بریکس؛تلاشی تازه در سازوکار جهان

عصرترکیه – جهان بدون”قطب نما” وارد قرن بیست و یکم شد. در حالی که نظم جهانی مبتنی بر قواعدی که در ویرانه های جنگ سرد رها شده است، نمی تواند به خواسته های اکثریت پاسخ دهد، به نظر می رسد که کشورهای خارج از اردوی غرب، با بریکس شروع به ایجاد یک منطقه ضد هژمونی غربی کرده اند.

اجلاس بریکس با موضوع “تقویت چندجانبه گرایی برای توسعه عادلانه امنیت جهانی ” از 22 تا 24 اکتبر در کازان،پایتخت جمهوری تاتارستان ، در زمانی برگزار شد که گسل های ژئوپلیتیکی فعال شده­اند و تاریخ در حال شتاب گرفتن است. آخرین اجلاس سران بریکس، یکی از نمادهای کلیدی گذار به جهانی چند قطبی و نماینده 35 درصد اقتصاد جهانی، بر گسترش گروه و مسائل مربوط به  جدید مالی متمرکز شد.

در حالی که بیش از 20 تن از سران کشورهای عضو در این اجلاس که در روسیه برگزار شد شرکت کردند، نمایندگانی از 36 کشور نیز حضور داشتند. این اجلاس که به عنوان بزرگترین رویداد سیاست خارجی سازماندهی شده توسط روسیه تا به امروز توصیف شد، باور عمومی مبنی بر اینکه روسیه از جامعه جهانی منزوی شده است را پایان داد. از سوی دیگر هیچ حرکتی در خصوص جذب اعضای جدید در این اجلاس صورت نگرفت. چندی پیش، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفت که آنها به جای عضویت جدید، روی مقوله “کشور شریک” کار می کنند و در آخرین اجلاس، وضعیت کشور شریک به تصویب رسید و بدین ترتیب راه برای گسترش این گروه هموار شد.

در همین حال، یوری اوشاکوف، معاون رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد که رهبران بریکس به یک قالب 13 نفره چراغ سبز نشان دادند و بدون فاش کردن نام اعضا، گفت: «لازم است درباره میزان آمادگی آنها برای عضویت در بریکس بحث شود». گفته شده بود که ترکیه نیز در سپتامبر گذشته درخواست رسمی برای عضویت در بریکس داده است. در همین حال دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین اعلام کرد که عضویت در ناتو مانع از عضویت ترکیه در بریکس نمی شود و مارک روته دبیرکل ناتو تاکید کرد این حق حاکمیتی ترکیه است که با کشورهای بریکس همکاری کند.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در این اجلاس با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، نیکلاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا، شوکت میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان، دنیس ساسو نگوسو رئیس جمهور کنگو و فام مین چین نخست وزیر ویتنام دیدار کرد.

رئیس جمهور اردوغان در دیدار با پوتین اظهار داشت که تلاش ها بین دو کشور برای حل مشکلات پرداخت های بانکی ادامه دارد. اردوغان با بیان اینکه روابط ترکیه با روسیه قوی تر شده و توسعه یافته است، گفت: اسرائیل مشکلات جدیدی را در لبنان به کشتارهای خود در فلسطین اضافه کرده است و حملات به جایی رسیده است که نه تنها خاورمیانه بلکه امنیت جهانی را نیز تهدید می کند.

رئیس جمهور اردوغان که بعداً در اجلاس سران بریکس شرکت کرد، گفت: ما مصمم هستیم که گفت وگوی خود را با گروه بریکس پیش ببریم. اردوغان همچنین گفت: ما ابتکاری را در سازمان ملل برای توقف فروش تسلیحات به اسرائیل آغاز کردیم. من به حمایتی که شما دوستان عزیز در این زمینه انجام خواهید داد، اعتماد دارم و تاکید کرد مکانیسم‌های سیاسی و مالی که محصول دوران پس از جنگ جهانی دوم هستند، نمی‌توانند انتظارات کنونی را برآورده کنند.

از سوی دیگر پوتین با بیان اینکه ترکیه علاقه مند به همکاری با بریکس است، گفت: با توجه به اقتدار و نقش ژئوپلیتیکی ویژه  ترکیه که شرق و غرب قاره اوراسیا را به هم متصل می کند، فرصت های مهمی پیش رو قرار دارد  . پوتین با بیان اینکه ابتکار مشترک برای ایجاد مرکز بین المللی گاز طبیعی ادامه دارد، تاکید کرد: حجم تجارت بین دو کشور به 55.4 میلیارد دلار رسیده است.

پوتین همچنین با تاکید بر اینکه راه حل سیاسی دائمی مناقشه اعراب و اسرائیل تنها فرمول دو کشوری است که توسط امنیت سازمان ملل ارائه شده است، گفت: مواضع اصولی روسیه و ترکیه در مورد وضعیت غم انگیز خاورمیانه بسیار به یکدیگر نزدیک است. رهبران بریکس نیز به طور مشخص اعلام کردند که از افزایش درگیری ها در منطقه بسیار نگران هستند. پوتین همچنین گفت که خاورمیانه در آستانه یک جنگ تمام عیار است.

در حالی که رئیس جمهور چین شی جین پینگ خواستار آتش بس در غزه شد، در بیانیه 43 صفحه ای کازان متشکل از 134 ماده اعلام شد که از ایجاد کشور مستقل فلسطین در مرزهای 1967 و پذیرش آن در سازمان ملل حمایت می کند. در همین حال، محمود عباس، رئیس‌جمهور فلسطین که در این اجلاس شرکت کرده بود، گفت که می‌خواهند به بریکس بپیوندند.

از دیگر نکاتی که در بیانیه کازان مورد توجه قرار گرفت اصلاح سازمان ملل، تحریم های یکجانبه و سیستم پرداخت جدید بود.  همچنین مشارکت آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد در اجلاس بریکس موضوع بسیار مهمی است. دبیرکل سازمان ملل با این اقدام دستور کار جهانی بریکس را به طور ضمنی تایید می کند، به ویژه اینکه با جنایتهای اسرائیل در غزه و عدم حساسیت غرب در این زمینه که باعث شده سازمان ملل برای مدت طولانی ناکارآمد شود، سفر گوترش به اجلاس بریکس واکنشی در این زمینه قلمداد می شود.

بر این اساس، گسترش بریکس به عنوان یک حرکت جایگزین با هدف ایجاد تعادل در نظم جهانی غرب محور تلقی می شود و حضور ترکیه در اجلاس سران، هم جستجوی این کشور برای انعطاف و خودمختاری در سیاست خارجی و هم حوزه نفوذ در حال گسترش بریکس را نشان می دهد.

برای ترکیه که به دنبال یک راهبرد موازنه ژئوپلیتیکی است و قصد دارد دسترسی استراتژیک خود را افزایش دهد، بریکس یک حرکت مکمل خواهد بود که به سیاست خارجی این کشور را تعمیق می بخشد. وقتی از منظر تاریخی به ترکیه نگاه کنیم، می توان انتظار داشت که ترکیه، به عنوان یک “کشور پل” بین شرق و غرب، نقش ژئوپلیتیک خود را به تفصیل بیان کند و با تحقق طرح کریدور مرکزی، همراه با چشم انداز دوباره آسیا، به فعالیت دیپلماتیک خود ادامه دهد.

دکتر حسین کرکماز،پژوهشگر مستقل ژئوپلیتیک – خبرگزاری آناتولی