علائم کم بودن روغن گیربکس دستی و اتوماتیک

گیربکس دستی قلب مکانیکی سیستم انتقال قدرت خودرو است؛ جایی که تمام توان تولیدشده توسط موتور به چرخ ها منتقل می شود. این انتقال تنها زمانی به نرمی و بدون استهلاک انجام می شود که قطعات داخلی گیربکس به خوبی روانکاری شده باشند. روغن گیربکس دستی، همانند خون در بدن انسان، وظیفه ی روانکاری، خنک کاری و محافظت از اجزای داخلی مانند چرخ دنده ها، یاتاقان ها و شافت ها را بر عهده دارد.

به گزارش دلگرم، اما وقتی سطح این روغن کاهش پیدا کند یا کیفیت خود را از دست بدهد، گیربکس دچار اختلال عملکرد، سایش قطعات و حتی خرابی های پرهزینه می شود. بسیاری از رانندگان، تا زمانی که با صدای زوزه یا سختی در تعویض دنده روبه رو نشوند، متوجه کمبود روغن گیربکس نمی شوند. در این مقاله، به صورت تخصصی بررسی می کنیم که علائم کم بودن روغن گیربکس دستی چیست، چرا این اتفاق رخ می دهد، و چه عواقبی دارد.

روغن گیربکس دستی چیست و چه وظایفی دارد؟

روغن گیربکس دستی یا همان Gear Oil، مایعی با ویسکوزیته (گرانروی) بالا است که معمولاً با نام هایی مانند روغن واسکازین شناخته می شود. این روغن به طور خاص برای تحمل فشار و حرارت زیاد در بین چرخ دنده های فلزی طراحی شده است.

مهم ترین وظایف روغن گیربکس دستی عبارت اند از:

روانکاری چرخ دنده ها و بلبرینگ ها برای جلوگیری از اصطکاک و سایش.
کاهش دما در اثر تماس قطعات فلزی با یکدیگر.
محافظت در برابر خوردگی و زنگ زدگی قطعات داخلی گیربکس.
کاهش صدای عملکرد گیربکس و جلوگیری از لرزش دنده ها.
انتقال نیرو به نرمی بین موتور و چرخ ها.
زمانی که سطح یا کیفیت روغن گیربکس کاهش پیدا کند، تمام این وظایف مختل می شود و به مرور آسیب های جدی به گیربکس وارد می گردد.

علائم کم بودن روغن گیربکس دستی

تشخیص کمبود روغن گیربکس دستی معمولاً از طریق رفتار غیرطبیعی خودرو در حین رانندگی یا تعویض دنده ممکن است. در ادامه، مهم ترین نشانه هایی را که باید جدی بگیرید بررسی می کنیم:

۱. سختی در تعویض دنده

یکی از واضح ترین علائم کمبود روغن گیربکس، سخت جا رفتن دنده ها است. وقتی روغن کم باشد، چرخ دنده ها روانی لازم را ندارند و در نتیجه، هم ترازی بین آن ها سخت تر انجام می شود. ممکن است هنگام تعویض از دنده ۱ به ۲ یا ۲ به ۳، صدای تقه یا اصطکاک شدید بشنوید. این مشکل در هوای سرد و پس از مدتی رانندگی معمولاً شدیدتر می شود.

۲. شنیدن صدای زوزه یا ساییدگی از گیربکس

اگر در حین رانندگی، مخصوصاً هنگام شتاب گیری یا رها کردن گاز، صدای زوزه از قسمت زیرین خودرو شنیدید، احتمال بالایی وجود دارد که سطح روغن گیربکس پایین آمده باشد.
در واقع، زوزه به این معناست که چرخ دنده ها به صورت خشک روی هم حرکت می کنند و فلز با فلز در تماس است – نشانه ای خطرناک که نباید نادیده گرفته شود.

۳. لرزش در دنده ها یا دسته دنده

لرزش یا تکان های خفیف در دسته دنده هنگام رانندگی، مخصوصاً در سرعت های بالا، یکی دیگر از علائم کمبود روغن است. این لرزش نشان می دهد که بین چرخ دنده ها اصطکاک زیاد وجود دارد و روغن کافی برای جذب ضربه های ناشی از تماس آن ها موجود نیست.

۴. نشتی روغن از زیر گیربکس

روغن گیربکس برخلاف روغن موتور معمولاً تبخیر نمی شود؛ بنابراین کم شدن سطح آن معمولاً ناشی از نشتی در واشرها یا آب بندی های گیربکس است. اگر پس از پارک خودرو متوجه لکه های غلیظ و تیره رنگ در زیر گیربکس شدید، احتمالاً با نشتی روغن روبه رو هستید. بی توجهی به این موضوع می تواند باعث خشک شدن کامل گیربکس شود.

۵. صدای تقه یا ضربه هنگام درگیر شدن دنده

در شرایط کمبود روغن، قطعات گیربکس نمی توانند به نرمی درگیر شوند. در نتیجه، هنگام جا زدن دنده (مخصوصاً دنده عقب یا دنده ۱)، صدای تقه یا ضربه از داخل گیربکس شنیده می شود. این تقه ها در واقع ضربه ی مستقیم فلزات بدون لایه روانکار هستند.

۶. بوی سوختگی یا حرارت زیاد از زیر خودرو

روغن گیربکس وظیفه ی خنک سازی و انتقال حرارت را نیز دارد. زمانی که کم شود، اصطکاک افزایش یافته و دمای گیربکس بالا می رود.
اگر هنگام رانندگی بوی سوختگی ضعیفی از زیر خودرو احساس کردید، احتمالاً گیربکس بیش از حد داغ شده و روغن کافی در آن وجود ندارد.

۷. صدای غیرعادی هنگام خلاص بودن دنده

حتی زمانی که خودرو در حالت خلاص است، بعضی از اجزای داخلی گیربکس هنوز در حال حرکت اند. اگر در این حالت صدای تق تق یا زوزه بشنوید، نشان دهنده ی خشکی قطعات و کاهش سطح روغن است.

۸. گیر کردن دنده ها یا برنگشتن آن ها به حالت خلاص

گاهی راننده سعی می کند دنده را عوض کند اما دنده در جای خود گیر می کند یا به سختی برمی گردد. این اتفاق معمولاً در اثر کاهش روانکاری بین دنده ها و شافت ها رخ می دهد و اگر ادامه یابد، به خرابی سینکرونایزرها منجر می شود.

علت های کم شدن روغن گیربکس دستی

کم شدن روغن گیربکس دستی دلایل مختلفی دارد. برخی از این دلایل به مرور زمان و برخی بر اثر سهل انگاری یا ضربه های مکانیکی ایجاد می شوند.

۱. نشتی از ناحیه ی کارتل یا واشر گیربکس

یکی از شایع ترین علل کاهش روغن، نشتی از محل کارتل (محفظه ی پایینی گیربکس) است. فرسودگی یا خرابی واشر کارتل، ترک خوردن پوسته، یا شل بودن پیچ های تخلیه باعث نشت روغن می شود.

۲. خرابی کاسه نمدها و آب بندی ها

گیربکس دستی دارای چندین کاسه نمد (سیل) در محل اتصال به شافت کلاچ و محور خروجی است. فرسوده شدن این قطعات، به ویژه در خودروهای قدیمی، موجب نشت روغن می شود.

۳. ضربه یا تصادف

ضربه به بخش زیرین خودرو یا برخورد سنگ و موانع با گیربکس می تواند باعث ترک خوردن پوسته ی آن و در نتیجه خروج روغن شود.

۴. اشتباه در هنگام تعویض یا شارژ روغن

در برخی موارد، هنگام تعویض روغن گیربکس، مقدار روغن کمتر از حد مجاز ریخته می شود یا نوع روغن انتخابی مناسب خودرو نیست. این موضوع در طول زمان خود را با کاهش روانکاری نشان می دهد.

۵. استفاده از روغن بی کیفیت یا غیراستاندارد

روغن های تقلبی یا بی کیفیت معمولاً تحمل حرارتی و چسبندگی لازم را ندارند و سریع تر تجزیه می شوند. در نتیجه، سطح موثر روانکاری کاهش می یابد حتی اگر مقدار ظاهری روغن ثابت باشد.

نحوه بررسی و اندازه گیری سطح روغن گیربکس دستی

برخلاف گیربکس اتومات که معمولاً دارای گیج مخصوص (Dipstick) است، در گیربکس های دستی برای بررسی سطح روغن باید از پیچ بازدید استفاده کرد. مراحل انجام کار به این صورت است:

خودرو را روی سطح صاف پارک کنید و اجازه دهید گیربکس خنک شود.
از زیر خودرو محل پیچ بازدید (inspection plug) را پیدا کنید. این پیچ معمولاً در کناره ی پوسته گیربکس قرار دارد.
پیچ را با آچار مخصوص باز کنید. اگر کمی روغن از آن خارج شد یا سطح روغن تا لبه ی سوراخ بود، سطح مناسب است.
اگر داخل سوراخ خشک بود یا روغن پایین تر از حد قابل مشاهده بود، نیاز به افزودن روغن وجود دارد.
حتماً از روغن توصیه شده توسط سازنده (مثلاً GL-4 یا GL-5) استفاده کنید.
نکته: در بسیاری از خودروها، برای افزودن روغن باید از پمپ یا سرنگ مخصوص استفاده شود، چون محل پر کردن روغن در ارتفاع قرار دارد.

عوارض کم بودن روغن گیربکس دستی

اگر کمبود روغن گیربکس را نادیده بگیرید، ممکن است با خسارت های جدی روبه رو شوید که هزینه ی آن چندین برابر قیمت تعویض روغن خواهد بود. از جمله:

سایش شدید چرخ دنده ها و بلبرینگ ها
خرابی سینکرونایزرها که باعث گیر کردن دنده ها می شود
افزایش حرارت داخلی و تغییر شکل قطعات
از بین رفتن دنده های خاص (مثلاً صدای زوزه فقط در دنده ۳ یا ۴)
قفل شدن گیربکس در حین حرکت که خطرناک و پرهزینه است
در موارد حاد، ممکن است مجبور شوید کل مجموعه ی گیربکس را تعویض کنید، که هزینه ای چند میلیون تومانی در پی دارد.

زمان مناسب برای تعویض روغن گیربکس دستی

بسته به نوع خودرو و توصیه ی سازنده، معمولاً هر ۴۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر باید روغن گیربکس دستی تعویض شود. اما اگر در شرایط سخت (ترافیک، رانندگی کوهستانی، یا بار سنگین) رانندگی می کنید، بهتر است هر ۳۰ هزار کیلومتر این کار را انجام دهید.

همچنین بعد از هر گونه تعمیر در سیستم کلاچ یا باز کردن گیربکس، حتماً روغن آن را تعویض کنید.

سخن پایانی

کمبود روغن گیربکس دستی یکی از مشکلاتی است که در نگاه اول ساده به نظر می رسد، اما در واقع می تواند به خرابی کامل گیربکس منجر شود. کوچک ترین نشانه مانند زوزه، سختی در تعویض دنده یا نشتی روغن را جدی بگیرید. تعویض به موقع و استفاده از روغن گیربکس استاندارد (با گرانروی مناسب و برند معتبر) می تواند عمر گیربکس خودرو را چندین برابر افزایش دهد و شما را از هزینه های سنگین تعمیر در امان نگه دارد.