع تدریس به نتیجه کاربردی منجر نمی‌شود؟

معاون پیشین آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش به همشهری می‌گوید: «ناکارآمدی آموزش زبان انگلیسی در مدارس چند عامل دارد. یکی اینکه دبیر توانمند برای آموزش زبان انگلیسی کم داریم و در مناطقی اصلا دبیر مخصوص زبان نداریم. دوم اینکه ارزشیابی‌ مهارت‌های چهارگانه زبان انگلیسی شامل خواندن، نوشتن، صحبت کردن و درک مطلب شنیداری به درستی انجام نمی‌شود. دانش‌آموزی که نمره قبولی زبان انگلیسی گرفته، در واقع به مهارت لازم نرسیده است و به محض اینکه بین کلاس‌های آموزش زبان فاصله بیفتد فورا افت تحصیلی را تجربه می کند.»

ابراهیم سحرخیز تاکید می‌کند: «ما در دوره‌های تابستانی آموزش ضمن خدمت، متوجه نقص مهارت‌ معلمان زبان انگلیسی شده‌ایم. آموزش معلمان از زمانی ضعف پیدا کرد که برخی دوره‌های حضوری برای آن‌ها تبدیل به دوره‌هایی مجازی شد. این معلمان از پایه هفتم تا دوازدهم زبان تدریس می‌کنند اما کسانی که درس را می‌گذرانند و نمره می‌گیرند، قادر به نوشتن یا درک شنیداری نیستند.»

بر اساس آیین‌نامه آموزش و پرورش، در کلاس هفتم دوره متوسطه اول باید ۲ ساعت در هفته «زبان خارجی» تدریس شود. تا سال یازدهم این کلاس به ۳ ساعت و در سال ۱۲ به ۴ ساعت در هفته می‌رسد.

اگر مجموع هزینه‌ای که برای چاپ کتاب‌های انگلیسی، تدریس معلمان و برگزار ی کلاس‌ها می‌شود را محاسبه کنیم و زمان صرف شده در سر کلاس‌های درس را هم در نظر بگیریم متوجه می‌شویم که هدردادن این همه امکانات و منابع یکی از فرصت‌سوزی‌های بزرگ آموزش در ایران است.

آموزش زبان؛ زودتر از قبل

از چه سنی باید زبان خارجی را به کودکان آموزش داد؟ اگر از مهدکودک‌ها سوال کنید می‌گویند از ۲ سالگی و شاید یک سالگی باید این کار را شروع کرد اما یک کارشناس آموزش در پاسخ به این سوال همشهری می‌گوید: «مفهومی به نام شیب یادگیری وجود دارد که در اوایل کودکی از یک تا ۵ سالگی خیلی زیاد است و تا ۱۸ – ۱۹ سالگی کاهش پیدا می‌کند. بعد از این سن، شیب یادگیری به حالت افقی در می‌آید و ثابت می‌ماند.» رضا نیک‌نژاد تاکید می‌کند: «چند سال قبل در ژاپن بررسی کردند که با توجه به ارتباط‌های جهانی آیا باید به دانش‌آموزان ابتدایی هم زبان خارجی آموزش داده شود یا خیر و نتیجه این شد که زبان انگلیسی وارد دوره ابتدایی شد. بنابراین در جهان ثابت شده است که در سن کم نتیجه بیشتری می‌شود گرفت.»

او می‌گوید: «البته در کشور ما؛ اگر آموزش زبان انگلیسی به مقطع دبستان اضافه شود اما برای کارآیی و کیفیت‌بخشی کاری انجام نگرفته باشد، فقط باعث آزار دانش‌آموز و معلم می‌شود. اگرچه دبستانی‌ها علاقه‌مندترین دانش‌آموزان به یادگیری هستند اما وقتی درس‌گریزی را با اضافه کردن درس‌ها شدت ببخشیم، آسیب بزرگتری ایجاد می‌شود.»

سحرخیز نیز با اشاره به اینکه در کشور مناطق دو زبانه زیادی داریم که زبان مادری دانش‌آموزان فارسی نیست، بیان می‌کند: «برای این دانش‌آموزان؛ دوره‌های پیش از دبستان ضروری است و گاهی سال‌های ابتدایی تحصیل هم به آموختن زبان فارسی می‌گذرد، بنابراین نمی‌شود از این سال‌ها آموزش انگلیسی را شروع کرد. شاید بتوان در سه‌ساله دوم ابتدایی آن‌هم به شرط اینکه تداخلی با آموزش‌های دیگر نداشته باشد، انگلیسی درس داد.»

او با بیان اینکه در دوره ابتدایی ارزشیابی‌ها توصیفی است، می‌گوید: « ۴۰ درصد فقر یادگیری در دوره ابتدایی داریم که متمرکز بر خواندن و نوشتن فارسی است. افت تحصیلی که در دروس دیگر – حتی در دوره متوسطه اول – دیده می‌شود مربوط به آموزش خواندن و نوشت فارسی در دوره ابتدایی است. همین هم اولویت آن نسبت به آموزش انگلیسی را نشان می‌دهد.»

کلاس چینی و روسی برگزار نشد

با وجود کم فایده بودن آموزش زبان انگلیسی در مدارس، تقاضا برای این زبان خاص به اندازه‌ای است که فرصتی به دیگر زبان‌های جهانی داده نمی‌شود.

از میانه سال‌های ۹۰ تا کنون بارها موضوع آموزش زبان‌های غیرانگلیسی در مدارس مطرح شد اما هیچ‌گاه به مرحله اجرا نرسید.

در سال ۱۴۰۱ آموزش و پرورش از مقدمات آموزش زبان فرانسه خبرداده بود. تابستان سال ۱۴۰۲ شورای عالی آموزش و پرورش، اعلام کرد که به وزارت آموزش و پرورش اجازه داده می‌شود تا علاوه بر زبان انگلیسی، نسبت به آموزش زبان‌های عربی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، روسی، اسپانیایی و چینی اقدام کند.

نیک نژاد در این‌باره می‌گوید: «این درست است که باید انحصار زبان انگلیسی را از بین برد. زبان چینی و فرانسوی هم مورد نیاز است اما درصورتی که کسی بخواهد در آینده از آن استفاده کند. باید توجه کنیم، وقتی دانش‌آموز تصور کند از آموخته‌های خود نتیجه‌ نمی‌گیرد؛ آموزش‌گریز خواهد شد.»

در موسسات خصوصی تنوع زبان جهانی دیده می‌شود اما انگلیسی انحصار مدارس را در اختیار خود گرفته است. حتی بخش زیادی از جوانان و نوجوانانی که زبان‌های غیر انگلیسی را می‌آموزند، ابتدا از آموختن انگلیس شروع کرده‌اند. در دوران قاجار و وقتی ایرانیان شروع به برقراری ارتباط با اروپا کردند، زبان فرانسوی راه برقراری این ارتباط شد اما در شرایط فعلی به نظر نمی‌آید که بتوان به سادگی انحصار انگلیسی را شکست.