هرس یکی از مهم‌ترین مراحل در نگهداری از نهال انگور است که به شکل‌گیری صحیح، افزایش محصول و پیشگیری از بیماری‌ها کمک می‌کند. بسیاری از باغداران تازه‌کار یا حتی با تجربه، با این پرسش مواجه‌اند که «بهترین زمان برای هرس نهال انگور چه زمانی است؟» و «چه شاخه‌هایی را باید قطع کرد؟». در این مقاله، به‌صورت کامل و کاربردی به بررسی زمان مناسب، روش‌های اصولی هرس و اشتباهاتی که باید از آن‌ها پرهیز کرد، خواهیم پرداخت.
هرس نهال انگور چیست و چرا اهمیت دارد؟
به گزارش پایل نهال، هرس نهال انگور به معنای قطع و حذف بخشی از شاخه‌ها و جوانه‌های گیاه است، با هدف هدایت رشد، افزایش باردهی و حفظ سلامت آن. این کار یک بخش ضروری از مدیریت تاکستان به شمار می‌رود و هم در سال‌های ابتدایی زندگی نهال و هم در مراحل باردهی تکرار می‌شود.
هرس درست به انگور کمک می‌کند تا به‌جای صرف انرژی روی شاخه‌های بی‌ثمر یا بیمار، تمرکز خود را بر روی رشد شاخه‌های سالم و میوه‌دار بگذارد. این فرآیند موجب شکل‌دهی به ساختار بوته، بهبود نفوذ نور و هوا به درون شاخه‌ها، و در نهایت افزایش کیفیت و کمیت خوشه‌های انگور می‌شود.
از سوی دیگر، هرس منظم می‌تواند عمر مفید نهال را افزایش دهد، از بروز بیماری‌های قارچی و آفت‌زدگی جلوگیری کند و برداشت را برای باغدار آسان‌تر و اقتصادی‌تر کند.
فواید هرس نهال انگور برای رشد و باردهی
هرس نهال انگور یکی از کلیدی‌ترین اقدامات در مدیریت باغ انگور است که مستقیماً بر رشد سالم، شکل‌دهی منظم و افزایش باردهی تأثیر می‌گذارد. با حذف شاخه‌های ضعیف، مرده یا بیمار، انرژی گیاه به سمت شاخه‌های اصلی و میوه‌ده هدایت می‌شود. این کار موجب افزایش جریان هوا و نور در داخل بوته می‌شود که هم از بروز بیماری‌های قارچی جلوگیری می‌کند و هم کیفیت و اندازه خوشه‌های انگور را بهبود می‌بخشد. هرس مناسب همچنین باعث می‌شود که نهال در سال‌های بعد نیز عملکرد بالایی داشته باشد و عمر مفید آن افزایش یابد.
بهترین زمان هرس نهال انگور چه فصلی است؟
بهترین زمان برای هرس نهال انگور، در اواخر زمستان تا اوایل بهار است؛ یعنی زمانی که درخت هنوز در خواب زمستانی به‌سر می‌برد اما خطر یخبندان‌های شدید کاهش یافته است. در این بازه زمانی، گیاه بدون ایجاد استرس شدید می‌تواند شاخه‌های اضافی و بیمار را از دست بدهد و برای فصل رشد آماده شود.
اگر هرس پیش از موعد انجام شود (مثلاً در اوج سرما)، امکان آسیب دیدن جوانه‌ها وجود دارد. از طرفی، اگر خیلی دیر هرس شود، با شروع جریان شیره و فعال شدن جوانه‌ها، نهال دچار خونریزی گیاهی یا کاهش قدرت رشد می‌شود.
همچنین در برخی موارد، به‌ویژه برای اصلاح ساختار یا کنترل رشد زیاد، هرس تابستانه نیز توصیه می‌شود. این نوع هرس به شکل تکمیلی، بعد از برداشت محصول انجام شده و بیشتر با هدف تهویه، نوردهی و جلوگیری از شلوغی بوته‌هاست.
انواع روش‌های هرس انگور را بشناسید
هرس نهال انگور به دو روش اصلی تقسیم می‌شود: هرس فرم‌دهی و هرس باردهی. هر یک از این روش‌ها بسته به سن نهال، هدف از کشت و شرایط اقلیمی، کاربرد متفاوتی دارد. شناخت این روش‌ها به باغداران کمک می‌کند تا بیشترین بهره‌وری را از تاکستان خود داشته باشند.
هرس فرم‌دهی (یا شکل‌دهی)
این نوع هرس معمولاً در سال‌های اول رشد نهال انجام می‌شود و هدف آن ایجاد اسکلت اصلی گیاه است. در این روش شاخه‌های فرعی حذف می‌شوند تا تنه مرکزی و شاخه‌های اصلی شکل بگیرند. این کار باعث می‌شود نهال به شکل اصولی رشد کرده و در آینده از نور و هوا به‌درستی بهره‌مند شود.
هرس باردهی (یا بهره‌برداری)
پس از تثبیت ساختار گیاه، هدف اصلی از هرس، افزایش میوه‌دهی است. در این روش شاخه‌هایی که سال گذشته میوه داده‌اند و دیگر بار نمی‌دهند، قطع می‌شوند تا شاخه‌های جوان و بارده جای آن‌ها را بگیرند. این نوع هرس باید با دقت انجام شود تا تعادل بین رشد رویشی و زایشی حفظ شود.
هرس سبز (تابستانه)
این نوع هرس در فصل رشد، معمولاً پس از گلدهی یا پس از برداشت انجام می‌شود. هدف از هرس سبز حذف نرک‌ها (شاخه‌های اضافی)، بهبود تهویه و افزایش نوردهی داخل بوته است.
هرس اصلاحی
در مواقعی که نهال دچار رشد بی‌نظم، بیماری یا شکستگی شده است، هرس اصلاحی برای بازگرداندن تعادل به گیاه انجام می‌شود. این روش نیازمند تجربه و شناخت دقیق ساختار بوته است.
هرس فرم‌دهی نهال انگور چگونه انجام می‌شود؟
هرس فرم‌دهی یا هرس اولیه پایه و اساس ساختار بوته انگور را تشکیل می‌دهد. این نوع هرس در سال‌های ابتدایی رشد نهال انجام می‌شود و هدف اصلی آن، شکل‌دهی به اسکلت اصلی گیاه برای آینده‌ای پربار و منظم است.
در هرس فرم‌دهی، بسته به روش کشت و سیستم تربیت (مانند داربستی یا سنتی)، شکل مورد نظر برای بوته انتخاب می‌شود. رایج‌ترین فرم‌ها عبارتند از:
فرم جامی (کاسه‌ای)
در این روش، تنه نهال تا ارتفاع حدود ۸۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر رشد داده می‌شود. سپس، ۳ تا ۵ شاخه اصلی به صورت شعاعی نگه داشته می‌شود و شاخه‌های دیگر حذف می‌گردند. این فرم باعث نفوذ بهتر نور و گردش هوا در مرکز بوته می‌شود.
فرم خوابیده (خوابانده‌شده روی داربست)
در سیستم داربستی، شاخه اصلی به یک یا دو طرف خم و بسته می‌شود و از آن شاخه‌های بارده یک‌ساله رشد می‌کنند. این فرم در باغ‌های مکانیزه یا صنعتی بیشتر کاربرد دارد و برای افزایش عملکرد مفید است.
فرم تنه‌دار عمودی
در این روش، یک تنه‌ی اصلی به سمت بالا هدایت می‌شود و شاخه‌ها در ارتفاع مشخصی به صورت افقی باز می‌شوند. این روش در مناطقی با بارش زیاد توصیه می‌شود تا رطوبت از مرکز گیاه دور بماند.
مراحل اجرای هرس فرم‌دهی:
انتخاب قوی‌ترین شاخه به عنوان تنه اصلی
حذف سایر شاخه‌های فرعی و نرک‌ها
هدایت تنه به سمت فرم مورد نظر (با قیم یا داربست)
در سال دوم، انتخاب شاخه‌های جانبی به عنوان بازوهای اصلی
حذف جوانه‌های اضافی در طول فصل رشد برای کنترل فرم
اجرای دقیق هرس فرم‌دهی، باعث استقرار صحیح ریشه‌ها، تهویه بهتر بوته، کاهش بیماری‌های قارچی و در نهایت افزایش عملکرد محصول در سال‌های آینده خواهد شد.
هرس بهره‌برداری درخت انگور به چه صورت است؟
هرس بهره‌برداری (یا هرس باردهی) نوعی از هرس است که پس از استقرار اولیه گیاه و شکل‌گیری فرم اصلی آن انجام می‌شود. هدف از این نوع هرس، افزایش کیفیت و کمیت محصول، تنظیم تعادل بین رشد رویشی و زایشی و جوان‌سازی بوته انگور است. این هرس به صورت سالانه و معمولاً در فصل خواب گیاه (اواخر زمستان) اجرا می‌شود.
مراحل انجام هرس بهره‌برداری:
شناسایی شاخه‌های بارده یک‌ساله
شاخه‌هایی که در سال جاری رشد کرده‌اند و دارای ضخامت متوسط (معمولاً به اندازه یک مداد) هستند، برای باردهی مناسب‌اند. این شاخه‌ها را نگه می‌داریم.
حذف شاخه‌های چندساله و خشک
شاخه‌های قدیمی که دیگر قدرت باردهی ندارند یا خشکیده‌اند، باید به‌طور کامل از پایه جدا شوند.
تنظیم تعداد جوانه‌ها
برای هر بوته بسته به سن، قدرت رشد و نوع رقم انگور، تعداد مشخصی جوانه باقی می‌ماند. معمولاً برای هر بازو ۲ تا ۴ جوانه کافی است. این کار از بار اضافی جلوگیری کرده و باعث درشت شدن خوشه‌ها می‌شود.
کوتاه کردن شاخه‌های اضافی
شاخه‌های بلند و بدون ارزش باردهی کوتاه می‌شوند تا انرژی گیاه روی شاخه‌های مفید متمرکز شود.
برش با زاویه مناسب
برش‌ها باید کمی بالاتر از جوانه و با زاویه ۴۵ درجه انجام شوند تا آب روی زخم جمع نشود و خطر بیماری کاهش یابد.
نکته مهم:
در هرس بهره‌برداری باید دقت کرد که بوته بیش از حد تنک یا پرپشت نشود. اگر شاخه‌های زیادی حذف شود، گیاه دچار ضعف می‌شود. اگر هم شاخه‌های زیادی باقی بماند، بوته شلوغ شده و نور کافی به خوشه‌ها نمی‌رسد.
هرس بهره‌برداری نیاز به تجربه و شناخت کامل از نوع رقم، شرایط اقلیمی و وضعیت بوته دارد. باغدار حرفه‌ای با رعایت این اصول می‌تواند عملکرد باغ را تا حد زیادی افزایش دهد.
نکات کلیدی و اصولی در هنگام هرس نهال انگور
رعایت نکات زیر هنگام هرس نهال انگور، نقش مهمی در سلامت گیاه و افزایش باردهی آن دارد:
انتخاب زمان مناسب
بهترین زمان برای هرس، اواخر زمستان تا اوایل بهار است؛ زمانی که گیاه در خواب زمستانی است و شیره گیاهی هنوز جریان نیافته است.
ضدعفونی کردن ابزارها
ابزارهای هرس مانند قیچی و اره باید قبل از استفاده با الکل یا مواد ضدعفونی‌کننده تمیز شوند تا از انتقال بیماری به شاخه‌های سالم جلوگیری شود.
شناخت شاخه‌های بارده
شاخه‌های یک‌ساله معمولاً بارده هستند و باید حفظ شوند. در مقابل، شاخه‌های دو یا چند ساله معمولاً قدرت باردهی ندارند و بهتر است حذف شوند.
حذف شاخه‌های بیمار و خشک
شاخه‌هایی که آثار بیماری، شکستگی یا پوسیدگی دارند باید به‌طور کامل از گیاه جدا شوند.
هرس بیش از حد ممنوع
حذف بیش از حد شاخه‌ها باعث کاهش فتوسنتز و ضعف عمومی گیاه می‌شود. همیشه بین رشد برگ و میوه تعادل برقرار کنید.
زاویه برش را رعایت کنید
شاخه‌ها را کمی بالاتر از جوانه و با زاویه ۴۵ درجه برش بزنید تا از تجمع آب روی زخم و بروز بیماری جلوگیری شود.
استفاده از قیچی تیز و مناسب
برش‌های تمیز و سریع باعث می‌شوند زخم‌ها سریع‌تر بهبود یابند و خطر عفونت کاهش یابد.
توجه به فرم‌دهی اولیه نهال
در سال‌های اولیه باید هرس با هدف ساختاردهی و شکل‌دهی اصلی انجام شود؛ این پایه‌ای برای باردهی آینده خواهد بود.
سوالات متداول
۱. بهترین زمان برای هرس نهال انگور چه موقع است؟
بهترین زمان، اواخر زمستان تا اوایل بهار است، زمانی که نهال هنوز در خواب زمستانی است و خطر یخبندان کاهش یافته است.
۲. آیا هرس در فصل تابستان هم امکان‌پذیر است؟
بله، اما فقط به‌صورت هرس سبز یا تابستانه که با هدف کنترل رشد شاخه‌های اضافی، تهویه بهتر و نورگیری انجام می‌شود.
۳. اگر هرس انجام نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
در صورت عدم هرس، بوته بیش از حد شلوغ شده، بیماری‌های قارچی افزایش می‌یابد، میوه‌ها کوچک می‌مانند و باردهی به‌مرور کاهش پیدا می‌کند.
۴. آیا هر سال باید هرس انجام شود؟
بله، هرس سالانه برای حفظ تعادل در رشد، باردهی مناسب و پیشگیری از پیری زودرس نهال ضروری است.
